جنایات زیست محیطی رژیم بعث؛ مساله‌ای مهم که در محاکمه صدام مغفول ماند

به گزارش مجله خبری نگار جنگ علاوه بر اینکه خانمان سوز است، عواقب دیگری همچون تخریب محیط زیست را هم به همراه دارد به عنوان مثال در جنگ ایران و عراق ۱۲ استان کشور آسیب دیدند و زمانی که عراق در سال ۱۳۶۲ سکوی نفتی نوروز در خلیج فارس را مورد هدف قرار داد روزانه معادل چند صد هزار بشکه نفت وارد خلیج فارس شد به طوری که وسعت زیادی از این خلیج تحت تاثیر مواد نفتی قرار گرفت و گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی از بین رفتند.

مقدار قابل توجهی از آلودگی هوا ناشی از سوختن نفت بر روی خاک مناطق اطراف خایج فارس نشست کرد که به مرور زمان با بارش باران و سیلاب وارد آب‌های زیر زمینی شد؛ در نتیجه گیاهان و حیوانات از آن تغذیه کردند و از این طریق وارد چرخه غذایی طبیعت شد همچنین خشک شدن تالاب هورالعظیم یکی دیگر از نتایج جنگ است که امروزه به کانون گرد و غبار تبدیل شده است.

هفته دفاع مقدس بهانه‌ای شد تا این جنایت رژیم بعث و هدف قرار دادن سکوی نفتی نوروز و آسیب‌های زیست محیطی آن را در گفتگو با نورالله مرادی معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست واکاوی کنیم.

به گزارش مجله خبری نگار وی در این باره گفت: به طور کلی، آثار جنگ بر محیط زیست را می‌­توان به هفت مورد از جمله تخریب زیستگاه و تغییر کاربری اراضی، فقیر شدن اراضی کشاورزی و غیر زراعی (با توجه به ضرورت کشت مضاعف برای تامین نیاز غذایی کشور)، از بین رفتن گونه ­های گیاهی و جانوری، آلودگی آب، خاک، هوا و صدا ناشی از سلاح­‌های بیولوژیکی، شیمیایی، تاثیر بر سلامت جسمی و روانی افراد و تغییر الگوی جمعیت و تخریب زیرساخت‌های شهری و روستایی تقسیم کرد.

وی افزود: جنگ به ۲ روش استفاده از جنگ افزار‌ها (اعم از متعارف یا غیر متعارف) و استراتژی‌­های تغییر در شکل بر شرایط و پدیده‌های طبیعی زمین تاثیر سریع یا بلندمدت دارد.

مرادی اظهار داشت: تخریب شکل طبیعی زمین و زیرساخت‌های شهری و روستایی، از بین رفتن پوشش گیاهی و نابودی جانوران (به شکل مستقیم یا به دلیل از بین رفتن اکوسیستم، زیستگاه و شرایط زیستی)، نابودی مناطق جنگلی و مزارع کشاورزی، آلودگی سریع منابع آب، خاک، هوا و صدا متاثر از کاربرد انواع سلاح از جمله تبعات سریع جنگ به شمار می‌آید.

وی افزود: فقیر شدن خاک به دلیل نیاز به افزایش ناگهانی تولیدات غذایی، تغییر کاربری اراضی، تغییر الگوی جمعیت، آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی، خاک­ کشاورزی و مراتع در نتیجه آلودگی ­با فلزات سنگین ناشی از بکارگیری مهمات، بقایای سمی ‏از انفجار بمب‌ها که در بلندمدت باعث ایجاد جهش ژنتیکی در گیاهان و جانوران، بیماری‌های نادر و غیرمتعارف و تغییر رفتار‌های زیستی خواهد شد از جمله آثار و تبعات بلندمدت جنگ بر زیستگاه‌ها و محیط زیست محسوب می‌شود.

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: زمانی که در سال ۱۳۶۲ رژیم بعث سکوی نفتی نوروز در خلیج فارس را مورد هدف قرار داد، روزانه معادل چند صد هزار بشکه نفت وارد خلیج فارس شد در نتیجه وسعت زیادی از این خلیج تحت تاثیر مواد نفتی قرار گرفت و گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی از جمله هزاران پرنده تلف شدند و پس از این حادثه، مقدار قابل توجهی از آلودگی هوا ناشی از سوختن نفت بر روی خاک مناطق اطراف نشست کرد که بعد‌ها با بارش باران و سیلاب‌ها وارد آب‌های زیرزمینی شد و از سوی دیگر بقایای مواد نفتی از طریق گیاهان و حیواناتی از آن تغذیه کردند، وارد چرخه غذایی طبیعت شد.

