تغییر استراتژی عملیاتی ایران و تغییر استراتژی نظامی عراق، عوامل موثر در سقوط فاو

به گزارش مجله خبری نگار، نوزدهمین جلسه از سلسله جلسات شورای مطالعات راهبردی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، با حضور سردار علیمحمد نائینی رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، مشاورین ریاست مرکز و همچنین برخی راویان و فرماندهان در دوران دفاع مقدس در این مرکز برگزار شد.

در این جلسه که با موضوعیت چرائی و چگونگی تک ارتش عراق به فاو و علل سقوط آن برگزار شد؛ محور بحث حول پاسخگویی به دو سؤال از ۷سؤال اصلی پیرامون موضوع جلسه بود که عبارت بودند از: تغییر استراتژی عملیاتی ایران از جنوب به غرب و همچنین تغییر استراتژی و افزایش توانمندی نظامی عراق چه تأثیری در بازپس‌گیری فاو توسط عراق داشت؟

در ابتدای بحث، سردار نائینی ضمن عرض تسلیت ایام شهادت حضرت زهرا (س) و بزرگداشت حماسه ۹ دی و سالگرد شهادت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، ۷ سؤال اصلی پیرامون مسئله چرایی و چگونگی سقوط فاو را برای اعضای جلسه مطرح کرد.

سردار غلامپور: در بحث سقوط فاو باید تغییر استراتژی ایران را از نوع عملیاتی عرض‌یابی کرد

در ادامه سردار احمد غلامپور، فرمانده قرارگاه کربلا در دوران دفاع مقدس، بابیان نکاتی پیرامون سؤالات مطرح‌شده، به این مهم اشاره داشت که مفروض قرار دادن برخی نکات در بحث سقوط فاو جای تأمل بیشتر دارد و موضوع تغییر استراتژی ایران را باید از نوع عملیاتی عرض‌یابی کرد. یعنی تغییر استراتژی نظامی مطرح نبوده و ابتدا باید بر سر این موضوع که اصلاً ما در این مقطع تغییر استراتژی داشته‌ایم و یا خیر، بحث شود.

سردار رودکی:صرف‌نظر کردن از عملیات تکمیلی تصرف فاو در بازپس‌گیری آن توسط عراقی‌ها بی‌تأثیر نبود

در ادامه جلسه و در تحلیل پیرامون سؤالات مطرح‌شده، سردار نبی رودکی، فرمانده لشکر ۱۹ فجر در دوران دفاع مقدس، اظهار کرد: قرار بود اواخر تابستان و اوایل پاییز سال ۶۶، عملیات تکمیلی تصرف فاو را انجام دهیم تا به نقطه قابل‌اتکایی در این منطقه برسیم، ولی به‌خاطر کمبود نیرو و همچنین شرایط جغرافیایی منطقه عملیاتی که به تعریض معابر و مسیر‌های عملیاتی منتهی می‌شد، از انجام آن منصرف شدیم که صرف‌نظر کردن از این عملیات تکمیلی در بازپس‌گیری آن توسط عراقی‌ها بی‌تأثیر نبود.

سردار کوثری: مشغول بودن نیرو‌ها در عملیات والفجر ۱۰ باعث کاهش تمرکز ما در جبهه جنوب و به‌ویژه فاو شده بود

در ادامه، سردار محمد کوثری فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) در این خصوص گفت: در سال ۱۳۶۷-۱۳۶۶ که سال‌های پایانی جنگ بود؛ حقیقتاً از حیث اقتصادی کشور در شرایط خوبی نبود، صادرات نفت به دلیل تحریم‌ها به حداقل خود رسیده بود، افزایش بمباران هوایی شهر‌ها و ایجاد فضای ارعاب در جامعه و همچنین برگزاری انتخابات دوره سوم مجلس شورای اسلامی که با تشدید اختلافات حزبی مواجه شده بود و مهم‌تر از همه مشغول بودن نیرو‌ها در نبرد عملیاتی والفجر ۱۰ در شمال غرب کشور باعث شده بود تا تمرکز ما در جبهه جنوب و به‌ویژه فاو کمتر شده و این خود فرصت خوبی را برای تک عراق و بازپس‌گیری فاو فراهم کرد.

سردار کاظمی: اتحاد و وحدت بین ما و اتحادیه میهنی کردستان بر تمرکز ایران بر غرب به‌جای جنوب تأثیرگذار بود

در ادامه جلسه سردار اصغر کاظمی از فرماندهان واحد عملیات دوران دفاع مقدس به تشریح علل تأثیرگذار بر تمرکز ایران بر غرب به‌جای جنوب پرداخت و افزود: ما قبلاً هم در شمال‌غرب و حلبچه عملیات کرده بودیم که این امر مسبوق به سابقه بود، اما آنچه که باعث شد در سال‌های پایانی جنگ، توجه ما از جنوب متوجه غرب شود، بروز برخی اتفاقات سیاسی و اجتماعی بود و مهم‌ترین آن اتحاد و وحدت بین ما و اتحادیه میهنی کردستان بود که این تصور را در ذهن ما ایجاد کرد که می‌توانیم با یک عملیات موفق و کم کردن فاصله جغرافیایی خود تا بغداد، دست برتر را در جنگ گرفته و جنگ را به پایان برسانیم. این تصور باعث تمرکز ما بر روی این منطقه در چارچوب عملیاتی همچون کربلای ۱۰ و والفجر ۱۰ شد و تمرکز ما را بر حفظ مناطق متصرفاتی در جنوب کاهش داد.

