کوه خواجه؛ کوهی خاص در سرزمینی خاص

به گزارش مجله خبری نگار، کوه خواجه یکی از مهم‌ترین مقاصد و جاذبه‌های گردشگری زابل است که در فاصله کمی از آن قرار دارد. این کوه میزبان آثار تاریخی ارزشمندی است که مانند گنجی نهفته، از دید گردشگران پنهان مانده‌اند. همچنین باور‌ها و روایت‌های مختلفی که با کوه خواجه مرتبط هستند، بر اهمیت این کوه پررمزوراز افزوده‌اند. با ما همراه باشید تا درباره کوه خواجه بیشتر بخوانید.

معرفی کوه خواجه

کوه خواجه گدازه بازالیتی است که شکلی ذوزنقه‌ای دارد. در روزگاران نه چندان دور که دریاچه هامون پرآب بود، کوه خواجه مانند جزیره‌ای خودنمایی می‌کرد، سربرآورده از میان آب‌های هامون.

کوه خواجه زابل تنها عارضه طبیعی دشت سیستان با ارتفاع تقریبی ۶۰۹ متر از سطح دریا (حدود ۱۰۰ متر از سطح زمین) است. در این کوه یکی از نوادر سایت‌های باستانی سلسله اشکانیان باقی مانده است که به تخت جمشید خشتی شهرت دارد. گرچه بسیاری از قسمت‌های این بنای خشتی به دلایلی، چون عوامل طبیعی و انسانی تخریب شده است؛ همچنان می‌توان به نوع معماری این قلعه دست یافت.

کوه خواجه کجاست؟

کوه خواجه از مهم‌ترین جا‌های دیدنی استان سیستان و بلوچستان است و در شهرستان هامون، بخش تیمورآباد و دهستان کوه خواجه قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

فاصله کوه خواجه از زابل: ۳۷ کیلومتر

فاصله کوه خواجه از زاهدان: ۲۳۰ کیلومتر

فاصله کوه خواجه از چابهار: ۸۵۱ کیلومتر

فاصله کوه خواجه از ایرانشهر: ۵۴۲ کیلومتر

دسترسی به کوه خواجه 

از طریق بلوار شهید میرحسینی زابل و پس از عبور از فلکه رستم، وارد جاده زابل-محمدآباد شوید. پس از طی چند کیلومتر به ورودی جاده کوه خواجه خواهید رسید. پس از گذر چند روستا به هامون‌شهر و روستای لطف الله و در نهایت به کوه خواجه خواهید رسید. فاصله روستای لطف الله تا کوه خواجه سه کیلومتر است و زابل حدود ۴۰ دقیقه با خودرو، از کوه خواجه فاصله دارد.

وجه تسمیه کوه خواجه

این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی گرفته است. وی یکی از دوستداران خاندان علوی بود و مزارش بر فراز این کوه واقع شده است. خواجه غلطان، کوه نور، کوه موعود و کوه باطنی از دیگر اسامی هستند که این کوه به آنها نامیده شده است.

کوه خواجه در ادیان

کوه خواجه و دریاچه هامون در باور‌های سه دین زرتشت، مسیحیت و مسلمانان مقدس است. این منطقه تاکنون از سوی تعداد بسیاری از پژوهشگران مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است و همه روی معماری اشکانی و ساسانی بنا‌ها توافق دارند.

زرتشت

بنابر باور‌های آیین مزدیسنا و اسطوره‌های پهلوی (مدون بر اساس تعالیم زرتشت سپیتمان)، در پایان هزاره دوازدهم، برای سومین بار از خاندان بهروز پارسا، دوشیزه‌‏ای به آب دریاچه هامون داخل و آخرین رهاننده یا «سوشیانت‏»، موسوم به «استوت ارته» از وی زاییده شد. به همین لحاظ کوه خواجه تقدس و رازآلودگی خاصی دارد. سوشیانت به‌شکل‌های مختلف تقریبا در تمام متون زرتشتی و اوستایی از جمله در گات‌ها، یسنا، سروده‌های زرتشت و یشت‌ها مورد اشاره قرار گرفته است و تقریبا شکی نیست که اشو زرتشت در کتاب اوستا به آن اشاره داشته است.

مسیحیت

کوه خواجه برای مسیحیان نیز مقدس است. طبق متون، در زمان تولد حضرت مسیح در بیت‌الله سه مغ بر فراز این کوه ایستادند و نظاره‌گر نوری شدند که از این پیامبر خدا در هنگام تولد ساطع می‌شد.

