کاهش قیمت تمام‌شده تولید محصولات کشاورزی و دامی؛ راهبردی بنیادین برای امنیت غذایی پایدار

به گزارش مجله خبری نگار،اکبر فتحی روز شنبه ۲۸ تیر در حاشیه سفر به تبریز در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اظهار کرد: در دهه اخیر، با تشدید چالش‌های اقلیمی، محدودیت منابع آبی، افزایش قیمت نهاده‌ها و تحولات ژئوپلیتیکی و وقوع جنگ‌های منطقه‌ای همچون جنگ اوکراین و تجاوزات رژیم صهیونیستی در خاورمیانه، موضوع قیمت تمام‌شده تولید محصولات کشاورزی و دامی به یکی از دغدغه‌های اصلی سیاست‌گذاران بخش کشاورزی در کشور‌های در حال توسعه از جمله ایران تبدیل شده است.

وی افزود: در کشور ما که بخش کشاورزی سهم عمده‌ای در امنیت غذایی، اشتغال روستایی و معیشت خانوار‌های کم‌درآمد دارد، کاهش قیمت تمام‌شده تولید نه فقط بهبود بهره‌وری اقتصادی بلکه ارتقاء تاب‌آوری ملی در برابر بحران‌ها را نیز تضمین می‌کند.

وی با اشاره به چیستی و اهمیت قیمت تمام‌شده در زنجیره تأمین کشاورزی، گفت: قیمت تمام‌شده (Cost Price) در کشاورزی، مجموعه تمام هزینه‌هایی است که برای تولید یک واحد از محصول کشاورزی یا دامی صرف می‌شود؛ از جمله نهاده‌ها، نیروی کار، انرژی، ماشین‌آلات، خدمات فنی، هزینه‌های مالی، استهلاک، تلفات، حمل‌ونقل، بسته‌بندی و ... بر این اساس افزایش قیمت تمام‌شده تولید، آثار مخرب زیادی دارد.

معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی با شمردن آثار مخرب افزایش قیمت تمام شده در زنجیره تامین کشاورزی، اظهار کرد: کاهش قدرت رقابت محصولات داخلی در بازار‌های جهانی و حتی داخلی؛ افزایش قیمت مصرف‌کننده و تهدید امنیت غذایی، کاهش سودآوری تولید و خروج کشاورزان از چرخه تولید؛ افزایش وابستگی به واردات از جمله آثار مخرب یاد شده است.

وی خاطرنشان کرد: کاهش بهره‌وری، ناکارآمدی ساختاری، وابستگی به واردات، و ناپایداری نهاده‌ها از مهم‌ترین عواملی هستند که موجب شده‌اند قیمت تمام‌شده تولید محصولات کشاورزی و دامی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشور‌های منطقه بالاتر باشد.

وی اضافه کرد: ناکارآمدی زنجیره تأمین زنجیره تولید تا مصرف در بخش کشاورزی، به طور عمده با واسطه‌گری‌های زیاد، ضعف زیرساخت‌های لجستیک، نبود بازار‌های سازمان‌یافته و انبار‌های مناسب همراه است.

فتحی با بیان اینکه این موضوع منجر به افزایش هزینه‌های پنهان، ضایعات بالا و کاهش سود تولیدکننده می‌شود، گفت: یکی دیگر از جلوه‌های ناکارآمدی در زنجیره تأمین، نبود هماهنگی و انسجام میان بخش‌های تولید، فرآوری، حمل‌ونقل و بازاررسانی است.

وی مطرح کرد: در بسیاری از موارد، کشاورزان به‌دلیل فقدان اطلاعات بازار و نبود قرارداد‌های فروش، اقدام به تولید بدون برنامه‌ریزی می‌کنند که منجر به عرضه مازاد، کاهش قیمت فروش و افزایش ضایعات می‌شود.

وی افزود: از سوی دیگر نبود سامانه‌های شفاف و متمرکز برای خرید، قیمت‌گذاری و توزیع محصول، به گسترش واسطه‌گری و افزایش فاصله قیمتی بین تولیدکننده و مصرف‌کننده منجر شده است.

معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی گفت: این گسست ساختاری، بهره‌وری اقتصادی زنجیره تولید را کاهش داده و به‌طور مستقیم هزینه‌های تمام‌شده را بالا برده است.

وی با اشاره به اینکه بهره‌وری آب، کود، بذر، و نیروی انسانی در بسیاری از زیربخش‌های کشاورزی پایین‌تر از متوسط جهانی است، گفت: به عنوان مثال، بازدهی آبیاری در کشور حدود ۴۵ درصد است در حالی‌که در کشور‌های پیشرو این عدد به بیش از ۷۰ درصد می‌رسد، افزون بر این، توزیع و مصرف نهاده‌ها در اغلب مناطق کشور به‌صورت غیراستاندارد و بدون نظارت فنی صورت می‌گیرد.

وی افزود: مصرف بیش از حد یا کم‌مصرفی کود‌های شیمیایی بدون انجام آزمون خاک، باعث کاهش کارایی تغذیه‌ای و افزایش هزینه‌های سربار شده است، همچنین استفاده نادرست از سموم دفع آفات بدون رعایت دُز و زمان‌بندی مناسب نه‌تنها بهره‌وری را کاهش می‌دهد بلکه ریسک آلودگی محیط‌زیست و باقی‌مانده سم در محصولات را نیز بالا می‌برد.

فتحی خاطرنشان کرد: نبود دسترسی مناسب به خدمات فنی‌ـ‌تخصصی و ضعف شبکه ترویج، این مشکلات را تشدید کرده و در نهایت موجب افزایش قیمت تمام‌شده تولید می‌شود.

وی ادامه داد: وابستگی بالا به واردات نهاده‌ها در تولید محصولات دامی مانند مرغ، تخم‌مرغ و دام سنگین، وابستگی زیادی به نهاده‌هایی همچون ذرت، سویا، کنجاله و مکمل‌های دامی وجود دارد که در مواقع بحران ارزی یا تحریم‌ها موجب جهش قیمتی شدید می‌شود.

وی گفت: وابستگی ساختاری کشور به واردات نهاده‌های دامی و کشاورزی، به‌ویژه در مورد ذرت، کنجاله سویا، کود‌های شیمیایی و مکمل‌های معدنی، سبب شده تا هزینه تولید به شدت تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها و موانع بانکی قرار گیرد.

معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه در سال‌های اخیر، محدودیت‌های ارزی و تأخیر در تخصیص یا تأمین نهاده‌های وارداتی باعث شد بسیاری از تولیدکنندگان با کمبود نهاده و افزایش قیمت مواجه شوند، گفت: این وابستگی نه‌تنها امنیت تولید را تهدید می‌کند بلکه در صورت بروز بحران‌های جهانی مانند جنگ یا همه‌گیری‌ها، زنجیره تولید داخل را دچار اختلال جدی می‌کند.

وی گفت: تقویت تولید داخلی نهاده‌ها و کاهش تدریجی وابستگی به واردات یک ضرورت راهبردی برای کنترل هزینه‌های تولید است.

وی یادآوری کرد: یکی از چالش‌های ریشه‌ای در بخش کشاورزی، خرد بودن اراضی و پراکندگی تولیدکنندگان است که مانع از شکل‌گیری اقتصاد مقیاس، مدیریت حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری فناورانه می‌شود.

فتحی ادامه داد: ساختار سنتی و خرد بهره‌برداری در کشاورزی ایران، با متوسط مالکیت کمتر از ۲ هکتار برای هر بهره‌بردار، مانع از استفاده مؤثر از فناوری، ماشین‌آلات مدرن و مدیریت بهینه منابع شده است.

وی گفت: این ساختار خُرد، هزینه‌های تولید را بالا برده و امکان استفاده از اقتصاد مقیاس، خرید‌های گروهی، بازاریابی حرفه‌ای و زنجیره‌ای را کاهش داده است، در چنین شرایطی، هزینه‌های سربار برای هر واحد محصول بیشتر بوده و قدرت چانه‌زنی تولیدکننده در برابر واسطه‌ها و بازار کمتر است.