وی افزود: البته تغییر رویکرد نظامی و استراتژیک عراق که مبتنی بر آموزش و تجهیز نیرو‌ها و برنامه‌ریزی اصولی بود نیز در این قضیه بی‌تأثیر نبود. مضاف بر اینکه به دلیل کم‌رنگ شدن نقش ارتش در پدافند مناطق عملیاتی در سال‌های پایانی جنگ، فشار زیادی بر روی نیرو‌های سپاه وارد می‌شد.

سردار زهدی: برنامه‌ریزی‌های آموزشی، شبیه‌سازی عملیاتی و تجهیز نیرو‌های عراقی در موفقیت عراق در فاو بی‌تأثیر نبود

در ادامه جلسه سردار یعقوب زهدی، فرمانده توپخانه سپاه پاسداران در ارتباط با موضوع جلسه اظهار کرد: استراتژی ما در طول جنگ در کل دفاعی و البته در مواقعی تهاجمی بود، اما آنچه به‌عنوان انتظار از ما نهادینه شده بود، انجام یک عملیات بزرگ در هر سال بود.

در سال‌های پایانی جنگ و به‌ویژه سال ۱۳۶۶ که امکان انجام عملیات بزرگی را در جنوب به دلیل عدم احراز شرایط آن نداشتیم، تصمیم فرماندهان جنگ بر این شد که در جبهه غرب و شمال‌غرب به نبرد با عراقی‌ها بپردازیم و به همین خاطر عملیات والفجر ۱۰ را در این منطقه برنامه‌ریزی کردیم، اما نکته مهم این بود که رژیم بعثی بر مبنای استراتژی جدید نظامی خود، توان کامل خود را معطوف به این منطقه نکرد و به سمت فاو آمد.

وی افزود: برنامه‌ریزی‌های آموزشی، شبیه‌سازی عملیاتی و تجهیز نیرو‌های عراقی در موفقیت عراق در فاو بی‌تأثیر نبود، ضمن این‌که ارتش بعثی در این جنگ از مقادیر زیادی گلوله و مهمات شیمیایی به‌ویژه در خط مقدم جبهه استفاده کرد که باعث کاهش توان عملیاتی رزمندگان خودی شد.

مختاری: عدم آگاهی کامل ما از تغییر و تحولات گسترده در ارتش عراق به‌ویژه بعد از عملیات والفجر ۸، نقش بارزی در از دست دادن مناطق متصرفاتی همچون فاو داشت

در ادامه جلسه، مجید مختاری از راویان جنگ و از پژوهشگران دفاع مقدس با تأکید بر نقش موضوعات مختلف در سقوط فاو عنوان کرد: بعد از تصویب قطعنامه ۵۹۸ حمایت‌های بین‌المللی از صدام تشدید شد، دست عراق در به‌کارگیری سلاح‌های غیرمتعارف و به‌ویژه شیمیایی بیشتر شد، همچنین تغییر استراتژی نظامی عراق از پدافندی به آفندی در چارچوب دفاع متحرک و بالتبع تجهیز و توسعه یگان‌های رزمی خود و مهم‌تر از همه عدم آگاهی کامل ما از این تغییر و تحولات گسترده در ارتش عراق به‌ویژه بعد از عملیات والفجر ۸، نقش بارزی در از دست دادن مناطق متصرفاتی همچون فاو داشت.

وی در ادامه افزود: تجزیه توان سپاه در اثر انجام هم‌زمان عملیات‌های آفندی و پدافندی، عامل تاثیر گذار دیگر در این زمینه بود، مضاف بر این که سیستم نظامی سپاه بیشتر متکی بر عملیات‌های آفندی بود، نه پدافندی.

وی گفت: در جریان عملیات والفجر ۱۰، فرسوده کردن ارتش عراق و بازگشت مجدد برای برنامه‌ریزی عملیات بزرگ در جنوب در دستور کار ما بود که البته ارتش عراق هم به این میزان از قدرت و هوشیاری رسیده بود که فریب ما را نخورد.

ایزدی: اطلاع دشمن از راهبرد عملیاتی ما در غرب کرکوک مانع از انجام عملیات بزرگ برای پایان دادن به جنگ شد

در ادامه یدالله ایزدی از راویان و محققان دفاع مقدس نیز اظهار کرد: بعد از عملیات کربلای ۱۰ که اهداف به‌صورت کامل حاصل نشد، فشار موجود در جنوب با توجه به غالب شدن فرضیه‌ای مبنی‌بر قفل‌شدن و بن‌بست عملیاتی در جنوب، و از طرفی فضای سرسبز و بهاری مناطق غرب و شمال‌غرب عراق، ما را به وسوسه انجام عملیات در این منطقه انداخت که در همین راستا عملیات‌های نصر ۴ و فتح ۱ انجام شد.

