به گزارش مجله خبری نگار/آنا،از سالهای پیش، پژوهشهای مربوط به چرخه قاعدگی بر احساسات، خلقوخو یا عملکرد شناختی متمرکز بود. اما تیمی از عصبشناسان دانشگاه کالیفرنیا برای نخستین بار نشان دادند که ساختار فیزیکی مغز نیز در جریان این چرخه تغییر میکند. آنان با ردیابی مغز سی زن در سه فاز کلیدی قاعدگی یعنی قاعدگی، تخمکگذاری و فاز لوتئال میانی، دریافتند که با هر تغییر در سطح هورمونها، نقشهی سفید و خاکستری مغز نیز دگرگون میشود.
مغزی که با هورمونها نفس میکشد
این پژوهش با استفاده از تصویربرداری پیشرفته (MRI) نشان میدهد که تغییرات هورمونی، نه فقط در عملکرد مغز، بلکه در شکل و ضخامت لایههای آن اثر میگذارند. در فاز پیش از تخمکگذاری، زمانی که میزان هورمون «استرادیول» (Estradiol) و هورمون «الا (LH) افزایش مییابد، بافت سفید مغز به گونهای تغییر میکند که احتمالاً پیامها را سریعتر منتقل میکند.
در همین حال، افزایش هورمون محرک فولیکولی (FSH) باعث ضخیمتر شدن ماده خاکستری (gray matter) میشود همان بخشی از مغز که مسئول پردازش اطلاعات، حافظه و تصمیمگیری است.
مغز در روزهای پس از تخمکگذاری
پس از تخمکگذاری، زمانی که پروژسترون به اوج میرسد، حجم مایع مغزی–نخاعی (CSF) کاهش یافته و بافت مغزی فشردهتر میشود. به بیان سادهتر، مغز در این مرحله از چرخه قاعدگی «متراکمتر» میشود پدیدهای که میتواند با تغییر در حالات ذهنی یا احساسات همراه باشد، هرچند هنوز اثرات رفتاری آن مشخص نیست.
چرا این کشف مهم است؟
با آنکه قاعدگی بیش از ۴۵۰ بار در طول زندگی هر زن تکرار میشود، پژوهش دربارهی تأثیرات آن بر مغز انسان هنوز در مراحل ابتدایی است. دکتر «الیزابت ریزور» رهبر این پژوهش در گزارش خود مینویسد: «ما برای نخستین بار تغییرات همزمان در ساختار مادهی سفید و ضخامت قشر مغز را در ارتباط با نوسانات هورمونی مشاهده کردیم. این اثرها محدود به نواحی خاص مغز نیستند، بلکه بهصورت گسترده در کل مغز دیده میشوند.»
این بدان معناست که مغز انسان بهطور پیوسته در حال بازسازی و تنظیم خود بر اساس سیگنالهای هورمونی است. فرایندی که پیش از این، تنها در زمینههای رشدی مانند بلوغ یا بارداری بررسی شده بود.
فراتر از عملکرد، بازسازی ساختاری
اغلب مطالعات پیشین به تأثیر هورمونها بر فعالیت مغز در هنگام انجام کارهای شناختی، مانند یادگیری یا تصمیمگیری پرداخته بودند. اما پژوهش جدید نشان میدهد که چرخه قاعدگی حتی در سطح زیرساختی، یعنی در راههای ارتباطی بین نواحی مغز (white matter tracts)، تغییر ایجاد میکند.
این شبکهی سفید، همانند بزرگراههایی است که پیامهای عصبی را از یک ناحیه به ناحیه دیگر منتقل میکنند؛ تغییر در ساختار آن میتواند بر سرعت و کیفیت انتقال دادههای عصبی اثر بگذارد.
تأثیر گسترده بر سلامت روان
یافتههای این پژوهش تنها به فیزیولوژی محدود نیست. درک اینکه مغز در هر ماه چگونه تغییر میکند، میتواند به توضیح چرایی برخی از اختلالات ذهنی مرتبط با قاعدگی، مانند افسردگی پیشقاعدگی (PMDD) یا تغییرات شدید خلقی، کمک کند. پژوهشگران تأکید دارند که بررسی این الگوها ممکن است سرنخهایی برای درمانهای هدفمندتر در آینده فراهم کند.
گامی بهسوی فهم چرخهی مغزی–هورمونی
یک پژوهش بینالمللی دیگر در سال ۲۰۲۴ نیز نتایج مشابهی را گزارش کرده است که هر فاز از چرخهی قاعدگی، الگوی متفاوتی از فعالیت و ساختار مغز را بهوجود میآورد، و این اثرات با سن و وضعیت هورمونی هر فرد تفاوت دارند.
به گفتهی پژوهشگران: «گرچه هنوز پیامدهای رفتاری این تغییرات ساختاری را نمیدانیم، اما نتایج ما نشان میدهد که هورمونها در بازآرایی روزانهی شبکههای عصبی نقش بنیادین دارند.»
پژوهش منتشر شده در سایت «ساینس آلرت» (science alert)، نشان میدهد مغز زنان در طول چرخهی قاعدگی نهتنها در عملکرد، بلکه در ساختار خود نیز تغییر میکند. این کشف، درک ما از مغز را از موجودی ایستا به سامانهای زنده و پوینده تغییر میدهد که در هماهنگی با بدن، هر ماه بازتنظیم میشود.
شاید روزی همین پژوهشها به ما بیاموزند که سلامت مغز و سلامت تولیدمثل، دو روایت از یک داستاناند. داستانی که در هر قاعدگی، بار دیگر نوشته میشود.