وی افزود: ادغام داوطلبانه بهره‌برداران در قالب تشکل‌های تولیدی، شرکت‌های سهامی و تعاونی‌های تخصصی می‌تواند پاسخی مؤثر به این مسئله باشد.

معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی گفت: افزایش هزینه‌های سوخت، قطعات یدکی، کود‌های شیمیایی و خدمات فنی از دیگر دلایل عمده افزایش قیمت تمام‌شده در سال‌های اخیر است.

وی با بیان راهبرد‌های کلان برای کاهش قیمت تمام‌شده تولید، اظهار کرد: ارتقاء بهره‌وری در واحد تولید، توسعه کشاورزی دقیق و هوشمند، استفاده از بذر‌های پرمحصول و مقاوم، آموزش کشاورزان برای مدیریت علمی مزرعه، مکانیزاسیون اصولی و هدفمند، توسعه زیرساخت‌های زنجیره ارزش، تکمیل زنجیره از مزرعه تا سفره، توسعه سردخانه‌ها، مراکز فرآوری و بسته‌بندی، تشکیل بازار‌های الکترونیکی و بورس محصولات کشاورزی و اتصال مستقیم تولیدکننده به مصرف‌کننده (Contract Farming) از جمله این راهکار‌ها است.

وی ادامه داد: حمایت هوشمند از نهاده‌های کلیدی، سیاست‌های تخصیص ارز ترجیحی هدفمند و موقت، حمایت از تولید داخلی نهاده‌های اساسی، تسهیل ورود فناوری‌های نوین در تولید نهاده، اصلاح ساختار بهره‌برداری، تجمیع اراضی کشاورزی در قالب شرکت‌های سهامی، تعاونی‌ها و کشت و صنعت‌ها، ایجاد خوشه‌های تولیدی و زنجیره‌ای برای دستیابی به اقتصاد مقیاس و مدیریت هوشمند منابع آب و خاک، توسعه سامانه‌های آبیاری نوین، استفاده از الگو‌های کشت متناسب با اقلیم و آب در دسترس، حمایت از فناوری‌های مدیریت خاک، تغذیه گیاه و بهداشت دام از دیگر راهکار‌های کاهش قیمت تمام شده ست.

فتحی همچنین با اشاره به برخی تجربیات موفق، گفت: تجربه آذربایجان شرقی در کاهش قیمت تمام‌شده گندم در چند سال گذشته، با اجرای الگوی کشت، تجمیع اراضی گندم و توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، متوسط عملکرد گندم آبی در این استان را به بیش از پنج تن در هکتار رسانده و قیمت تمام‌شده کاهش قابل توجهی یافته است.

وی خاطرنشان کرد: افزون بر این، اجرای طرح پهنه‌بندی اراضی کشاورزی در سطح شهرستان‌ها و استقرار کارشناسان فنی در پهنه‌ها موجب شد تا کشاورزان گندم‌کار از مشاوره‌های علمی و توصیه‌های تغذیه‌ای دقیق‌تری بهره‌مند شوند.

وی گفت: آذربایجان شرقی اکنون به‌عنوان یکی از استان‌های پیشرو در اجرای سیاست‌های کاهش قیمت تمام‌شده، الگویی قابل تعمیم به سایر استان‌ها تلقی می‌شود.

وی به الگوی کشور‌های در حال توسعه در خودکفایی در نهاده‌های دامی اشاره نمود و افزود: کشور‌های در حال توسعه با توسعه کشت ذرت و سویا در مناطق مستعد و حمایت از واحد‌های فرآوری داخلی، توانسته‌اند وابستگی به واردات نهاده‌های دامی را تا حد زیادی کاهش داده و نوسانات قیمت تمام‌شده را کنترل کنند.

