شناسایی روان انسان به کمک آمار و احتمالات

به گزارش مجله خبری نگار، من کی‌ام؟

زهرا خوش‌نویسان هستم، دانش‌آموخته روان‌سنجی در مقطع ارشد و روان‌شناسی تربیتی در مقطع دکترا. من روان‌شناس و استادیار دانشگاه هستم.

روان‌سنج دقیقا چه کار می‌کند؟

روان‌سنج، کار درمانی انجام نمی‌دهد و تخصصش در اجرا، ارزیابی و تحلیل آزمون‌های روان‌شناختی و یادگیری است. به طور کلی باید گفت روان‌سنجی، مطالعه نظریات و بررسی کاربرد فنون اندازه‌گیری در روان‌شناسی است. شما در این رشته یاد می‌گیرید که آزمون‌های روان‌شناسی چطور ساخته شده‌اند، چطور هنجاریابی می‌شوند و چطور باید اجرا و نمره‌گذاری شوند. روان‌سنج‌ها در حوزه پژوهش‌های روان‌شناسی هم فعالیت می‌کنند. امروزه مراکز روان‌شناسی به تخصص روان‌سنجی نیاز زیادی دارند، اما دانش‌آموخته‌های این رشته بسیار کم‌تعداد هستند.

آزمون‌های روان‌شناسی چه چیز‌هایی را می‌سنجند؟

آزمون‌های روان‌شناسی را می‌توانیم در سه بخش تقسیم‌بندی کنیم. یک، آزمون‌های پیشرفت تحصیلی یعنی همان امتحان‌هایی که معلم‌ها و استاد‌ها از دانش‌آموزان و دانشجویان می‌گیرند. این آزمون‌ها استاندارد ساخت، تحلیل و ارزیابی دارند؛ «بهترین سوال‌ها کدام‌اند؟» و «سوالات چطور می‌توانند بین دانش‌آموزی که درس را یاد گرفته و کسی که متوجه مبحث نشده است، تمایز ایجاد کنند.» دوم، آزمون‌های هوش و استعدادسنجی هستند که قبل از ورود به دبستان و دبیرستان از آن‌ها استفاده می‌شود تا براساس ارزیابی دانش‌آموزان، آموزش‌های متناسب با خودشان دریافت کنند. سوم، آزمون‌های مرتبط با حیطه شخصیت و هیجانات هستند که به اسم پرسشنامه آن‌ها را می‌شناسیم. روان‌شناس‌ها به کمک این پرسشنامه‌ها در حوزه ویژگی‌های شخصیتی، اختلالات شخصیتی، نگرش سنجی، رغبت سنجی و... درباره مراجعه کنندگان شان اطلاعاتی به دست می‌آورند.

هنجاریابی در آزمون‌های روان شناسی به چه معناست؟

فرض کنید در فرانسه یک آزمون هوش برای بچه‌های ۷ تا ۱۰ ساله ساخته می‌شود. وقتی آزمون اجرا می‌شود، یک میانگین سنی به دست می‌آید که مثلا می‌گوید یک دانش‌آموز هفت ساله چه نمره‌ای می‌گیرد، اما این نمره مال آن فرهنگ و سیستم آموزشی است. یعنی نمی‌توانیم آن آزمون را در کشور خودمان به همان شکل، اجرا و مقایسه کنیم و بعد نتیجه بگیریم که اگر دانش‌آموز هفت ساله ما نمره تعیین شده را به دست نیاورد، از میانگین پایین‌تر است. پس چه کار باید بکنیم؟ روان‌سنج، میانگین جامعه خودمان را به دست می‌آورد. به طور کلی در آزمون‌های روان‌شناسی، سه مسئله باید بررسی شود؛ آزمون چقدر اعتبار دارد، چقدر روایی دارد -یعنی همان چیزی را اندازه می‌گیرد که برایش تعیین شده است- و آیا براساس میانگین جامعه هنجار شده است یا خیر.

روان سنجی چه توانایی‌ها و مهارت‌هایی لازم دارد؟

کسانی که به روان‌شناسی علاقه دارند، اما درمانگری، کار محبوب‌شان نیست، به شرط آن که پایه ریاضی قوی و خوبی داشته باشند، می‌توانند در این رشته تحصیل کنند. بخش مهمی از روان‌سنجی، آمار و احتمالات است که مباحث حفظ‌کردنی نیستند و بخش عملیاتی و تحلیلی دارند. بعضی از مباحث روان‌سنجی خیلی سنگین هستند، به طوری که برای تحلیل آن‌ها به نرم‌افزار نیاز داریم. یک روان‌سنج باید به نرم‌افزار‌های مرتبط با کارش تسلط داشته باشد و دایم دانش و علمش را به‌روز کند.

شما چطور می‌توانید همکار من شوید؟

ابتدا باید مدرک کارشناسی روان‌شناسی عمومی بگیرید و بعد در دوره کارشناسی ارشد، کنکور روان‌سنجی بدهید. قبلا در ایران دکترای روان‌سنجی نداشتیم، اما حالا مدتی است که تعدادی دانشگاه محدود از جمله علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد تهران، مقطع دکترای این رشته را ارائه می‌کنند. شما که به این رشته علاقه‌مندید، خوب است بدانید روان‌سنجی یک علم دقیق است؛ آزمون‌های روان‌شناسی توسط فرد متخصص اجرا می‌شود و ارزیابی و تحلیل آن‌ها براساس مصاحبه و پیشینه افراد صورت می‌گیرد؛ بنابراین آزمون‌هایی که در فضای مجازی به اسم آزمون شخصیت و مانند آن می‌بینید، پایه علمی ندارند.

منبع: خراسان