سراب فیلترینگ! نتیجه فیلترینگ در کشور چه بوده است؟

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: همواره یک پرسش اساسی در میان ناظران و تحلیل‌گران کسب و کار‌های دیجیتال، سرگرمی و حتی بسیاری از کاربران فضای مجازی مطرح است که؛ نتیجه فیلترینگ در کشور چه بوده است؟

قبل از این که به سراغ پاسخ این پرسش برویم، ابتدا باید به این سوال هم پاسخ بدهیم که «اساسا چرا این سوال (نتیجه فیلترینگ در کشور) مطرح می‌شود؟»

وقتی کاربران، خودشان و اطرافیانشان را مشاهده می‌کنند که همچنان از نرم افزار‌ها و سکو‌های فیلترشده به کمک فیلترشکن درحال استفاده‌اند، این سوال برایشان پیش می‌آید که:

-ادامه فیلترینگ چرا؟

-چرا میلیارد‌ها تومان به جیب فیلترشکن فروش‌ها برود؟

-چرا مسئولان نگران ورود فیلترشکن‌ها به تلفن‌های همراه نوجوانان و جوانان نیستند؟

-آیا راه مقابله با استفاده‌های غیرقانونی، مسدودسازی اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های مجازی پرکاربرد است؟

-و آیا اساسا فیلترینگ، باعث کنار گذاشتن فیلترشده‌ها توسط کاربران شده است یا نه؟

به طور قطع، پاسخ به بخش عمده این پرسش ها، باید توسط مسئولان و دست‌اندرکاران وزارت ارتباطات، مرکز ملی فضای مجازی و دیگر نهاد‌های مسئول صورت گیرد. اما از میان این پرسش‌ها می‌توان پاسخ این سوال را یافت که «آیا فیلترینگ، باعث کنار گذاشتن فیلترشده‌ها توسط کاربران شده است یا نه؟» ما برای یافتن این پاسخ، به سامانه‌های بین المللی که می‌توانند به این پرسش پاسخ دهند، مراجعه می‌کنیم.

data.ai یک پلتفرم با هوش مصنوعی

سامانه data.ai به عنوان سامانه‌ای بین‌المللی می‌تواند به ما بگوید که در ایران بیشترین موارد مراجعه کاربران کدام اپلیکیشن‌ها و نرم افزارهاست. «data.ai» در معرفی خودش می‌گوید: ما اولین پلتفرم هوش مصنوعی با داده یکپارچه از سیستم عامل‌ها، اندروید‌ها و آیفون‌ها و... هستیم که می‌توانیم داده‌های مصرف‌کننده و تخمین‌های بازار را جمع آوری و ارائه کنیم. ماموریت ما کمک به برندها، ناشران و سرمایه‌گذاران با راهبرد‌هایی برای موفقیت در اکوسیستم موبایل و فضای دیجیتال است. ما با مشتریان خود به صورت شبانه روزی با تیم‌هایی در ۱۵ کشور در تعامل هستیم.»

از مهر ۱۴۰۱ تا خرداد ۱۴۰۲ چه خبر؟

ما برای این که دریابیم در هشت ماه گذشته که اغلب این بازه زمانی را با فیلترینگ شدیدتری سپری کردیم، بیشترین نرم افزار‌ها و اپلیکیشن‌های پرکاربرد ایرانی‌ها کدام‌ها بوده‌اند، از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ را به کمک data.ai بررسی کردیم. قطعا نتایج این واکاوی که ۱۰۰ مورد اول پرمراجعه توسط ایرانی‌ها را نشان می‌دهد، هم می‌تواند تعجب برانگیز باشد و هم نه؛ چرا که ظاهرا فیلترینگ چندان اثرگذار نبوده است، ضمن این که نرم افزار‌های فیلترشکن هم جزو بالانشین‌های جدول هستند. به ۲۰ مورد اول این فهرست توجه کنید:

در ادامه این فهرست در رده ۴۲ و ۴۳ نیز اپلیکیشن‌های «نشان» و «همراه من» به چشم می‌خورد و البته فیلترشکن‌ها در ادامه مجموعه فهرست پرکاربرد‌ها همچنان نمود پررنگی دارند که این نمی‌تواند خوشایند باشد و نشان می‌دهد کاربران ایرانی برای این که به پرکاربرد‌های خود برسند، به ده‌ها فیلترشکن رایگان و حتی پولی متوسل می‌شوند که از تونل فیلتر گذر کنند.