وی ادامه داد: استفاده عراق از بمب‌های «ناپالم» و خوشه‌ای با قابلیت زیر و رو کردن حدود ۱۰ متر مکعب از خاک سبب متلاشی شدن بافت خاک و از بین رفتن چندین هزار اصله درخت شد که همین مساله سطح وسیعی از جنگل‌ها و مراتع را از بین بُرد و ویرانی و مسوم شدن آبراهه‌های زیادی را به همراه داشت.

مرادی گفت: همچنین عراق در بخش وسیعی از اراضی کشور اقدام به مین‌گذاری کرد که این کار باعث غیر قابل استفاده و رها شدن این زمین‌­ها شد و نتیجه این اقدام فرسایش، فقیر شدن خاک و تبدیل اراضی مذکور به کانون‌های گرد و غبار بود. همانگونه که در سال‌های اخیر هم شاهد اتفاق مشابه از سوی داعش در بخش‌هایی از خاک سوریه و عراق بودیم در حالی که نیرو‌های امریکایی هم در عراق مستقر بودند.

وی افزود: در جنگ تحمیلی، عراق با نقض پروتکل ۱۹۲۵ ژنو (با هدف منع جنگ‌های شیمیایی و بیولوژیکی بین کشور‌ها تصویب شد)، برای نخستین بار در تاریخ جنگ‌ها از انواع سلاح‌های شیمیایی و میکروبی علیه غیر نظامیان و محیط ­زیست ایران استفاده کرد که سبب بروز عوارض تنفسی و گوارشی در برخی ساکنین استان‌های درگیر جنگ شد و تجمع و ورود مواد سمی و فلزات سنگین سرطان ­زا در چرخه غذایی معضل دیگری است که کیفیت محیط­ زیست و سلامت انسان را تهدید می ­کند.

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در طول جنگ عراق با کویت در سال ۱۹۹۰، صد‌ها حلقه چاه نفت به آتش کشیده شد که باعث آلودگی شدید هوا، منابع آبی دریایی و اکوسیستم ساحلی شد و گسترش لکه‌های نفتی در بخش وسیعی از آب­‌های خلیج فارس و خط ساحلی آن سبب مرگ گسترده آبزیان و پرندگان و مهاجرت بسیاری از گونه‌­ها شد.

وی گفت: مفهوم تروریسم محیط ­زیستی اغلب با بکارگیری عوامل محیط­ زیستی در حملات ترویستی شناخته می‌شود و پیش از جنگ کویت (جنگ اول عراق در سال ۱۹۹۱)، عراق به صراحت تصمیم خود مبنی بر استفاده از منابع محیط ­زیست به عنوان ابزار جنگی را اعلام و این تصمیم را عملی کرد که بر این اساس ٨٠٠ حلقه چاه نفت کویت را در یک ناحیه به آتش کشید و وسعت خسارات این فاجعه به قدری زیاد بود که از آن با عبارت «تروریسم محیط‌زیستی» یاد کرده‌اند.

وی ادامه داد: امریکا نیز در جنگ‌های خود که در کشور عراق انجام داد، از اورانیوم ضعیف شده استفاده کرد در حالی که طبق مطالعاتی که در آن زمان در مورد اثرات کوتاه مدت و بلند مدت اورانیوم انجام شد وجود اورانیوم در منابع آبی، خاک و هوا مورد تایید قرار گرفت و به مرور زمان انتقال آن از مسیر زنجیره غذایی به گیاهان، جانوران و انسان ثابت شد.

به گفته او، آمار تولد کودکان با نقص مادرزادی در شهر بصره تا حدود سه تا چهار سال بعد از خروج نیرو‌های آمریکایی‌ها از عراق، به طور چشمگیری رو به افزایش بود و گزارش‌­های موثقی از بروز عوارض بیماری­‌های مرتبط در میان افرادی که در معرض مواد مذکور قرار داشتند نیز وجود دارد.

مرادی افزود: بر اثر جنگ افغانستان بسیاری از گنجینه‌های ملی، جانداران، پرندگان، باغ ها، جنگل­‌ها و زیرساخت‌های اقتصادی و زراعی به کلی از بین رفتند و زارعین این کشور به شدت آسیب دیدند.

وی ادامه داد: طبق اظهار مؤسسه‌های بین المللی، میلیون­‌ها مین ضد نفر در اراضی کشور افغانستان کاشته شده­ است که هر ماه حدود صد نفر قربانی می‌گیرند و از جنبه زیست محیطی هم مهمات منفجر نشده در زیر خاک با گذشت زمان تجزیه شده و در اثر فعل و انفعالات شیمیایی مواد سمی اثر نامطلوبی بر خاک می‌گذارد.