وی افزود: کشور‌های در حال توسعه طی دو دهه اخیر با اتخاذ سیاست‌های جامع و یکپارچه در بخش کشاورزی، موفق شده‌اند تا به‌صورت تدریجی قیمت تمام‌شده بسیاری از محصولات کشاورزی و دامی را کنترل کرده و حتی در برخی محصولات به رقابت بین‌المللی دست یابند. یکی از ارکان موفقیت این کشور‌ها، سرمایه‌گذاری گسترده در توسعه زیرساخت‌های تولید نهاده‌های دامی نظیر ذرت، سویا، کنجاله و علوفه‌های عاری از سموم است. این کشور‌ها با حمایت هدفمند از کشاورزان نهاده‌ساز، تخصیص تسهیلات کم‌بهره، مشوق‌های صادراتی و همچنین جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زنجیره تأمین، وابستگی خود را به واردات کاهش داده و از سوی دیگر، این کشور‌ها با توسعه خوشه‌های کشاورزی و کشت قراردادی بین کشاورز، کارخانه فرآوری و صادرکننده، ساختاری منسجم در زنجیره ارزش ایجاد کرده که ضمن بهینه‌سازی هزینه‌های تولید، قدرت چانه‌زنی کشاورزان را نیز افزایش داده‌اند. تجربه کشور‌های در حال توسعه همچون ترکیه نشان می‌دهد که با یک سیاست‌گذاری هماهنگ میان نهاد‌های اقتصادی، کشاورزی و صنعتی، می‌توان به کاهش پایدار هزینه‌های تولید دست یافت، بدون آن‌که امنیت غذایی یا درآمد کشاورز قربانی شود.

وی از تدوین و اجرای مجموعه‌ای از طرح‌های راهبردی برای کاهش قیمت تمام‌شده تولیدات کشاورزی خبر داد و گفت: تدوین «نقشه راه ملی کاهش قیمت تمام‌شده» با هدف تعیین اهداف کمی، مناطق اولویت‌دار، نوع حمایت‌ها و الگو‌های کارآمد در بخش‌های زراعت، باغبانی، دام و طیور در دستور کار است. همچنین طراحی نظام تأمین مالی زنجیره‌ای و هوشمند با همکاری بانک کشاورزی و نهاد‌های پشتیبان، ارتقاء نظام آماری با ایجاد سامانه‌های جامع رصد هزینه‌ها، و توسعه زیرساخت‌هایی، چون انبار، سردخانه، صنایع تبدیلی و بازار‌های منطقه‌ای از دیگر محور‌های این برنامه‌هاست.

وی با تأکید بر اهمیت مشارکت تولیدکنندگان در تحقق اهداف یادشده، افزود: کاهش هزینه‌های تولید تنها با سیاست‌گذاری‌های ملی محقق نمی‌شود، بلکه نقش فعال نهاد‌های محلی، تشکل‌های تخصصی و خود بهره‌برداران حیاتی است. از جمله محور‌های مورد انتظار در این زمینه، توسعه کشاورزی قراردادی، برند‌های منطقه‌ای، آموزش‌های فنی ـ تخصصی و مشارکت کشاورزان در برنامه‌ریزی تولید است که نقش بسزایی در اثربخشی این راهبرد ایفا خواهد کرد.

فتحی تاکید کرد: کاهش قیمت تمام‌شده تولید، راهبردی حیاتی و فراگیر برای حفظ بقای کشاورزی، تنظیم بازار، کاهش تورم غذایی و پایداری اقتصادی کشور است، این مهم نیازمند عزم ملی، سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، سرمایه‌گذاری مؤثر و اجرای منسجم است.

، به نقل از روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی، وی بیان کرد: وزارت جهاد کشاورزی با نگاه دانش‌بنیان، مردمی و آینده‌نگر، تمام ظرفیت‌های خود را به‌کار گرفته است تا این مهم به‌طور مرحله‌ای و هدفمند تحقق یابد طوری که ما به آینده‌ای امیدوار هستیم که در آن، کشاورزی ایران نه‌تنها تأمین‌کننده غذای سالم برای ایرانیان، بلکه مزیت رقابتی کشور در سطح منطقه باشد.

انتهای پیام