باغ قوام شیراز؛ تجلی از هنر معماری قاجاری

به گزارش مجله خبری نگار، باغ ایرانی، یکی از شاخصه‌های معماری این مرز و بوم است که در اقصانقاط کشور دیده می‌شود. باغ نارنجستان که در میان مردم به باغ قوام نیز شهرت دارد، یکی از زیباترین جا‌های دیدنی شیراز است. این بنا از عمارت‌های دوره قاجاریه است و به‌دلیل وفور درختان نارنج به این نام خوانده می‌شود.

باغ نارنجستان قوام کجاست؟

آدرس: استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، نرسیده به خیابان زینبیه (فلکه غدیر) 

باغ نارنجستان قوام از جا‌های دیدنی استان فارس در شیراز است و در محله «بالاکفت» و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد. این محدوده تقریبا در نقطه انتهایی و شرقی شهر قدیم واقع شده است؛ محلی که در گذشته دروازه دولت، دروازه منذر و کل شیخ ابوذرعه قرار داشته‌اند. از دیگر دیدنی‌های تاریخی اطراف این مجموعه می‌توان به خانه زینت‌الملوک، مسجد نصیرالملک و خانه سنتی پرهامی اشاره کرد که با فاصله کمی با هم در خیابان لطفعلی‎‌خان زند واقع شده‌اند.

دسترسی

برای دسترسی به این مجموعه می‌توانید از سمت چهارراه نمازی در طول خیابان لطفعلی‌خان زند به‌سمت شرق حرکت کرده و پس از گذشتن از مسجد نصیرالملک، این مجموعه را در سمت چپ خود مشاهده کنید. در ساعات شلوغ روز پارک کردن در این منطقه کمی با مشکل روبه‌رو است که با توجه به طول مناسب خیابان، می‌توان اتومبیل را در فاصله معقولی متوقف کرد.

تاریخچه باغ نارنجستان قوام 

مجموعه قوام بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی مقارن با حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، به دستور علی‌محمدخان قوام ساخته شده و از دو قسمت بیرونی (موزه نارنجستان) و اندرونی (خانه زینت‌الملوک از خانه‌های تاریخی شیراز) تشکیل شده که به‌وسیله تونل به هم مرتبط هستند. این بنا به‌عنوان دارالحکومه یا محل انجام امور سیاسی، نظامی و دیدار با نمایندگان دولت‌های خارجی مورد استفاده بوده است. بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا شد و در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی، در اختیار موسسه آسیایی، به سرپرستی «پروفسور آرتور اپهام پوپ»، ایران‌شناس مشهور قرار داشت.

معماری باغ نارنجستان قوام

کل مساحت این مجموعه ۳،۵۰۰ متر مربع است و ساختمان‌های آن که در دو ضلع شمالی و جنوبی واقع شده‌اند، زیربنایی معادل ۹۴۰ متر مربع دارند. از دیگر بنا‌های موجود در این مجموعه می‌توان به حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام اشاره کرد. البته در گذشته اصطبل و زنجیرخانه و بازارچه‌ای هم در این مجموعه وجود داشت که در اثر احداث خیابان لطفعلی‌خان زند از بین رفته‌اند.

پلان قدیمی باغ نارنجستان قوام

این دو ساختمان توسط معماران و هنرمندان شیرازی با استفاده از هنر‌هایی از قبیل آینه‌کاری، منبت‌کاری، نقش‌پردازی، آجرکاری، معرق‌کاری، حجاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری و... تزیین شده‌اند. با ورود از زیر ساختمان جنوبی و فروشگاه لوازم سنتی و تزیینی، با محوطه‌ای بسیار زیبا و متقارن از درختان نارنج و نخل روبه‌رو می‌شویم که به ساختمان اصلی بسیار پر رنگ و نور و آینه‌کاری شده منتهی است.

با گذر از این محوطه به ساختمان اصلی و ایوان شکوه‌مندش می‌رسیم. در سمت چپ قهوه‌خانه قرار دارد. برای ورود به ساختمان و ایوانش چندین پلکان از دوطرف ایوان تعبیه شده است که طراحی آنها بسیار زیبا و هنرمندانه است.

