سیل روزی بخش؟! روی دیگر سیلاب

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: «ابرم و رحمت من موجب زحمت شده است»؛ یکی از بلایای طبیعی که تقریبا هر سال در کشور اتفاق می‌افتد و متاسفانه باعث خسارت‌های جانی و اقتصادی زیادی هم می‌شود، پدیده سیل است. شاید در نگاه اول این پدیده را برخی به جای رحمت، زحمت ببینند، اما در صورت رعایت حریم رود‌ها و مسیل‌ها و توجه به حوضه آبخیزداری می‌توان خسارت‌ها را به حداقل رساند تا از این بارش‌ها آن هم در روز‌های گرم تابستان لذت بیشتری ببریم. متاسفانه در حالی که احتمال وقوع سیلاب از سوی سازمان هواشناسی اعلام شده و دستگاه‌های متولی در آماده‌باش کامل بودند، بارش باران باز هم مدیریت بحران و دستگاه‌های متولی را درکشور غافلگیر کرد، به گونه‌ای که با جاری شدن سیلاب تاکنون بیش از ۶۰ نفر جان خودشان را از دست داده اند البته اگر این بحران که پیش بینی هم شده بود بهتر مدیریت می‌شد، حالا باید برای این رحمت الهی شادی می‌کردیم که توانسته به شرایط رودخانه‌ها و تالاب‌ها آن هم در استان‌های خشک و کم آبی مثل سیستان و بلوچستان، اصفهان، جنوب شیراز، کرمان و یزد کمک کند و حجم آب پشت سد‌ها را افزایش دهد. در این گزارش می‌خواهیم از زحمت‌هایی که باران به دلیل ندانم کاری و مدیریت غلط برای ما به وجود آورد چشم پوشی کنیم و از آن روی سیل و رحمت این بارش‌ها آن هم در فصل گرم تابستان و در استان‌های کم آب و خشک بنویسیم که خواندنش خالی از لطف نخواهد بود.

البته قبل از هر مطلبی گفتن این نکته بسیار ضروری است که برای استفاده بهتر از بارش‌ها و ذخیره رواناب‌ها و جلوگیری از خسارت‌های احتمالی سیلاب‌ها توجه به حوضه آبخیزداری و حفظ حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها بسیار اهمیت دارد.

میزان بارش و حجم آب ذخیره شده

بر اساس گزارش‌ها و با توجه به سطح سیلاب‌ها در چند روز اخیر کارشناسان پیش بینی کرده اند که میزان بارش‌ها در روز‌های اخیر حدود ۲ میلیارد متر مکعب بوده که ۵۰۰ میلیون متر مکعب آن به شکل سیل در آمده و از این مقدار ۲۶۰ میلیون متر مکعب پشت سد‌ها ذخیره شده است. محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی یونسکو هم معتقد است این بارندگی‌ها توانسته باعث نجات بسیاری از تالاب‌ها شود که به دلایلی حقابه آن‌ها داده نمی‌شده است. این فعال محیط زیست با انتشار ویدئویی در صفحه شخصی اش از سرازیر شدن سیلاب‌ها به برخی تالاب‌های کشور خبر داده و معتقد است که این بارش‌ها توانسته بسیاری از تالاب‌ها را احیا و از تبدیل شدن آن‌ها به کانون ریزگرد جلوگیری کند.

۲۶۰ میلیون متر مکعب به کدام سد‌ها رفت؟

خوشبختانه بیشترین ذخیره آب در استان سیستان و بلوچستان اتفاق افتاده که همیشه از کم آبی و خشکسالی رنج می‌برد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان گفته: «حجم ورودی به سد‌های استان در پی سامانه بارشی مونسون ۱۴۰ میلیون مترمکعب است.» بعد از سیستان و بلوچستان استان هرمزگان قرار دارد که میانگین بارش در آن از میانگین دراز مدت این استان پیشی گرفته است. به گفته سخنگوی صنعت آب در استان هرمزگان هم حدود ۷۰ میلیون متر مکعب ورودی به مخازن سد‌ها داشتیم که بر اساس رهاسازی‌هایی که آن جا اتفاق افتاد، چون احتمال سرریز سد‌ها بر اساس تمرکز سامانه‌ای که وجود داشت خیلی بالا بود، حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون متر مکعب از این آب را در مخازن سد‌ها ذخیره کردیم. بارش‌ها در تهران باعث شد آب پشت سد‌ها ۱۰ میلیون متر مکعب بیشتر شود و در سد زاینده رود در استان اصفهان هم بارش‌ها باعث افزایش ۹ میلیون متر مکعبی تا کنون شده است که احتمال افزایش آن هم وجود دارد. در دیگر شهر‌ها هم با توجه به میزان بارندگی که داشته اند به ذخایر آبی پشت سد‌ها اضافه شده است.

