به گزارش مجله خبری نگار، این بیماری نیاز به رژیم غذایی خاص و فاقد گلوتن دارد و در صورت عدم توجه به روشهای درمانی و تغییرات لازم در تغذیه میتواند به مشکلات سلامتی جدی به خصوص کمبود مواد مغذی در بدن منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری سلیاک و علل، علائم و روشهای درمان آن صحبت کنیم.
بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به گلوتن ایجاد میشود. گلوتن نام عمومی گروهی از پروتئینهای موجود در غلات گندم، جو و چاودار میباشد.
در فرد مبتلا به سلیاک، مصرف گلوتن باعث التهاب روده میشود و تکرار آن به مرور به روده کوچک آسیب میرساند که میتواند به مشکلات جذب مواد مغذی از مواد غذایی منجر شود.
در دنیا از هر ۱۰۰ نفر ۱ نفر به سلیاک مبتلا میشود، اگرچه بسیاری از افراد از بیماری خود اطلاع ندارند. گفته شده تنها در ایالات متحده حدود ۲.۵ میلیون نفر بدون آن که بدانند به این بیماری مبتلا هستند.
تنها راه جلوگیری از بروز علائم سلیاک این است که فرد از مصرف مواد غذایی و نوشیدنیهای حاوی گلوتن اجتناب کند.
علائم بیماری سلیاک ممکن است خفیف تا شدید باشد. این علائم احتمالا در طول زمان و از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. بعضی افراد مبتلا هیچ علامتی از بیماری ندارند یا در اواخر زندگی ممکن است علائمی تجربه کنند. در واقع بسیاری از بیماران تا زمانی که دچار کمبود مواد مغذی یا کم خونی نشوند به بیماری خود پی نمیبرند.
علائم گوارشی سلیاک در کودکان بیشتر از بزرگسالان است، این علائم عبارتند از:
*درد شکمی
*نفخ
*گاز
*اسهال یا یبوست مزمن
*حالت تهوع
*استفراغ
*مدفوع کم رنگ با بوی بد
*مدفوع چرب که شناور میشود
علائم غیر گوارشی سلیاک عبارتند از:
*کاهش وزن
*خستگی
*افسردگی یا اضطراب
*درد مفصل
*زخمهای دهان
*بثوراتی به نام درماتیت هرپتیفورمیس
*نوعی آسیب عصبی در اندامها به نام نوروپاتی محیطی که میتواند باعث گز گز پاها شود
افراد مبتلا به سلیاک ممکن است دچار کمبود مواد مغذی شوند، زیرا آسیب به روده به تدریج در جذب مواد مغذی ضروری مانند ویتامینهای B۱۲، D و K اختلال ایجاد میکند، به همین دلیل فرد ممکن است دچار کم خونی ناشی از فقر آهن نیز شود.
بیماری سلیاک علاوه بر سوء تغذیه میتواند به روده بزرگ نیز آسیب رساند و باعث آسیب ظریف سایر اندامهای بدن شود.
تفاوت در علائم سلیاک احتمالا به موارد زیر بستگی دارد:
*سن
*میزان آسیب به روده کوچک
*مقدار گلوتن مصرف شده
*سن شروع مصرف گلوتن
*مدت زمان تغذیه با شیر مادر، زیرا ممکن است علائم سلیاک بعدها در کسانی که مدت طولانی تری از شیر مادر تغذیه کرده اند ظاهر شود
مواردی همچون عمل جراحی، بارداری، عفونت یا استرس شدید نیز گاهی باعث تحریک علائم این بیماری میشود.
بیماری سلیاک در کودکان میتواند به کاهش یا جلوگیری از جذب مواد مغذی منجر شده و مشکلات رشد به همراه داشته باشد، از جمله:
*عدم رشد در نوزادان
*تاخیر رشد و کوتاهی قد
*کاهش وزن
*آسیب دیدگی مینای دندان
*تغییرات خلق و خو از جمله بی تابی و آزردگی
*بلوغ دیر رس
روی آوردن به رژیم غذایی فاقد گلوتن در مراحل اولیه بیماری میتواند از بروز این موارد جلوگیری کند، آسیب به روده نیز احتمالا طی چند هفته بعد از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود پیدا خواهد کرد. با گذشت زمان کودک ممکن است خود به خود بهبود پیدا کرده و تا پایان عمرش دیگر دچار علائم بیماری سلیاک نشود.
بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی است. زمانی که فرد مبتلا به این بیماری، گلوتن مصرف میکند سیستم ایمنی بدن او روده کوچک را مورد حمله قرار داده و به آن صدمه میزند.
با گذشت زمان برآمدگیهای انگشت مانند به نام ویلی در روده کوچک که وظیفه جذب مواد مغذی را دارند، آسیب دیده و جذب مواد مغذی کاهش مییابد که میتواند زمینه ساز بیماریهای دیگر شود.
سلیاک میتواند همه افراد را درگیر کند، اما بیشتر در سفید پوستان و زنان دیده میشود و در افرادی که سابقه خانوادگی دارند احتمال ابتلا به آن ۱ به ۱۰ میباشد. همچنین در افرادی که به برخی بیماریهای خاص دچار هستند بیشتر دیده میشود، از جمله:
*سندرم داون
*سندرم ترنر
*دیابت نوع ۱
پزشک برای تشخیص بیماری سلیاک اغلب به سابقه پزشکی شخص و خانواده او و نتایج آزمایشهای خون، ژنتیک و نمونه برداری تکیه میکند. به عنوان مثال پزشک، خون را برای اطمینان از حضور آنتی بادیهای رایج در افراد مبتلا به سلیاک مانند آنتی بادی آنتی گلیادین و آنتی بادی اندومیزیال بررسی میکند.
اگر نتایج آزمایشهای انجام شده ابتلا به بیماری سلیاک را تایید کند، پزشک ممکن است با کمک آندوسکوپ از دیواره روده نیز نمونه برداری کند.
تشخیص بیماری سلیاک کمی دشوار میباشد، زیرا علائم آن با بیماریهای زیر شباهت دارد:
*سندرم روده تحریک پذیر
*بیماری کرون روده کوچک
*عدم تحمل لاکتوز
*عدم تحمل گلوتن
*رشد بیش از حد باکتریهای روده کوچک
*نارسایی لوز المعده
در اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن علائم را تا حد زیادی بهبود بخشیده و ممکن است فرد طی چند روز یا چند هفته بهبودی را مشاهده کند.
در کودکان، روده کوچک معمولا طی ۳ تا ۶ ماه بهبود پیدا میکند، اما در بزرگسالان، بهبودی کامل ممکن است چند سال طول بکشد. زمانی که روده بهبود پیدا کند بدن قادر به جذب درست مواد مغذی موجود در مواد غذایی خواهد بود.
استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن در برخی نقاط جهان که محصولات فاقد گلوتن عرضه میکنند بسیار آسانتر شده است. نکته مهم این است که بدانید گلوتن در چه مواد غذایی و محصولاتی وجود دارد، مثلا حتی در برخی خمیر دندانها نیز گلوتن وجود دارد، اما بسیاری از بیماران به آن توجه نمیکنند.
گلوتن به طور طبیعی در گندم، چاودار و جو وجود دارد. بیشتر غلات و دانههای آن ها، پاستا و همچنین بسیاری از مواد غذایی فراوری شده حاوی گلوتن هستند. آبجو و سایر نوشیدنیهای الکلی حاوی غلات نیز گلوتن دارند.
بررسی برچسب محصولات قبل از استفاده بسیار مهم است، زیرا همان طور که قبلا گفتیم گلوتن میتواند در محصولاتی که فکرش را نمیکنید استفاده شود.
