انواع اشک و لایه‌های آن را بشناسید

به گزارش مجله خبری نگار،بدن انسان در زمان هیجان یا استرس شدید موادشیمیایی‌ای تولید می‌کند که می‌توانند باعث صدمه به بدن شوند، اما چشم، در واکنش با تولید اشک، این مواد زائد یا سمی را از بدن دفع می‌کند و استرس را کاهش می‌دهد. می‌توان گفت گریه یک مکانیسم طبیعی قوی برای مقابله با درد، اندوه و استرس است و سرکوب آن استرس را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود هیجان‌های فرد رها نشوند و حتی منجر به پرخاشگری شود. گریه را همانند خنده، باعث رها شدن از احساس‌های منفی می‌دانند.
بعد از گریه، فرد سبک می‌شود و حس روانی و جسمی بهتری پیدا می‌کند. خلق و خویش بهبود می‌یابد و حتی درد، تا حدی کم خواهد شد. شاید تصور شما هم از اشک این طور باشد؛ قطرات آب شوری که هنگام گریه از چشم بیرون می‌آیند. اما درواقع اشک کارکردی بیش از این‌ها دارد؛ هر بار که پلک می‌زنید (حدود ۱۰ بار در دقیقه)، به کمک اشک، چشمانتان شسته و تمیز می‌شود، اشک چشم‌ها را مرطوب نگه می‌دارد که همین رطوبت در بینایی بسیار مهم است، اشک وظیفه پاک کردن ذرات را از روی چشم‌ها نیز به عهده دارد. نداشتن مقادیر کافی اشک در چشم، افراد را دچار سوزش و تحریک چشم و تار شدن بینایی می‌کند. اشک، را غدد اشکی می‌سازند و از مجاری اشکی به سطح چشم می‌رسد.

● انواع اشک 

چشم پزشکان انواع سه گانه زیر را برای اشک قائلند:
۱) اشک پایه: همیشه غدد اشکی کوچک، یک سطح پایه رطوبت را روی کره چشم ایجاد می‌کنند. در چشم انسان (و بیشتر پستانداران)، قرنیه همواره با اشک مرطوب و تغذیه می‌شود. این اشک باعث نرم و لیزشدن چشم می‌شود و گردوغبار را از آن بیرون می‌راند. اشک حاوی ذرات زیادی است. بعضی از این اجزا، باعث مقابله با عفونت‌های باکتریایی می‌شوند و بخشی از سیستم ایمنی فرد محسوب می‌شوند. چشم انسان معمولا در طول شبانه روز حدود ۰/۷۵ تا ۱/۱ گرم اشک ترشح می‌کند (حدود ۲ قاشق چایخوری) که البته میزان آن با بالا رفتن سن یا ابتلا به بعضی بیماری‌ها کاهش می‌یابد.

۲) اشک رفلکسی: این نوع اشک، درنتیجه تحریک چشم با اجسام خارجی یا مواد محرک (مانند بوی پیاز) در محیط به وجود می‌آید. نور شدید، خوراکی‌های خیلی داغ یا تند، استفراغ، سرفه و خمیازه هم باعث به وجود آمدن این نوع اشک می‌شوند. این اشک‌ها برای شستن و برطرف کردن ماده محرک ترشح می‌شوند.

۳) اشک احساسی: این اشک همان اشکی است که هنگام «گریه» از چشم سرازیر می‌شود. استرس، عصبانیت، زجرکشیدن، عزاداری، غم شدید و درد جسمی باعث ایجاد آن می‌شوند. البته ترشح این اشک فقط محدود به زمان بروز احساسات منفی نیست. بسیاری از افراد هنگام خوشحالی شدید نیز گریه می‌کنند. این اشک‌های احساسی معمولا با هق هق، تنفس بریده بریده و انقباض بدن همراه هستند. انسان‌ها تنها جاندارانی هستند که این نوع گریه را دارند. موادشیمیایی موجود در اشک‌های احساسی، با دو نوع اشک دیگر تفاوت دارند. مشخص شده این نوع اشک‌ها حاوی مقادیر بیشتری پروتئین، هورمون و مواد ضددرد طبیعی هستند.

● لایه‌های اشک 

آنچه که به آن اشک می‌گوییم، دانشمندان لایه اشکی (پرده اشک) می‌نامند و از سه لایه میکروسکوپی مجزا ساخته شده است:

