کودتای ریزگرد‌ها علیه جنگل‌های هیرکانی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: واکاوی منشأ داخلی یا خارجی پدیده ریزگرد‌ها در استان مازندران با وجود رطوبت و جنگل‌های حیرت‌انگیز و سربه فلک‌کشیده هیرکانی و گره‌گشایی این توده تازه‌شکل‌گرفته بدخیم، نیازمند بررسی‌های دقیق علمی و کارشناسی است. به گزارش ایرنا، بنا بر تحقیقات علمی نخبگان دانشگاهی پدیده گرد و غبار یا به عبارتی ریزگرد‌ها از سال ۲۰۰۸ که از سمت سوریه و عراق وارد استان‌های غربی، تهران و همچنین استان‌های شرقی کشور شد، آژیر خطر توفان‌های گرد و غبار را به صدا در آورده بود. در ۱۰ سال اخیر با گسترش توفان‌های گرد و غبار این پدیده مرز‌ها را درنوردید و دیگر منحصر به یک کشور نیست.

نخبگان علمی بر این باورند که ریزگرد‌ها در سه گروه لوکال (محلی)، رجینال (منطقه‌ای) و نیز گلوبال (جهانی) است. وزش باد، میزان رطوبت خاک و پوشش گیاهی سه مولفه دخیل در شکل‌گیری توفان‌های گرد و غبار در جهان است. چهره‌های علمی براین باورند، بدون بررسی داده‌های علمی نمی‌توان منشأ ریزگرد‌ها را به صورت دقیق بیان و تایید علمی کرد. به گفته آن‌ها، گام نخست برای چاره‌جویی این مشکل آن است که با مطالعات و تحقیقات میدانی علمی درصد‌های غبار از خاستگاه‌ها و منشأ‌های آن به صورت دقیق بررسی و برای آن چاره‌جویی شود.

بیستم شهریورماه امسال در برخی از شهر‌های مازندران همانند بابل، مردم برای نخستین‌بار با پدیده‌ای به نام گردو غبار روبه‌رو شدند. در اوایل صبح که مردم از خانه‌های خود بیرون زده بودند، بسیاری از آن‌ها بر این باور بودند که به دلیل خاکبرداری‌ها یا تخریب یک ساختمان در محدوده منزل یا محل کارشان، گرد و خاکی ایجاد شده و برخی دیگر نیز بر این تصور بودند که مه صبحگاهی شهر بابل را فرا گرفته است. از سوی دیگر، برخی هم اشکال را از چشمانشان می‌دیدند و چندبار چشمان خود را با دستشان مالش دادند که نکند دیدگانشان کم‌سو شده است؛ اما واقعیت چیز دیگری بود و شهروندان با سرزدن به شبکه‌های اجتماعی دریافتند که ریزگرد‌ها مهمان جدید و ناخوانده شهرشان و دیگر شهر‌های اطراف شده است.

احتمال نقش آفرینی تالاب‌های خشک شده

در همین زمینه، عضو کمیته ملی سیلاب‌های کشور گفت: حل پدیده ریزگرد‌ها در مازندران بدون بررسی‌های دقیق علمی امکان‌پذیر نخواهد بود. مهدی حمیدی، دکترای مهندسی عمران آب بیان کرد: با بررسی‌های دقیق علمی منشأ ریزگرد‌ها در مازندران مشخص خواهد شد. وی با بیان این‌که خاستگاه ریزگرد‌ها در قره‌قوم به لحاظ علمی قابل تایید نخواهد بود مگر این‌که با داده‌های علمی درصد‌ها و منشأ این ریزگرد‌ها مشخص شود، اظهار کرد: ما به عنوان محقق که چندین سال درباره ریزگرد‌ها فعالیت‌های تحقیقاتی و میدانی انجام داده‌ایم منشأ قره‌قوم را اگر رد نکنیم، تایید هم نمی‌توانیم بکنیم؛ بلکه با تحقیقات علمی درصد آن باید مشخص شود. این استاد دانشگاه اضافه کرد که اظهار نظر کلی درباره ریزگرد‌های مازندران و منشأ آن بدون پشتوانه علمی جایگاهی نخواهد داشت. وی گفت: در مازندران هم تالاب‌هایی وجود داشت که منابع آب کافی به آن‌ها می‌رسید که با خشک شدن، آن‌ها هم مستعد ریزگرد‌ها هستند که در بررسی‌های علمی این موارد باید لحاظ شود.

تاریخچه ریزگرد‌ها در ایران

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل همچنین اظهار کرد که در بررسی‌های علمی عوامل داخلی و خارجی توامان باید بررسی و بعد از آن راه‌های جلوگیری از آن اجرایی شود. وی با بیان این‌که مسئله گرد و غبار با گسترش خشکسالی پررنگ‌تر شده است، گفت: در ۱۵ سال گذشته در شهر‌های بزرگ کشور مشکل ریزگرد‌ها را نداشتیم، اما از سال ۲۰۰۸ ریزگرد‌ها از سمت سوریه و عراق وارد ایران شده، بخش‌های غربی را درنوردیده و پای آن به تهران باز شده و تداوم آن در شهر‌های شرقی کشور به مازندران هم رسیده است.