در اطراف و پشت ایوان اتاق‌های کوچکی وجود دارند که با ورود به آنها درون دریایی از هنر معرق و آینه‌کاری غوطه‌ور خواهیم شد. در این اتاق‌ها وسایل و مبلمان تاریخی مربوط به همان دوران چشم‌نوازی می‌کنند. سقف اتاق‌های مجاور بیشتر از جنس چوب با نقش و نگار‌هایی زیبا بر آن است؛ ولی با ورود به اتاق اصلی مجاور ایوان، رنگ‌های منعکس شده از آینه‌کاری سقف، چشمانتان را خیره خواهد کرد.

سراسر اتاق اصلی و ایوان از آینه‌کاری بی‌نظیر آن دوره پوشیده شده و توجه به تمامی جزئیات این اثر به روز‌ها و حتی هفته‌ها زمان نیاز دارد. تالار اصلی که به تالار آینه یا شاه‌نشین معروف است، از طریق یک پنجره چوبی هلالی با دریچه‌های ارسی به ایوان مرکزی مرتبط می‌شود. دیوار‌های این تالار سراسر آینه‌کاری شده‌اند. 

روی بخش بالایی شومینه‌ای از جنس سنگ مرمر یک‌پارچه، دو تصویر قرینه از قوام‌الملوک سوم حجاری شده است. ایوان مرکزی با دو ستون سنگی بزرگ که برای برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده بوده، دارای سقفی بلند و یک‌پارچه است. این سقف را با آینه‌کاری و نقاشی‌های زیبا آراسته‌اند. وجود آینه‌های بزرگ روی دیوار‌های تالار و ایوان، مناظر دیدنی را از محوطه باغ، حوض و آب‌نما منعکس می‌کند. 

در جلوی ایوان، حوضی زیبا با تک‌فواره‌اش ما را به شکوه دوران اوج این اثر می‌برد. در زیرزمین این بنا موزه اشیای عتیقه نارنجستان قرار دارد که متشکل از مجموعه زیبا و ارزش‌مندی از ظروف، سکه‌ها، تابلوها، کاشی‌کاری‌ها و... از دوره‌های مختلف تاریخی ایران است.

بهترین زمان بازدید از باغ نارنجستان قوام 

بهترین زمان بازدید از باغ نارنجستان قوام فصل بهار است. طبیعت دل‌انگیز این باغ در فصل بهار به اوج خود می‌رسد؛ چراکه عطر شکوفه‌های بهارنارنج، لذتی وصف‌ناشدنی را به علاقه‌مندان تقدیم می‌کند. در فصل تابستان نیز باغ نارنجستان قوام جلوه‌ای تماشایی دارد؛ بااین‌حال، دمای بالای هوا ممکن است آزاردهنده باشد. پاییز باغ قوام منظره‌ای بدیع برای عکاسی به دوست‌داران فضا‌های سنتی و معماری ایرانی می‌دهد.

جا‌های دیدنی اطراف باغ نارنجستان قوام 

حافظیه

آدرس حافظیه: استان فارس، شیراز، حدفاصل چهارراه ادبیات و چهارراه حافظیه، روبه‌روی ورزشگاه حافظیه

مجموعه حافظیه شیراز واقع در شمال این شهر، آرامگاه خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی است و از محافل معنوی و گردشگری این شهر محسوب می‌شود. احداث و مرمت مجموعه حافظیه، حاصل تلاش‌های «آندره گدار»، شرق‌شناس فرانسوی است. در این مجموعه که در قبرستانی تاریخی قرار دارد، مجموعه‌ای فرهنگی و موزه‌ای نیز در دست ساخت است.

ارگ کریم خان

آدرس ارگ کریمخان: شیراز، ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری

ارگ کریمخان که از آثار مشهور دوره زندیه محسوب می‌شود، یکی از میراث ملی ایران است که قدمت آن به سال ۱۱۸۰ هجری قمری باز می‌گردد. این ارگ تاریخی با معماری درون‌گرا، در طول سال‌ها به‌عنوان دارالحکومه و زندان شهربانی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. ارگ کریمخان در دو بخش نظامی و مسکونی، به‌دستور کریم‌خان زند احداث شد.