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تماس مستقیم با این گونه مهمات که از بسیاری از آن‌ها گاز‌های خطرناک آزاد می‌شود باعث آلودگی هوا و آتش سوزی، سمی شدن خاک، آلودگی آب­‌های سطحی و زیرزمینی، آسیب به گیاهان و انتقال از طریق سیستم غذایی به انسان می ­شود ضمن اینکه مواد آلوده و سمی بر اثر بارندگی‌ها وارد آب­‌های زیرزمینی می‌شوند و این امر زندگی جانوران و گیاهان آبزی را با خطر مواجه می‌کند و موجب مسمومیت و بیماری در انسان می‌شود.

وی افزود: جنگل‌­های افغانستان که محلی امن برای پرورش حیوانات و محل زیست صد‌ها نوع حیوان و پرنده و مهمترین رکن محیط زیست این کشور به شمار می‌روند در سطح وسیعی بریده شد و اغلب صد‌ها هزار تن چوب از جنگل ­های کشور به پاکستان سرازیر می‌شود و چوب جنگل­‌های افغانستان به ارزش بیش از صد‌ها میلیون دلار به کشور‌های همجوار و حتی عربستان سعودی به صورت قاچاق خارج می‌شود.

مرادی گفت: استراتژی­‌های تغییر در پدیده‌های طبیعی زمین برای ساخت انواع موانع تردد، خاکریز و سنگر از دیرباز در جنگ‌ها مورد استفاده بوده‌­اند و روش­‌های تغییر مسیر رودخانه، آتش زدن جنگل­‌ها و مراتع، پر کردن چاه‌های آب و کور کردن قنات‌ها و چشمه ها، پر کردن و بستن گذرگاه‌های طبیعی، خشکاندن باتلاق و مرداب ها، آب بستن به زمین‌ها و باتلاقی کردن گذرگاه‌­ها که امروزه جای خود را به روش‌های جدیدتری مثل ایجاد زمین لرزه‌ها، ایجاد امواج سونامی، ایجاد صاعقه و تغییر در جریان‌های دریایی و تغییر در اتمسفر داده است.

وی ادامه داد: در جنگ تحمیلی، عراقی‌ها تالاب هورالعظیم را خشک کردند تا دسترسی رزمندگان ایران را به خاک عراق محدود کنند و بعد از گذشت سال‌ها از پایان جنگ شاهد آن هستیم که کشور با پدیده گرد و غبار مواجه شده است که یکی از منشاء­های آن بخش‌های خشک شده­‌ی تالاب هورالعظیم و البته خشک شدن بسیاری از باتلاق ­هایی است که در دوران جنگ به عمد آبگیری شده بودند.

مرادی اظهار کرد: مطالعاتی در سال ۱۴۰۰ توسط دانشگاه شهید بهشتی انجام شد و از طریق مقایسه نقشه­‌های کاربری و پوشش اراضی قبل و بعد از جنگ با استفاده از طبقه بندی تصاویر ماهواره­ای لندست در سال‌های ۱۹۷۷ و ۱۹۸۸، خسارتی بالغ بر ۱۸ میلیارد دلار معادل سه هزار و ۸۵۷ میلیارد ریال، بر محیط ­زیست تالاب مذکور محاسبه شد.

به گفته وی، نیرو‌های عراقی در خرمشهر و آبادان تعداد قابل توجهی از نخل‌ها را به دلیل از بین بردن استتار و ورود راحت ­تر نیرو‌های خودی از بین بردند و در افغانستان نیز سطح وسیعی از جنگل‌ها به بهانه آن که مجاهدان خود را در پشت درختان پنهان می‌کردند پاکتراشی شدند.

مرادی گفت: جنگ یک عامل مخرب زیرساخت‌­ها و محیط زیست و تاثیرگذار بر سلامت جسمی، روانی و تعاملات اجتماعی افراد است؛ از این­ رو لازم است نهاد دیگری مانند سازمان صلیب سرخ جهانی که به هنگام وقوع جنگ‌ها وظیفه آمارگیری از تعداد کشته شدگان، مجروحان و اسرا را بر عهده دارد، مسئولیت نظارت بر جبران خسارات محیط­ زیستی را که از طریق روش‌های مرسومی، چون مقایسه تصاویر ماهواره­ای اکوسیستم قبل و بعد از جنگ و برآورد ارزش دارایی‌­ها و خدمات اکوسیستمی از دست رفته در سطح ملی محاسبه می‌­شوند، برعهده داشته باشد.

وی اظهار داشت: در جریان جنگ تحمیلی، صدام و حزب بعث با اتخاذ سیاست‌های تجاوزگرانه سبب از بین رفتن بخش عمده‌ای از منابع محیط زیستی و تضعیف توان اکولوژیک سرزمین شدند و به نظرم در محاکمه صدام نسبت به این موضوع پر اهمیت غفلت شد.