ریزه میزه‌های استراتژیک

به گزارش مجله خبری نگار/قدس-مجید تربت‌زاده: هفته پیش خبرگزاری‌ها نوشتند: «ظرفیت تولید تراشه آمریکا سه برابر می‌شود» ... دیروز هم «ایسنا» در مطلبی مفصل، به این ماجرا پرداخت که: چرا آمریکا دنبال متحول کردن صنعت ریزتراشه است؟ البته آمریکا و اهداف سیاسی اقتصادی‌اش ممکن است خیلی به این صفحه ربطی نداشته باشد، اما موضوعی مثل تراشه و ریزتراشه‌ها و تحولاتی که طی ۵۰ و چند سال اخیر در جهان رقم زده، خوراک صفحه «حوالی امروز» است.

لامپ‌ها

از گوشی توی دستتان که چه بسا دارید با آن، مطلب ما را می‌خوانید تا تشکیلات الکترونیکی ماشینتان، لوازم خانگی، صنایع هوایی و فضایی، سیستم‌های ردیابی و هزارجور فناوری‌های پیچیده امروزی دیگر، همه‌شان وابسته به ریزتراشه‌ها یا «میکروچیپ»‌ها هستند. محصولات فناورانه خیلی‌خیلی ریزی که معمولاً از سیلیکون ساخته شده و بخواهیم خیلی ساده بگوییم وظیفه‌شان این است جریان الکتریسیته را بیشتر از یک عایق، اما کمتر از یک هادی هدایت کنند. همین توانایی و خاصیتشان موجب می‌شود پایه و اساس رایانه‌ها و سایر دستگاه‌های الکترونیکی باشند. شما یادتان نیست ولی قدیمی‌تر‌ها یادشان است که رادیوو تلویزیون‌های قدیمی به جای ترانزیستور، لامپ داشتند و این لامپ‌ها بسته به نوع طراحیشان می‌توانستند مقدار مورد نیاز جریان الکتریسیته را از خودشان عبور دهند.

اولین بار آلمانی‌ها یک بار در سال۱۹۲۸ و بار دیگر ۱۹۳۴ طرح ساخت ترانزیستور به جای لامپ را ارائه کردند که هم اندازه کوچک‌تری داشتند و هم از اتلاف انرژی جلوگیری می‌کردند. ابداع آلمانی آن زمان مورد توجه واقع نشد، چون هنوز طرح بود و عملی نشده بود. روز ۲۳دسامبر ۱۹۴۷ در آزمایشگاه «بل» اتفاق بزرگی رخ داد. سه کارشناس به نام‌های ویلیام شاکلی، جان باردین و والتر براتین موفق به ساخت نخستین ترانزیستور اتصال نقطه‌ای شدند تا ۹ سال بعد جایزه نوبل به آنها تعلق بگیرد. ترانزیستور‌ها در واقع پدربزرگ ریزتراشه‌های امروزی هستند و مهم‌ترین اختراع الکترونیک بشر که همه موفقیت‌های بعدی در این صنعت مدیون آن هستند. ریزتراشه‌های امروزی، کاری کرده‌اند که رایانه‌های کوچک بتوانند کار‌ها و عملیاتی را انجام دهند که تا ۵۰ سال پیش انجام آن با دستگاه‌ها، مدار‌ها و تجهیزاتی به بزرگی یک ساختمان دوطبقه ممکن نبود. 

تایوان، چین و دیگران

برخی از محققان اولیه که در آمریکا، ترانزیستور را ابداع کردند کمی بعد شرکت «فرچایلد» را تأسیس کرده با «ناسا» و نیروی هوایی آمریکا برای ساخت قطعات الکترونیکی آپولو و موشک بالستیک قرارداد بستند و با تزریق پول و سرمایه هنگفت از طرف آنها، فناوری جدید توسعه یافت و به بلوغ رسید. اولین بار آمریکایی‌ها به دلیل آلودگی‌های زیست‌محیطی این صنعت و یافتن نیروی کار ارزان، بخشی از زنجیره ارزش صنعت میکروالکترونیکش را به تایوان سپردند. به مرور تایوان و بعد کره جنوبی با انتقال فناوری از ایالات‌متحده توانستند رشد چشمگیری را در این صنعت تجربه کنند. چین هم البته همزمان وارد این حوزه شده بود و با بالاگرفتن رقابت بر سر ابرقدرت اقتصادی بودن، در ۳۰ سال اخیر این کشور حدود ۲۰درصد ریزتراشه‌های جهان را تولید می‌کند. هرچند چین هنوز از تایوان عقب‌تر است، اما آمریکایی‌ها با توجه به روند ۲۰ساله اخیر پیشرفت‌های چین، به‌شدت نگران‌اند. برای همین ضمن تقویت شرکت TSMC تایوان که پیشرفته‌ترین و بزرگ‌ترین ریزتراشه‌ساز جهان است، هلند و ژاپن را هم از سال پیش وادار کرده‌اند اقدام‌های کنترلی و محدودیت صادرات مواد و قطعات مورد نیاز ساخت ریزتراشه‌ها علیه چین را اجرایی کنند. 