▪ لایه خارجی یا لایه چربی: که غددی به نام «می‌بومین» آن را ترشح می‌کنند. وظیفه این لایه، پوشاندن لایه آبی و به وجود آوردن یک سد آب گریز است. این لایه با احاطه لایه آبی، مانع سرازیر شدن اشک روی گونه می‌شود. صاف نگه داشتن پرده اشکی و کم کردن تبخیر اشک نیز از وظایف این لایه است.
دانشمندان به تازگی در این لایه، یک گروه چربی‌های جدید را کشف کرده‌اند که تاکنون شناخته نشده بود. البته هنوز در مورد نقش دقیق این چربی‌ها اطلاعات چندانی به دست نیامده است. احتمال می‌رود آن‌ها در فرستادن علایم سلولی در چشم نقش داشته باشند. با هر بار پلک زدن، این لایه چربی روی سطح چشم پخش و باعث نگه داشتن لایه آبی در محل خود می‌شود. دانشمندان امیدوارند با شناخت هر چه بهتر مواد موجود در اشک، بتوانند به درک بهتری در مورد علت اختلالات چشم (مانند خشکی چشم) برسند. محققان این ترشحات چرب را از غدد می‌بومین جمع آوری کرده‌اند. این غده‌ها به شکل خوشه‌های انگوری ریزی در لبه پلک و مجاور مژه‌ها قرار گرفته‌اند. محققان توانستند با فشردن ملایم پلک پایین، ترشحات می‌بیوم را در لوله‌های بسیار باریکی جمع آوری و به کمک روش‌های دقیق آزمایشگاهی آن‌ها را بررسی کنند. آن‌ها با همین روش به تازگی توانسته‌اند اوله آمید را (لیپیدی که قبلا در مغز شناسایی شده بود) در این لایه اشک شناسایی کنند. در آینده احتمالا نقش دیگر لیپید‌های لایه اشک نیز شناخته خواهد شد.

▪ لایه آبی: این لایه شامل آب، پروتئین‌های مختلف و بعضی هورمون‌ها و آنزیم‌ها، سلول‌های ایمنی، سدیم، پتاسیم و اوره است. بعضی از این مواد در مبارزه با عوامل میکروبی نقش دارند. این لایه را غدد اشکی موجود در پلک‌ها ترشح می‌کنند و علاوه بر کنترل عوامل میکروبی، در تمیز نگه داشتن چشم و شستشوی آن نقش دارد.

▪ لایه مخاطی: داخلیترین لایه پرده اشک است که به وسیله ملتحمه تولید می‌شود و ترشحات مخاطی دارد. این لایه مخاطی، لایه‌ای آبدوست است که به لایه آبی اجازه می‌دهد راحت روی سطح چشم پخش شود و در نتیجه به مرطوب ماندن چشم‌ها کمک می‌کند. اگر این لایه وجود نداشته باشد، اشک به چشم نمی‌چسبد. این لایه در تماس مستقیم با قرنیه است.
غدد اشکی، اشک ترشح می‌کنند که به فضای میان پلک‌ها و کره چشم می‌رود، اما لازم است اشک‌ها تخلیه شوند. به همین دلیل اشک به دو دهانه ریز در لبه پلک تخلیه و بعد وارد کیسه اشکی می‌شود. بعد از آن، اشک از طریق کانال‌های ریزی وارد لوله‌های اشکی بینی در حفره بینی و بعد بلعیده می‌شود. به علت همین ارتباط میان اشک و حفره بینی، زمانی که کسی گریه می‌کند، علاوه بر چشم، بینی هم دچار آبریزش می‌شود.

● خشکی چشم 

غدد اشکی مسوول ترشح اشک هستند، اما در بعضی شرایط تولید اشک به علل مختلف کاهش می‌یابد. این کاهش گاهی آنقدر شدید است که افراد حتی در مواقع غم شدید هم قادر به گریه کردن نیستند. در چنین شرایطی فرد دچار خشکی چشم خواهد شد. مبتلایان به این مشکل برای خشک نشدن چشم به کمک نیاز دارند و لازم است هر چند ساعت (یا چند دقیقه) یکبار، از اشک‌های مصنوعی استفاده کنند. این مشکل در صورت درمان نشدن حتی ممکن است باعث کوری فرد شود.

شاید به نظر عجیب برسد، اما خشکی چشم معمولا باعث ریزش اشک می‌شود و این اشک ریزش درواقع پاسخی به تحریک چشم است. چشمی که بر اثر خشک شدن تحریک شده، اشک ریزش می‌کند و فرد حس می‌کند نمی‌تواند چشمانش را به مدت طولانی باز نگه دارد. بعد از تماشای تلویزیون و مطالعه هم معمولا چشم‌ها دچار آبریزش و سوزش می‌شوند. سایر علایم عبارتند از: احساس سوزش در چشم، خارش چشم‌ها، سوزش اطراف چشم، تحریک چشم در برابر باد یا دود سیگار و ناراحتی چشم هنگام استفاده از لنز‌های چشمی.
بعضی بیماری‌ها مانند لوپوس، نشانگان شوگرن، آرتریت روماتویید و تا حدی دیابت، بالا رفتن سن و یائسگی هم باعث خشکی چشم می‌شوند.
استفاده طولانی مدت از لنز‌های چشمی تماسی، انجام بعضی جراحی‌ها روی قرنیه (مانند لیزیک) و مصرف بعضی دارو‌ها نیز می‌توانند باعث خشکی چشم شوند. دارو‌هایی مانند ضدفشارخون، دارو‌های بیماران قلبی، دارو‌های ضدحساسیت، دارو‌های خواب آور، ضداضطراب‌ها و بعضی مسکن‌ها.

