«قلعه حسن صباح» دژی ایرانی با شهرت جهانی

به گزارش مجله خبری نگار، استان قزوین با داشتن جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی فراوان یکی از مقاصد مهم گردشگری به شمار می‌آید. یکی از بنا‌های تاریخی ارزشمند استان قزوین «قلعه حسن صباح» است که در منطقه الموت واقع شده و شهرت جهانی دارد.

برای آشنایی بیشتر با این بنای تاریخی با نصراله پورمحمدی املشی استاد تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) استان قزوین به گفتگو نشستیم.

املشی در معرفی این دژ تاریخی بیان کرد: «قلعه حسن صباح» در شمال استان قزوین، در مجاورت کوه‌های سلسله جبال البرز واقع شده است و برای رسیدن به آن به ویژه در فصل زمستان باید راه صعب العبوری را پیمود، اما در سایر فصول سال، فضای مناسبی را داراست؛ البته اگر بخواهیم به گذشته و قرن چهارم بازگردیم سختی عبور را می‌توان در آن روزگار دور بیشتر دریافت کرد.

وی با بیان اینکه حسن صباح یکی از رجال برجسته سیاسی و مذهبی ایران در عصر سلجوییان به شمار می‌آید، ادامه داد: اگرچه حفاری‌های صورت گرفته حاکی از آن است که پیش از سلجوقیان هم این قلعه وجود داشته، اما حسن صباح این قلعه را به عنوان مرکز فعالیت‌های خود برگزید و از آنجا تا شمال آفریقا و بغداد و شبه قاره را تحت نظر داشت.

استاد تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) استان قزوین تصریح کرد: فرامینی که در آنجا صادر می‌شد در اقصی نقاط جهان اسلام مورد توجه بود و از نظر سیاسی هم می‌توانست دربار سیاسی سلجوقیان را تحت نظر قرار دهد، از نظر دارویی هم تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد انواع و اقسام دارو‌های گیاهی شناخته شده در اطراف این منطقه کشت شده و مورد استفاده قرار می‌گرفت.

وی با اشاره به بخش‌های مختلف این قلعه تاریخی گفت: قلعه حسن صباح از کتابخانه بسیار غنی برخوردار بود، اما در زمان هلاکوخان مغول مورد حمله واقع شد و به تصرف درآمد و دستخوش نابودی قرار گرفت.

املشی خاطرنشان کرد: یکی از دلایل اهمیت و ویژگی خاص قلعه حسن صباح به دلیل فرامینی است که از آنجا توسط حسن صباح صادر شده که بعضا تهدیدی برای خلیفه زمان و رجال سیاسی و حتی رجال مذهبی مخالف مذهب اسماعیلیه آن دوره بود به طوریکه وارد ادبیات تاریخی و تعلیمی شده و حتی در ادبیات رمانی ما هم تحت عنوان خداوند الموت متبلور شده است.

«قلعه حسن صباح» اثر تاریخی ارزشمند برای معرفی ایران به جهانیان است

وی با اشاره به شهرت جهانی این دژ ارزشمند تاریخی بیان کرد: قلعه حسن صباح نه تنها نشانی برای شناخت شهر قزوین بلکه به عنوان آثار تاریخی ارزشمند برای شناخت ایران به شمار می‎آید به گونه‌ای که در فضای بین الملل شاید موقعیت قزوین شناخته شده نباشد، اما توضیحاتی در مورد خداوند الموت می‌دانند که به دلیل فعالیت‌ها و عملکرد منحصر به فرد حسن صباح است که در این قلعه رخ داده وگرنه طبیعت‌های شگرفی همانند بستر جغرافیایی الموت در سراسر این کره خاکی وجود دارد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: فرمانروایی حسن صباح در دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان ادامه داشت تا اینکه در دوره مغول به تصرف درآمد.