لایف وب: ۷۰ درصد پرکاربرد‌ها فیلترشکن‌ها هستند

ما برای بررسی بیشتر این آمار، از سامانه تحلیل داده «لایف وب» هم کمک گرفتیم. آمار لایف وب درباره محبوب‌ترین اپلیکیشن‌های ایرانی‌ها در پاییز ۱۴۰۱ می‌گوید: «محبوب‌ترین اپلیکیشن‌ها در بین کاربران ایرانی فروشگاه گوگل‌پلی در پاییز ۱۴۰۱ نشان می‌دهد ۷۱ درصد از پرکاربردترین اپلیکیشن‌های این پلتفرم VPN است. پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی با ۱۴ درصد دومین اپلیکیشن محبوب در بین کاربران ایرانی هستند. ابزارها، بازی ها، سرگرمی‌ها و دسته‌های دیگر نیز در گروه‏های بعدی پرکاربردترین اپلیکیشن‌ها قرار دارند.»

زومیت: فیلترینگ حریف نشد

جدا از این واقعیت منطقی که تمامی کشور‌ها در هنگام التهابات اجتماعی و سیاسی، محدودسازی اینترنت و فضای مجازی را در دستور کار خود قرار می‌دهند، تجربه فیلترینگ تلگرام در سال ۱۳۹۷ عملا نشان داد، بخش زیادی از کاربران، این پیام‌رسان را کنار نگذاشتند. زومیت که سایت تخصصی حوزه دیجیتال است، سه روز قبل نوشت: در سال ۱۴۰۱، از ۵۳۰ هزار کانال ایرانی فعال در تلگرام درمجموع ۶۹۰ میلیون پست منتشر شده است. در گزارش دیتاک درباره میزان فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام آمده است: «بسیاری از کاربران ایرانی تصور داشتند با فیلترینگ اینستاگرام، این شبکه اجتماعی نیز همچون فیسبوک از رده‌بندی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار ایرانی خارج می‌شود؛ اما داده‌های دیتاک نشان می‌دهد که پس از التهابات، حجم محتوای عمومی این بستر به‌مرور افزایش یافت. همچنین یافته‌های دیتاک نشان می‌دهد در سال گذشته از ۶ میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام ۴۵۰ میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از ۲۵ هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند...».

با این اوصاف، آیا فیلترینگ بهترین راهکار است؟

بنابراین همان‌طور که تاکنون بسیاری از کارشناسان و بخشی از نمایندگان مجلس به ناکارآمد بودن فیلترینگ تصریح کرده‌اند، به نظر می‌رسد تداوم فیلترینگ بهترین راهکار برای محدودسازی پلتفرم‌های خارجی نیست. بماند که روح‌ا... مومن نسب دبیرکل جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی که خود از طرفداران محدودسازی است، اخیرا گفته است: «بودجه‌ای که تنها در یکی از فاز‌های اجرای این سیاست صرف فیلترینگ هوشمند اینستاگرام شده حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بوده؛ که آن هم با تغییری که این شرکت در الگوی کد‌های خود اعمال کرده، عملا بی‌اثر شده است.» بی شک، تقویت سکو‌های داخلی و ایجاد اعتمادسازی، پایش یا مانیتور فضای مجازی، افزایش سواد رسانه‌ای و... راهکار‌هایی هستند که می‌توانند فیلترشکن‌های بی رحم را از مشت نوجوانان و جوانان ما خارج کنند.