آمریکایی‌ها، چون می‌ترسند روزی روزگاری چین به تایوان حمله کند و همه ظرفیت‌های تراشه‌سازی جهان در اختیارش قرار بگیرد، تایوان را وادار کرده‌اند طی یک قرارداد، تا سال۲۰۲۶ بیشتر از ۴۰ میلیارد دلار برای ساخت پیشرفته‌ترین ریزتراشه‌ها در خاک آمریکا سرمایه‌گذاری کند! ضمن اینکه شرکت‌های آمریکایی را هم با انواع مشوق‌ها وادار می‌کنند برخلاف سیاست سال‌های پیش که فناوری ریزتراشه‌سازی را به کشور‌های دیگر منتقل می‌کردند، این بار در خاک آمریکا ریزتراشه‌سازی کنند.

ماکجا، بقیه کجا؟

حالا جدای از بحث و دعوای چین و آمریکا و متحدانشان بر سر ریزتراشه‌ها، نگاهی به وضعیت این صنعت در کشور‌ها و نقاط دیگر جهان هم خالی از لطف نیست. آمریکا با همه تلاش‌هایش هنوز به آخرین فناوری ریزتراشه (۳نانومتری) دسترسی ندارد و تنها ۱۳درصد از ریزتراشه‌های دنیا را تولید می‌کند و همچنان برای تولید پیشرفته‌ترین محصولات راهبردی خود به تایوان وابسته است. چین برنامه «ساخت چین۲۰۳۵» را کلید زده و صندوق سرمایه‌گذاری ریزتراشه این کشور از سمت دولت مکلف شده سرمایه‌گذاری‌های کلانی را برای توسعه این صنعت انجام دهد. وزارت اقتصاد ژاپن بودجه‌ای افزون بر ۱۳میلیارد دلار را دو سال پیش برای احیای قدرت سابق ژاپن در صنعت ریزتراشه کنار گذاشته است. آنها با شرکت‌های چینی و آمریکایی در زمینه تحقیق و توسعه یا ساخت تجهیزات تراشه‌ای همکاری دارند. اتحادیه اروپا نیز همان‌طور که گفتیم در تلاش است وابستگی خارجی خود در زمینه ریزتراشه را کاهش دهد. این اتحادیه در سال ۲۰۲۲، قانون ریزتراشه را تصویب کرد. این قانون برنامه‌ای بلندمدت تا سال ۲۰۳۰ و با بودجه‌ای افزون بر ۴۳ میلیارد یورو را صرف توسعه صنعت ریزتراشه می‌کند. بازار آن‌قدر شلوغ شده که رژیم صهیونیستی هم کارخانه ساخت ریزتراشه راه انداخته است.

ترکیه برای ساخت خودرو‌های برقی دست به کار شده و پارسال قراردادی با کشور قطر برای تولید ریزتراشه موردنیاز خودروهایش منعقد کرده است. امارات و عربستان هم از سال پیش با خرید از ژاپن، سرمایه‌گذاری روی این فناوری را آغاز کرده‌اند. درباره ایران، گزارش روزنامه فرهیختگان در تابستان پارسال نوشت: «در بودجه ۱۴۰۲، ردیف بودجه‌ای جداگانه برای توسعه زیرساخت‌های صنعت میکروالکترونیک در نظر گرفته شد، اما متأسفانه به دلیل اختلافات وزارت دارایی و خزانه، منابع آن در جای دیگری هزینه شد... در بودجه سال بعد نیز ردیفی برای میکروالکترونیک دیده نشد... در برنامه هفتم توسعه در ابتدا بندی به حوزه میکروالکترونیک اختصاص یافت، اما در کمیسیون تلفیق به واژه‌ای تبدیل شد و در میان چند فناوری دیگر قرار گرفت!»