وی افزود: قلعه حسن صباح در واقع مرکزی مهم برای بنا‌های دیگر بود که از این قلعه فرمانبری می‌کردند از جمله قلعه «میمون دژ» که در فاصله‌ای نه چندان دور از قلعه حسن صباح قرار داشت و به نظر می‌رسد یکی دیگر از قلعه‌های مهم آن دوره بوده، اما امروزه فقط خرابه‌ای از این اثر تاریخی به جای مانده است.

املشی اظهار کرد: شاید دلیل نامگذاری این قلعه با عنوان میمون دژ از آن جهت بوده که در این مکان از مهمانان راه دور و نزدیک حسن صباح پذیرایی شده و دیدار‌ها در این قلعه صورت می‌گرفت و کلمه مهمان به زمان محلی به میمون تغییر نام یافته است.

وی ادامه داد: قلعه حسن صباح حتی برای سفیرانی که از راه دور و نزدیک می‌آمدند و هنوز به آنان توجه و اعتماد چندانی وجود نداشت مکانی دست نیافتنی بود؛ لذا دیدار‌های سیاسی در قلعه میمون دژ صورت می‌گرفت.

«قلعه الموت» نماد کوه‌های برافراشته شمال قزوین است

وی خاطرنشان کرد: قلعه میمون دژ در واقع مرکز سیاسی، تاریخی، مذهبی و حتی می‌توان گفت مرکز علمی جهان آن روز بوده است.

املشی تاکید کرد: به همه علاقمندان آثار تاریخی پیشنهاد می‌شود که از نزدیک بازدیدی از این قلعه داشته باشند چراکه از معماری منحصر به فرد و بخش‌های مختلفی برخوردار است به طور مثال وقتی به قلعه الموت پا می‌گذارید بخشی را مشاهده می‌کنید که در محفظه یا فضای سنگی در همه فصول، آب همیشه در یک سطحی خاص وجود دارد یعنی آب آن از بین رفتنی نیست.

وی عنوان کرد: در اکتشافات صورت گرفته مشخص شده است که آبراه‌های سفالی یا به قول امروزی‌های لوله‌های آب، از کوه یا چشمه کوه مجاور شمالی‌تر به سمت قلعه میمون دژ ایجاد شده که نشان از هنر و توان مهندسی بالای مردمان آن زمان برای انتقال آب در تمام فصول به این قلعه دارد.

این استاد دانشگاه اذعان کرد: بخش نگهبانی، کتابخانه و محل عبادت و ... از دیگر مکان‌های این دژ است البته قلعه حسن صباح فضای خیلی بزرگی را شامل نمی‌شود و به نظر می‌رسد خداوند الموت با تعدادی از افراد خاص در آنجا زندگی می‌کرده است، اما در همان محوطه کوچک با معماری‌های جذاب و دیدنی، فضا‌های مختلفی ساخته شده است.

«دژ حسن صباح» یکی از مهمترین دژ‌های اسماعیلیه

وی عنوان کرد: در زمان پایتختی شهر قزوین برای مجازات مخالفان سیاسی، افراد به قلعه حسن صباح تبعید می‌شدند و زندانی می‌شدند تا راهی برای فرار نداشته باشند و تا اواسط دوره صفویه گزارش‌هایی مبنی بر وقوع این موضوع موجود است که چه کسانی در قلعه الموت زندانی شدند.

استاد تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) استان قزوین در پایان گفت: قلعه الموت موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی دارد و در واقع نماد کوه‌های برافراشته و سر به فلک کشیده شده شمال قزوین است.

حمیده چوبک دانشیار باستان شناسی دوره اسلامی هم از قزوین عنوان کرد: دژ حسن صباح یکی از مهمترین دژ‌های اسماعیلیه بوده و شهرت جهانی دارد و قلمرو فرمانروایی نزاریان اسماعیلیه در ایران بوده است.

وی بیان کرد: حسن صباح این قلعه را انتخاب و در این مکان اقامت کرد تا در کنار داشتن دژی برای دفاع و مقاومت، بتواند عقاید اسماعیلیه را در ایران و سراسر جهان انتشار دهد.