آثار تاریخی کوه خواجه 

مجموعه کوه خواجه برای نخستین بار در سال ‪ ۱۹۱۶‬ توسط اورل اشتین، باستان‌شناس معروف انگلیس، شناسایی و کشف شد. به‌دنبال آن پروفسور هرتسفلد آلمانی طی سال‌های ‪ ۱۹۲۹ -۱۹۲۵‬ میلادی به جستجو در آثار کوه خواجه پرداخت و حاصل کاوش‌های این باستان‌شناس در کتاب «سکستان، ایران شرق باستان و تاریخ باستان‌شناسی ایران» آمده است. ‪ ۴۰‬سال قبل نیز گوئلینی، باستان‌شناس و معمار ایتالیایی، کاوش‌های محدودی در آثار کوه خواجه انجام داد.

قلعه کافرون و کک کهزاد

مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش آثار باستانی کوه خواجه، در شیب جنوب شرقی کوه قرار دارد. این مجموعه دارای سه دیواره دفاعی، دروازه اصلی، راهرو‌های جانبی، حیاط مرکزی، آتشکده و… است و به نام «قلعه کافرون» شناخته می‌شود. دومین مجموعه در بلندترین نقطه و مشرف به قلعه کافرون، «کک کهزاد» است. در باور‌های اسطوره‌ای وی فرمانروای دیوسان منطقه بود و توسط رستم دستان کشته می‌شود. این مکان می‌تواند محل شاه‌نشین ارگ باشد.

تزیینات معماری بکار رفته در برخی نقاط این بنا شباهت به شیوه یونانی دارد و شامل سرستون‌های به سبک دوریک با پیچ‌های توماری هستند. برخی دیگر مانند گل کوچک پرپر به‌صورت نیلوفری (لوتوس) به‌نظر می‌آیند که از هنر هخامنشی اقتباس شده است. بعضی از آنها نیز به هنر بین‌النهرین نیز شباهت دارد. شواهدی نیز از راه‌پله‌های سنگی منظمی که ارتباط قلعه کافرون را با کک کهزاد برقرار می‌کردند، همچنان دیده می‌شود.

مقبره خواجه مهدی

در باور‌های اهالی محلی نسب خواجه را به شهیدی از خاندان آل علی (ع) می‌رسانند که به دست کفار به شهادت رسیده است. در قسمت سر قبر، سوراخی وجود دارد که اهالی محلی اعتقاد دارند در صورتی که با نیت خاصی دست را در این سوراخ فرو ببرید، مطابق با نیت شما چیزی به‌همراه دست شما خارج می‌شود.

قبور اسلامی

سطح روی کوه به‌صورت فضایی مسطح و بزرگ بیش از چند ده هکتار است که قسمت اعظم آن را قبور سنگی جالبی پوشانده‌اند. این قبور به حدی حیرت‌انگیز هستند که شاید ساعت‌ها شما را مشغول کند؛ قبوری که تقریبا روی سطح زمین قرار دارند و روی آنها را سنگ‌هایی به‌صورت مسطح و البته گاهی منحنی شکل پوشانیده‌اند.

گالری کوه خواجه

آتشدان، اتاق طواف و رواق‌هایی با نقاشی‌های دیواری زیبا در دل کوه، گالری نام گرفته است. این نام به‌خاطر وجود تعداد زیادی از نقاشی‌های دیواری از پادشاهان، بزرگان و داستان‌های مذهبی است که در تمام نقاط اتاق خودنمایی می‌کند و حتی تا سقف کشیده شده‌اند.

دیگر آثار تاریخی

از دیگر آثار می‌توان بنای دیگری اشاره کرد که در گویش محلی، کوچک چل کنجه (کوشک چهل دخترون) نام دارد. همچنین از جمله نقاط جالب‌توجه این کوه قدمگاه حضرت علی (ع) و دره سوخته‌ای است که به اعتقاد مردم محلی بر اثر پرتاب ذوالفقار امام به سوی کفار در کنار کوه خواجه به وجود آمده است. گرچه سندیت این مطالب مانند مزار شریف در افغانستان بیشتر به داستان‌های اسطوره‌ای می‌ماند.

نکات بازدید از کوه خواجه

بازدید از کوه خواجه رایگان است.

در اغلب اوقات راهنمایی برای توضیح تاریخچه وجود دارد.

ایران کشور اقوام گوناگون است؛ در سفر به نواحی مختلف کشور به فرهنگ بومی منطقه احترام بگذاریم. 

با خرید از فروشگاه‌های محلی، به اقتصادی بومی منطقه کنید.

با نریختن زباله (حتی موارد تجزیه‌پذیر و ته‌سیگار) در پاکیزگی کشور و حفاظت از طبیعت کوشا باشید.

آثار تاریخی میراث بشریت هستند. آنها را پاس بداریم و از نوشتن یادگاری یا غنیمت بردن تکه‌ای، جدا خودداری کنیم.