«مکانیسم ماشه»، غرب را به نقطه اول در مورد برنامه هسته‌ای ایران بازگرداند

به گزارش مجله خبری نگار، اعظم پورکند - به گفته دیپلمات‌ها و تحلیلگران، اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ لغو شده بود، غرب را به نقطه اول در زمینه چگونگی نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بازمی‌گرداند.

قدرت‌های اروپایی شامل فرانسه، انگلیس و آلمان (معروف به E ۳) امیدوار بودند که تهدید به «بازگشت سریع» تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) ایران را وادار به پذیرش خواسته‌هایی نظیر اجازه بازگشت فوری بازرسان هسته‌ای سازمان ملل به تاسیسات اتمی که در ماه ژوئن توسط اسرائیل و آمریکا بمباران شدند، و ازسرگیری مذاکرات با آمریکا در مورد فعالیت‌های اتمی‌اش کند.

اما با وجود فعالیت‌های دیپلماتیک فشرده در لحظات پایانی در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، گروه E ۳ ادعا کرد که ایران اقدامات بسیار ناچیزی انجام داده تا آنان از اجرایی شدن «بازگشت سریع» تحریم‌ها در روز یکشنبه جلوگیری کنند. این رویداد یک ماه پس از آغاز فرآیند ۳۰ روزه رخ داد.

یک نماینده مجلس ایران که به دلیل حساسیت مذاکرات نخواست نامش فاش شود، در ساعات پایانی مذاکرات گفت: «مکانیسم بازگشت سریع، آخرین تیر ترکش غرب است. آنها ماشه را بکشند، چیزی برایشان باقی نخواهد ماند. چماقی که بالای سر ما نگه داشته‌اند، استفاده شود، تمام می‌شود. آنها دیگر هیچ اهرم فشاری نخواهند داشت.»

در مقابل، دیپلمات‌های غربی استدلال می‌کنند که آمریکا و E ۳ برعکس، اهرم پیشنهاد لغو این تحریم‌ها و تحریم‌های دیگر را خواهند داشت. اما فرآیند لغو تحریم‌ها کاری دشوار است و احتمال کمتری دارد که به امتیازات سریعی مانند آنچه E ۳ اخیراً به دنبال آن بود، منجر شود.

«اریک برور» از اندیشکده «ابتکار تهدید هسته‌ای» گفت: «آمریکا "برگ برنده" خود را با بمباران سایت‌های کلیدی ایران بازی کرد؛ و در حالی که برنامه هسته‌ای ایران برای مدتی با عقب‌افتادگی مواجه شده، اما از بین نرفته است. ایران مایل به پذیرش شرایط آمریکا برای یک معامله نیست. اما آمریکا همچنان به وضوح برای هر راه حل پایدار به یک معامله نیاز دارد؛ بنابراین از بسیاری جهات، غرب به جایی که شروع کرده بازگشته‌است.»

توافق سال ۲۰۱۵ بین تهران و کشور‌های بزرگ، فعالیت‌های اتمی ایران را در ازای لغو تحریم‌ها محدود کرد. این توافق به مدت دو سال طبق برنامه پیش رفت تا اینکه دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ واشنگتن را از آن خارج کرد و تحریم‌های آمریکا را مجدداً اعمال نمود. تهران نیز با گسترش سریع غنی‌سازی اورانیوم پاسخ داد تا جایی که اسرائیل و آمریکا گفتند چاره‌ای جز بمباران سایت‌های اتمی ایران در ماه ژوئن نداشته‌اند.

غرب ادعا می‌کند هیچ توجیه غیرنظامی برای غنی‌سازی پیشرفته اورانیوم ایران وجود ندارد و نگرانند که ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای در حرکت باشد. این در حالی است که ایران منکر ساخت بمب اتمی است.

با اجرایی شدن «بازگشت سریع» تحریم‌ها، ایران گفته است که به طور دیپلماتیک تلافی خواهد کرد و نشان داده که ممکن است همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را حتی بیشتر از قبل کاهش دهد، دقیقاً در زمانی که قدرت‌های غربی و IAEA خواستار پاسخ در مورد وضعیت ذخیره بزرگ اورانیوم با غنای بالای ایران هستند.

یک مقام ارشد ایرانی دقیقاً قبل از اجرایی شدن این مکانیسم گفت: «اگر مکانیسم بازگشت سریع فعال شود و تحریم‌ها بازگردند، ما قطعاً رابطه خود با IAEA را بازبینی خواهیم کرد. محدودیت‌ها بر بازرسی‌ها قطعاً سخت‌تر خواهد شد.»

پس از حملات اسرائیل، مجلس ایران قانونی را تصویب کرد که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورد و الزام کرد که بازرسی‌ها باید توسط شورای عالی امنیت ملی ایران تأیید شوند. ایران و IAEA در این ماه توافقی اعلام کردند که قرار بود راه را برای ازسرگیری کامل بازرسی‌ها هموار کند، اما از آن زمان پیشرفت چندانی حاصل نشده است.

دیپلمات‌های E ۳ گفتند که به همان استراتژی خود از سال ۲۰۰۳ بازخواهند گشت: ترکیبی از فشار و گفت‌و‌گو.

با این حال، در مغایرت با یک دهه پیش، اکنون قدرت‌های بزرگ به دلیل رویداد‌هایی مانند جنگ اوکراین دچار اختلاف شده‌اند، که فشار آوردن به ایران برای توافق را دشوارتر می‌سازد. روسیه و چین در بعدازظهر روز جمعه در شورای امنیت سازمان ملل اقدام آخرالوقتی برای جلوگیری از «بازگشت سریع» انجام دادند که ناموفق بود.

یک دیپلمات از گروه E ۳ گفت: «همکاری ایران با IAEA در حال حاضر محدود است و ممکن است محدود‌تر شود، اما فکر نمی‌کنم آنها آنقدر پیش روند که از NPT (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) خارج شوند.» او افزود که فکر نمی‌کند چین یا روسیه قبول کنند که ایران برای ساخت بمب عجله کند: «و اگر چنین کردند، اسرائیل تحمل نخواهد کرد.»

یک مقام اسرائیلی گفت اسرائیل در حال حاضر دلیلی برای ازسرگیری حملات به ایران ندارد، مگر اینکه تهران برنامه هسته‌ای خود را مخفیانه پیش ببرد.

به نظر می‌رسد بن‌بست دیپلماتیک وارد مرحله‌ای پرتنش و طولانی شده است و اقدامات عملی ایران احتمالاً در غیاب بازرسان IAEA افزایش خواهد یافت.