برخی مواد غذایی فاقد گلوتن عبارتند از:
*گوشت و ماهی
*میوهها و سبزیجات
*برخی دانههای غلات مانند برنج، تاج خروس، کینوا و گندم سیاه
*آرد برنج
*غلاتی همچون ذرت، ارزن، سورگوم و تف
*ماکارونی، نان، شیرینی جات و سایر محصولاتی که برچسب فاقد گلوتن دارند
بسیاری از مواد غذایی فراوری شده ممکن است حاوی گلوتن باشند، از جمله:
*سوپ کنسرو شده
*سس سالاد
*سس کچاپ
*خردل
*سس سویا
*چاشنیها
*بستنی
*آب نبات
*گوشت و سوسیس فراوری شده و کنسرو شده
محصولات غیر خوراکی نیز میتوانند حاوی گلوتن باشند، از جمله:
*برخی داروهای تجویزی و بدون نسخه
*محصولات ویتامینه
*خمیر دندان
*مواد آرایشی مانند رژ لب، برق لب
*تمبر پستها
توجه داشته باشید:
فرد مبتلا به سلیاک میتواند با جایگزین کردن مواد اولیه و گاهی تنظیم زمان و درجه حرارت پخت، گلوتن را از دستورالعملهای غذایی حذف کند.
در گذشته متخصصان توصیه میکردند افراد مبتلا به سلیاک از مصرف جو دوسر اجتناب کنند، اما امروزه مشخص شده مصرف مقدار متوسط این ماده غذایی ایمن است البته به شرط آن که جو دوسر در طول فراوری با محصولات حاوی گلوتن تماس نداشته باشد.
در مسافرتهای خارج از کشور دقت داشته باشید که مقررات برچسب گذاری مواد غذایی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
حذف گلوتن از رژیم غذایی در اکثر افراد مبتلا به سلیاک باعث بهبود علائم شده و به روده فرصت بهبودی میدهد.
اگر فرد به درماتیت هرپتیفورمیس مبتلا باشد داروهایی همچون داپسون میتوانند علائم را کاهش دهند، با این حال روده بهبود نمییابد و استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن همچنان اهمیت زیادی دارد.
افراد مبتلا به سلیاک ممکن است از مکملهای ویتامین و مواد معدنی نیز برای جلوگیری یا برطرف کردن کمبود مواد مغذی استفاده کنند.
در فرد مبتلا به سلیاک، مصرف دائمی گلوتن میتواند به دیواره روده آسیب رسانده و به کمبود مواد مغذی منجر شود که عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت:
*کم خونی
*ریزش مو
*پوکی استخوان
*زخم روده کوچک
محققان بیماری سلیاک را با برخی انواع سرطان، از جمله لنفوم که در گلبولهای سفید خون رخ میدهد مرتبط دانسته اند، با این حال این ارتباط نادر است و بیشتر افراد مبتلا به سلیاک هرگز به سرطان مبتلا نمیشوند، رژیم غذایی بدون گلوتن این خطر را کاهش میدهد.
برخی افراد به سلیاک مقاوم به درمان مبتلا هستند که در آن بدن به مدت یک سال یا بیشتر نسبت به رژیم غذایی بدون گلوتن واکنش نشان نمیدهد. این مسئله نادر است و تنها ۱ تا ۲ درصد افراد مبتلا به سلیاک به آن دچار میشوند که تقریبا همگی بالای ۵۰ سال سن دارند.
اگرچه رژیم غذایی فاقد گلوتن طی سالهای اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده اند، اما به نظر نمیرسد این رژیم غذایی برای افرادی که به بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن مبتلا نیستند فایده خاصی داشته باشد.
از یک سو در نتایج تحقیقات تایید نشده که مردم عادی برای کاهش وزن یا بهبود سلامتی خود باید از رژیم غذایی فاقد گلوتن پیروی کنند و از سوی دیگر بسیاری از مواد غذایی حاوی گلوتن جزو منابع مهم ویتامینها و مواد معدنی از جمله فیبر، آهن و کلسیم محسوب میشوند و قبل از حذف آنها از رژیم غذایی خود باید با پزشک مشورت کنید، زیرا این کار میتواند به کمبود مواد مغذی در بدن منجر شود.
منبع:سومیتا