آیا ۲۶۰ میلیون لیتر قابل توجه است؟

برای این که بدانیم آیا عدد ۲۶۰ میلیون لیتر در تراز آبی کشور مهم است یا نه، باید بگوییم در کشور ما سالانه حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود که بین ۶۰ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب آن در کشاورزی، ۸ میلیارد متر مکعب آن در مصارف خانگی و حدود ۲.۵ میلیارد متر مکعب در صنعت مصرف می‌شود یعنی میزان قابل توجهی به مخازن آبی کشور افزوده نشده است، اما باید دید بقیه ۲ میلیارد متر مکعب بارش‌های اخیر به کجا رفته است و آیا یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب دیگر در آینده به کمک خواهد آمد یا نه؟

سرنوشت بقیه آب‌های سیل چه شد؟

همان طور که خواندید بر اساس گزارش‌ها ۲ میلیارد متر مکعب در کشور بارش داشتیم که ۲۶۰ میلیون متر مکعب آن پشت سد‌ها ذخیره شده، اما تکلیف بقیه یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون متر مکعبی که باریده چه شده است. محمد درویش معتقد است بخش عظیمی از این آب‌ها وارد تالاب‌ها و موجب احیای آن‌ها شده است. او در ویدئویی که منتشر کرده می‌گوید: تالاب‌های گاوخونی، جازموریان، تشک، پریشان، بختکان، مسیله، دریاچه نمک قم، ارژن، مهارلو، شادگان و ... از این بارش‌ها بی نصیب نبوده اند. در همین باره یک عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان هم به ایسنا گفته در فلات مرکزی که این سیلاب‌ها در آن رخ داده، تالاب‌های خشک‌شده بسیاری داریم. بسیاری از رودخانه‌ها نیز سد‌هایی برای آبخیزداری دارند که از تمام آن‌ها استفاده می‌شود. بخش قابل توجهی از این آب‌ها به تالاب‌ها وارد می‌شوند البته اگر آبراهه‌ها آزاد باشند تا سیلاب‌ها خود را به تالاب برسانند. بر اساس گزارش‌ها تا کنون حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب از این بارش‌ها به تالاب‌هایی که نام شان پیش از این آمده، وارد شده است.

سهم تالاب‌ها از بارش‌های اخیر

همان طور که خواندید بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب از ۲ میلیارد متر مکعب بارش‌های اخیر هم وارد تالاب‌ها شده است. روز گذشته ویدئویی از تالاب گاو خونی منتشر شد که نشان می‌داد آب به این تالاب خشکیده بعد از چهار سال وارد شده و بخش‌هایی هرچند کوچک از آن را جان دوباره‌ای بخشیده است. این تالاب با وسعت ۴۷ هزار هکتار در جنوب شرق استان اصفهان قرار دارد. چهار سال پیش هم در پی وقوع سیل فروردین ۱۳۹۸ از خشکی نجات یافت و ۵ میلیون متر مکعب را در خود ذخیره کرد. خوشبختانه سیل‌های اخیر هم به کمک این تالاب آمد و یکی از کانون‌های ریزگرد اصفهان از بین رفت. با این حال مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست به رکنا گفته: «سیل‌های اخیر باعث شده که تالاب جازموریان به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد پر شود، اما تالاب گاوخونی همچنان تقریبا خشک است.» دریاچه پریشان در کازرون استان فارس هم بعد از سیل‌های اخیر مجدد آب گیری شده و روز‌های پریشانی و بی آبی این دریاچه تا مدتی پایان می‌یابد. همچنین ویدئویی از تالاب شادگان منتشر شد که نشان می‌داد ورود این آب‌ها از رودخانه مارون به این تالاب‌ها باعث شده گاومیش‌های شادگان که به آب وابستگی زیادی دارند دوباره بتوانند در آب غوطه ور شوند. خبر‌ها از دیگر تالاب‌های مناطق درگیر باران نیز نشان دهنده بهبود اوضاع تالاب هاست، این در حالی است که این تالاب‌ها تا پیش از این به سمت خشکی کامل و تبدیل شدن به کانون‌های ریزگرد پیش می‌رفتند.

توجه به آبخیزداری برای جلوگیری از هدررفت سیل

هرچند این بارش‌های سیل آسا توانسته کمی وضعیت آبی کشور را بهبود ببخشد، اما بازهم شاهد هدررفت مقدار زیادی آب هستیم البته بخشی از این بارش‌ها هم در سفره‌های زیرزمینی ذخیره می‌شوند که به گفته مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور تا چند ماه آینده قابل احصا نیست، اما ویدئویی از سرازیر شدن آب‌های سطحی در یزد به داخل ترک‌های حاصل از فرونشست‌ها منتشر شد که نشان می‌داد بخش قابل توجهی از آب‌ها هم به سفره‌های زیرزمینی می‌روند. با این حال به اعتقاد بسیاری از کارشناسان توجه به حوضه آبخیزداری و احترام به حریم سیلابی رودخانه‌ها هم به کمتر شدن خسارت‌های سیل و هم به افزایش ذخیره سازی این آب‌ها که رحمت الهی اند کمک می‌کند.