«قلعه حسن صباح» دارای نظام مهندسی بسیار چشمگیری است

دانشیار باستان شناسی دوره اسلامی تصریح کرد: قلعه حسن صباح یک قلعه دفاعی است که مدیریت و نظام مهندسی بسیار چشمگیر و با نبوغ بالایی بوده و از دانش ارزشمندی بهره برده است.

وی اظهار کرد: محیطی که قلعه حسن صباح در آن واقع است با سپر دفاعی طبیعی شامل کوه‌ها و دره‌هایی که در اطراف خود دارد نفوذ ناپذیر و تسخیر ناپذیر شده، یعنی انتخاب و گزینش مکان قلعه گویای تبحر، کاردانی و دانش نظامی آنان بوده و اینکه طبیعت و محیط را به خوبی می‌شناختند.

چوبک اذعان کرد: مدیریتی که برای نظام شبکه آبرسانی این دژ به کار رفته یکی از نکات جالب توجه این قلعه است و طوری انجام شده تا ساکنان قلعه بتوانند در مواجهه با محاصره‌های طولانی مدت مقاومت کنند، زیرا حیات ساکنان قلعه بستگی به وجود آب داشته است.

وی بیان کرد: کاوش‌های به عمل آمده نشان می‌دهد خروجی آب از قلعه به صورت ریزش آبشار مانندی از اطراف انجام می‌شد و زمین‌ها را سیراب می‌کرد، هم برای بالای قلعه و هم برای پیرامون قلعه و به عقیده من یک رویداد بزرگ از موفقیت آبرسانی در آن مقطع تاریخی در سده پنجم، ششم و هفتم هجری به شمار می‌آید که در این قلعه اتفاق افتاده است.

این مسوول عنوان کرد: مهمترین بنای کشف شده در قلعه حسن صباح که در جهان بی‌نظیر است، مربوط به عمارتی می‌باشد که مقر فرمانروایان الموت بوده که با عنوان داعی و امام اسماعیلیه در آنجا فرمانروایی می‌کردند و این بنا در کتاب ظفرنامه حمدالله مستوفی به اسم «ملاسرا» نامیده شده است.

وی اضافه کرد: معماری این بنا بسیار ارزنده و آمیزه‌ای از هنر ایرانی دوره سلجوقی و پیشینیان و آمیزه‌ای از معماری کاخ خلفای عباسی در بغداد است.

«قلعه حسن صباح» بعد از تخت جمشید، شناخته شده‌ترین اثر ایران در جهان

چوبک تاکید کرد: قلعه حسن صباح در الموت شاید بعد از تخت جمشید شناخته شده‌ترین اثر ایران در جهان باشد و کتب و داستان‌های فراوان نوشته شده و انیمیشن‌های ساخته شده موید این مطلب می‌باشد.
وی ابراز کرد: قلعه حسن صباح در الموت بازدیدکنندگان فراوانی از سراسر ایران و جهان دارد و هر روز به تعداد آن‌ها اضافه می‌شود البته ضرورت دارد تا با اختصاص اعتبارات مورد نیاز، برخی مشکلات موجود نظیر زیرساخت‌ها رفع و برنامه‌ها اجرایی شود.

قلعه حسن صباح در مسیر ثبت جهانی شدن

دانشیار باستان شناسی دوره اسلامی در ادامه گفت: هم اکنون در حال انجام فرآیند ثبت جهانی شدن قلعه حسن صباح هستیم و پرونده آن تا شهریورماه آماده و ارسال خواهد شد و یقینا به دلیل شهرت بالای این اثر، با کمک مسئولین و مردم به ثبت جهانی خواهد رسید.

وی در پایان عنوان کرد: قلعه حسن صباح نشان و نماد تشیع در ایران است و با وجود گفته‌های بسیار در مورد این اثر، همچنان ناگفته‌های بسیاری باقیست.