افرادی که مدت طولانی تلویزیون تماشا می‌کنند یا پای رایانه می‌نشینند نیز در معرض خطر خشکی چشم هستند، زیرا هنگام انجام این کار‌ها کمتر پلک می‌زنند. قرار گرفتن در معرض هوای خشک و باد، دود سیگار و خوشبوکننده‌های هوا هم باعث خشکی چشم می‌شوند.

برای تشخیص خشکی چشم، انجام بعضی تست‌ها برای اندازه گیری میزان تولید اشک لازم است. برای این کار معمولا لوله‌های بسیار باریکی را زیر پلک پایین قرار می‌دهند و میزان تولید اشک را در شرایط مختلف اندازه می‌گیرند.

● درمان خشکی چشم 

معمولا برای درمان خشکی چشم، استفاده از قطره‌های چشمی یا اشک‌های مصنوعی بهترین روش هستند. محتویات این قطره‌ها شبیه ترکیب اشک است. انواع مختلفی از اشک‌های مصنوعی ساخته شده‌اند که برای افراد مختلف به کار می‌روند. بعضی از بیماران روزی ۱۲ بار از آن‌ها استفاده می‌کنند، اما گاهی لازم است فرد هر چند دقیقه یک بار، این قطره‌ها را در چشم بریزد.
روش دیگر درمان، نگه داشتن اشک در چشم است. در این روش، جراح چشم پزشک کانال‌های خروجی اشک را که به بینی راه دارند، به طور موقت یا دائم مسدود می‌کند. با این کار اشک ساخته شده، در چشم ذخیره می‌شود و مدت طولانی تری روی چشم باقی می‌ماند.

اشک هم مانند هر مایع دیگری تبخیر می‌شود و یک روش دیگر برای درمان خشکی چشم، جلوگیری از تبخیر سریع اشک است. مثلا در زمستان‌ها که از دستگاه‌های گرم کننده استفاده می‌شود، می‌توان با مرطوب نگه داشتن محیط (مثلا قرار دادن یک ظرف آب روی بخاری) رطوبت را به هوای اتاق اضافه کرد تا از تبخیر سریع اشک جلوگیری شود.
استفاه از عینک‌های محافظ در روز‌های پر باد نیز می‌تواند تا حدی مانع خشکی چشم شود. در این شرایط افرادی که دچار خشکی چشم هستند باید تا حد امکان از رفتن به مکان‌های خیلی گرم، بادخیز و پردود اجتناب کنند.

عده‌ای نیز معتقدند با افزودن اسید‌های چرب حاوی امگا۳ به رژیم غذایی می‌توان با خشکی چشم مبارزه کرد. این اسید‌های چرب در بعضی غذا‌ها (مثلا ماهی سالمون و ساردین) وجود دارند. گاهی نیز چشم پزشک بعضی دارو‌ها را برای مقابله با خشکی چشم پیشنهاد می‌کند. این دارو‌ها به شکل قطره‌های چشمی، پماد‌ها یا ژل‌ها هستند.

● آیا ترشح اشک افزایش هم می‌یابد؟ 

در بعضی موارد ترشح اشک زیاد و فرد مداوم دچار آبریزش می‌شود. آلرژی، عفونت‌های چشم، فرو رفتن مژه یا جسم خارجی در چشم می‌توانند باعث افزایش ترشح اشک شوند. در بعضی موارد هم به دلایل مختلفی مجاری اشکی مسدود می‌شوند؛ مثلا بالا رفتن سن، ضربه، التهاب چشم، مصرف بعضی دارو‌ها و تومور‌ها که گاهی باعث مسدود شدن مجاری اشکی می‌شوند. اگر راه‌های عبور یا تخلیه اشک مسدود شوند، اشک نمی‌تواند به خوبی از چشم تخلیه و ممکن است از روی پلک‌ها به روی گونه‌ها سرازیر شود (انگار که فرد گریه می‌کند).
از آنجا که ترشح اشک مانند بسیاری اعمال دیگر، در کنترل اعصاب است، در بعضی بیماری‌ها، به علت آسیب به اعصاب ممکن است ترشح زیاد یا کم اشک (البته اشک‌های رفلکسی) دیده شود. مثلا بیماری نادری به نام «نشانگان اشک تمساح» وجود دارد که در آن به علت آسیب به عصب صورت، فرد هنگام بوییدن یا چشیدن غذا که ترشح بزاق زیاد می‌شود، اشک می‌ریزد.

هنگام اشک ریزش و ترشح زیاد اشک، معمولا تاری دید، تحریک چشم و التهاب پلک دیده می‌شود. این شرایط باید به وسیله چشم پزشک معاینه شود تا علت اشک ریزش شناسایی و درمان شود. گاهی فقط کمپرس گرم و مصرف آنتی بیوتیک برای درمان کافی است، اما در موارد شدید‌تر، نیاز به جراحی است تا مثلا راه اشکی جدیدی ایجاد شود که اشک بتواند تخلیه شود. 

منبع:اینفو