وی ادامه داد: در غرب راهبرد عملیاتی ما در غرب کرکوک بود که البته دو مسیر برای آن تعریف شده بود؛ یکی سد دوکان و دیگری دربندی خان. در عمل نیز به این نتیجه رسیدیم این هدف محقق نخواهد شد چراکه عراق از آن مطلع شده بود و با توجه به این‌که در سطح رسانه هانیز مطرح‌شده بود که هدف ایران دسترسی به این دو سد و حتی تخریب آنان برای زمین‌گیر کردن رژیم بعثی است، حساسیت و تمرکز عراق بر روی این مناطق افزایش‌یافته بود و عملاً تحقق هدف ما برای انجام عملیات بزرگ برای پایان دادن به جنگ را غیرممکن کرده بود.

سردار جعفری: کاهش توان نیرو‌های سپاه در عدم موفقیت نهایی در غرب و حفظ مناطق متصرفاتی جنوب تأثیرگذار بود

در ادامه سردار فتح‌الله جعفری، فرمانده زرهی قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) در دوران دفاع مقدس، گفت: تحلیل برخی از فرماندهان در سال ۱۳۶۶ این بود که رژیم بعثی توان نظامی و عملیاتی خود را در جنوب ازدست‌داده و توانایی حمله قدرتمندی را ندارد این خود فرصت مناسبی را فراهم آورده که از جبهه شمال‌غرب بدان حمله کرده و تکلیف جنگ را یکسره کنیم. براین اساس عملیات‌هایی همچون بیت‌المقدس ۲ در دی‌ماه ۱۳۶۶ در منطقه سلیمانیه و والفجر ۱۰ در اسفند ۱۳۶۶ در حلبچه انجام شد که ما را به مقصود نهایی نرساند.

وی گفت: البته کاهش توان نیرو‌های سپاه نیز در عدم موفقیت نهایی در غرب و همچنین حفظ مناطق متصرفاتی جنوب نیز مسئله مهمی بود.

سردار تجویدی: شکست ما در فاو محتمل بود

سردار تجویدی از فرماندهان رده اطلاعات سپاه در دوران دفاع مقدس به عنوان سخنران پایانی جلسه، گفت: سابقه حضور ما در جبهه غرب و شمال‌غرب به سال‌های ابتدایی جنگ برمی‌گردد که از تعیین سردار عزیز جعفری به عنوان فرمانده قرارگاه نجف بعد از عملیات رمضان به نوعی این نگاه به غرب وجود داشت. به‌عنوان‌مثال می‌توان به عملیات موفق مسلم‌بن‌عقیل در مهرماه سال ۱۳۶۱ اشاره کرد. ما در جنوب در اواخر جنگ و سال ۱۳۶۶ دیگر قادر نبودیم عملیات بزرگ و سرنوشت سازی انجام دهیم. از طرف دیگر با بررسی اطلاعاتی و میدانی که حدود ۲ ماه قبل از عملیات با ورود به خاک عراق انجام داده بودیم، به این نتیجه رسیده بودیم که صدام در مناطق غرب و شمال غرب حاکمیت مطلقی ندارد و تسلط نسبی با مخالفین او هست؛ بنابراین تحلیل بخش اطلاعات این بود که گرفتن و یا نگرفتن این مناطق نمی‌توانست برای ما مهم باشد و اساساً خدشه‌ای به حاکمیت صدام وارد نمی‌کند، ضمن این‌که دفاع از مناطق متصرفاتی در این نقاط که عمدتاً کوهستانی و صعب‌العبوراست کار سختی است.

وی افزود: با آمدن آقای هاشمی به‌عنوان فرمانده جنگ صبغه سیاسی جنگ بر صبغه نظامی آن مسلط شد و با توجه به دیدگاه ایشان مبنی بر انجام عملیات‌های متعدد در طول سال، عملیات والفجر ۱۰ در غرب طراحی شد.

سردار تجویدی گفت: عراق در سال ۱۳۶۶ با توجه به حمایت‌های اطلاعاتی حامیان خود، اشراف اطلاعاتی قوی بر مناطق متصرفاتی ما داشت و هنگام حمله به فاو از کوچک‌ترین تجمعات، میزان نیرو، ساعت تردد و ... اطلاع داشت. فقط در یک مورد مشخص شد که تعدادی از منافقین برای یک دوره در لاس‌وگاس آمریکا، آموزش اطلاعاتی دیده و بر مبنای آن بانفوذ به جبهه خودی به جاسوسی برای رژیم بعثی می‌پرداختند، بنابراین می‌توان گفت که شکست ما در فاو محتمل بود.