انواع ریزگرد‌ها

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل گفت: سه دسته ریزگرد‌ها در جهان اعم از محلی، منطقه‌ای و جهانی وجود دارد که دسته جهانی آن وارد اتمسفر و جو می‌شود و اقیانوس‌ها را در می‌نوردد تا جایی که گرد و غبار صحرای آفریقا به آمریکای جنوبی هم می‌رسد. وی اضافه کرد: ریزگرد‌های محلی در ابعاد کوچک‌تری تاثیرگذاری دارد، اما ریزگرد‌های منطقه‌ای چند کشور و یا به عبارتی خاورمیانه را دربر می‌گیرد؛ بنابراین با این داده‌ها بدون بررسی علمی نمی‌توانیم تایید کنیم که ریزگرد‌های موجود در مازندران و به خصوص شهر‌های مرکزی آن از قره‌قوم ترکمنستان باشد.

راهکار افزایش رطوبت و پوشش گیاهی

برنده جایزه محقق کارآزموده جورج فاستر از بنیاد ون هومبلت آلمان، اظهار کرد: تنها راه مبارزه با ریزگرد‌ها در کشور و همچنین استان مازندران آن است که منشأ این ریزگرد‌ها با روش‌های علمی بررسی و برای پوشش گیاهی و افزایش رطوبت خاک آن منطقه اقدام شود. وی اضافه کرد: جهان به این سمت می‌رود که با غرس برخی از گیاهان همانند حوزه آرال مانع پرواز ریزگرد‌ها شود.

این چهره علمی گفت:همان طور که ریزگرد‌ها یک‌شبه به وجود نیامده‌اند یک‌شبه هم این مشکل برطرف نمی‌شود؛ بلکه باید طی چند سال با انجام کار‌های زیرساختی اعم از پوشش گیاهی و رطوبتی این مشکل را برطرف کرد. دکتر حمیدی بیان کرد: در تحقیقات علمی و فنی بررسی منشأ ریزگرد‌های مازندران و از طرفی دیگر حل ریشه‌ای این مشکل، نیازمند تعامل و دیپلماسی با کشور‌های همسایه هستیم. عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل تاکید کرد: ریزگرد‌های مازندران را می‌توان با آب و تقویت رطوبت و پوشش گیاهی در یک فرایند زمانی برطرف کرد که باید هرچه زودتر بررسی‌های علمی و کارشناسی که نشان‌دهنده میزان و درصد این ریزگرد‌ها در داخل یا این‌که در چه مناطقی در خارج از کشور است، انجام شود.

گفت و گو با دکتر حسین آخانی و دکتر اسماعیل کهرم درباره علل نفوذ ریزگرد‌ها در شمال کشور

برای ارزیابی علل وقوع این رویداد کم یا بی‌سابقه در مازندران، با دکتر حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران هم‌سخن می‌شوم. این استاد دانشگاه با اظهار تاسف از این‌که نظام هیدرولوژیک کشور به‌هم خورده است، می‌گوید: متاسفانه سدسازی‌های بی‌رویه و تخلیه آبخوان‌ها، بخش‌های مختلف ایران را در مسیر بیابان‌زایی قرار داده است. دکتر آخانی می‌افزاید: با پسرفت آب دریای خزر در بخش‌های شرقی و جنوبی، طبیعی است که این مناطق به منابع تولید ریزگرد تبدیل شوند. افزون بر این که صحرای قره‌قوم در ترکمنستان یکی از کانون‌های ریزگرد در منطقه است.

به گفته استاد دانشگاه تهران، میزان بارندگی‌ها طی یک سال اخیر در ۳ استان مازندران، گیلان وگلستان، کاهش محسوسی یافته و همین مسئله، علاوه بر تخریب جنگل‌ها، موجب ایجاد کانون‌های ریزگرد در نوار شمالی کشور شده است. دکتر آخانی به نکته مهم دیگری نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: با پسرفت آب دریای خزر به ویژه در منطقه میانکاله، کشاورزان به گسترش زمین‌های تحت کشت روی آورده‌اند که البته ثمربخش نخواهد بود؛ زیرا خاک منطقه شور است. به همین دلیل، پس از گذشت تنها چند سال مجبور می‌شوند این زمین‌ها را رها کنند که آن‌ها نیز به تدریج به کانون تولید ریزگرد مبدل می‌شوند.

دکتر اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست هم که در بیمارستان بستری است، بسیار لطف می‌کند و در پاسخ به سوالم درباره منشأ ریزگرد‌های مازندران به اختصار می‌گوید: گرد و خاک یک بخش این قضیه است و بخش دیگر آن مربوط به مازوت سوزی‌ها در مازندران و ذرات معلق ناشی از آن است.