صنعت استراتژیکی که با تدبیر شهید رئیسی از رکود به فضا رسید

به گزارش مجله خبری نگار، صنعت فضایی ایران تا پرتاب موجود زنده به فضا در سال ۱۳۸۸ پیش رفت، اما با تغییر دولت کم‌کم این صنعت به حاشیه رفته و سال‌های نسبتا منفعل را پشت سر گذاشت، اما سال ۱۴۰۰ آغاز حیات دوباره صنعت فضایی در کشور بود. رئیس جمهور به محض اینکه بر کرسی ریاست نشست نگاه ویژه‌ای به عرصه داشت از همین رو هم با برگزاری اولین جلسه شورایعالی فضایی چراغ این صنعت را در کشور پس از قریب به ۱۱ سال روشن کرد.

نگاهی به کارنامه حدودا ۲سال و نیمه دولت سیزدهم نشان می‌دهد که ۱۱ پرتاب موفق در مدار‌های مختلف و ایجاد یک پایگاه فضایی مستقل و مجهز برای کشور آن هم در قلب محروم‌ترین استان ایران یعنی سیستان و بلوچستان حکایت از عزم و اراده دولت برای یک توسعه چند جانبه اعم از اقتصادی و گردشگری، سیاسی و اجتماعی برای کشور در سطح منطقه داشته است.
هر چند به پرتاب‌های ماهواره در کشور بسیار پرداخته شده، اما خالی از لطف نیست که در این جا دوباره خلاصه وار این غرور ملی را مرور کنیم که حاصل پست نخبگان و فرزندان ملت بوده است.

ققنوس سوار بر سیمرغ به دل آسمان زد

اولین پرتاب ماهواره در دولت سیزدهم پرتاب موفق ققنوس بود. این ماهواره پس از چند پرتاب ناموفق بالاخره توانست در تاریخ نهم دی ماه ۱۴۰۰ سوار بر ماهواره‌بر سیمرغ وزارت دفاع سفر فضایی خود را از پایگاه امام خمینی (ره) سمنان آغاز و با موفقیت در مدار ۴۷۰ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفت.

ماهواره سیمرغ تقریبا اولین ماهواره ایرانی بود که توانست در مدار ۴۷۰ کیلومتری از زمین قرار گیرد، هر چند برنامه اصلی سازمان فضایی برای این پرتاب مدار‌های بالاتر و با سرعتی معادل ۷ هزار و ۶۰۰ متر در ثانیه بود، اما سیمرغ توانست در نهایت با سرعت ۷ هزار و ۳۵۰ متر در ثانیه ققنوس را در مدار قرار دهد که دستاوردی مهم در این صنعت تلقی می‌شد، زیرا تا قبل از آن ایران توانسته بود تنها به مدار ۲۵۰ کیلومتری از زمین دست پیدا کند. البته پرتاب ققنوس ویژگی دیگری هم داشت آن هم اینکه برای اولین در تاریخ کشور همزمان با ققنوس ۲ ماهواره مکعبی هم در این پرتاب قرار داشت و تجربه‌ای بسیار مهم برای پرتاب‌های بعدی بود.

نور ۲ چند قدم بالاتر از سیمرغ

دوم اسفندماه بود که در خبر‌ها آمد ماهواره نور ۲ با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفته است. این بار همزمان با اعیاد شعبانیه قاصد مامور حمل نور ۲ به فضا بود، ماهواره‌بر قاصد را سپاه پاسداران آماده و در اختیار سازمان فضایی قرار داده بود و در نهایت توانست از کویر شاهرود ماموریت خود را تا قلب فضا با موفقیت به پایان رساند.

ماهواره نور ۲ ماهواره‌ای سنجشی و مخابراتی بوده و وظیفه اصلی آن شناسایی و تصویربرداری بوده و توانست پس از چند ماه اولین تصاویر خود را به زمین مخابره کند که این تصاویر در اختیار عموم مردم قرار گرفت هر چند تصاویر ارسالی دقتی در حدود ۱۰ تا ۱۵ متر داشت، اما دستاوردی تجربی برای ساخت سایر ماهواره‌های سنجشی در کشور محسوب می‌شد؛ از سوی دیگر ماهواره‌بر قاصد که از سوخت جامد در آن استفاده می‌شد با انجام این عملیات موفق نشان داد قابل اطمینان بوده و ارتقا آن به پرتاب‌های موفق دیگر منجر خواهد شد.

ناهید ۱ دریچه‌ای به سوی تجربه‌های جدید

سال ۱۴۰۱ برای صنعت فضایی کشور شلوغ‌تر از قبل بود و کمی زودتر از گذشته کار خود را با پرتاب یک ماهواره تحقیقاتی در خرداد ماه آغاز کرد.

پرتاب ماهواره ناهید۱ که با ماهواره‌بر ایرانی ذوالجناح با موفقیت انجام شد. ماموریت‌های پروژه ناهید در راستای دستیابی به فناوری طراحی و ساخت ماهواره مخابراتی زمین آهنگ بود و برای اولین بار این مدل از ماهواره در کشور به صورت کاملا بومی ساخته شد.

محققان ایرانی با ساخت و پرتاب این ماهواره تلاش کردند تا به کمک فناوری‌های مورد نیاز به عنوان پایه اصلی فناوری ماهواره‌های عملیاتی به چند دستاورد مهم همچون باز کردن صفحات خورشیدی در مدار، ارتباط در باند مخابراتی Ku در مدار، تصویربرداری و تخمین نرخ باز شدن صفحات خورشیدی، فراهم نمودن تجهیزات آزمون مکانیزم‌های فضایی، تجهیزات مخابراتی فرکانس بالا و طراحی بخش‌های آن، تعیین و کنترل وضعیت سه محوره، ارتباط مخابراتی دائم در باند S، تصویربرداری ضمن عملیات و تخمین نرخ باز شدن صفحات خورشیدی به کمک آن در نمونه‌های بعدی آن دست یابند.

صدای خیام ایرانی در جهان پیچید

حدودا یک سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذشت که خبر رسید در گرماگرم تابستان یعنی ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ ماهواره راهبردی «خیام» به دلیل وزن بالا با استفاده از ماهواره‌بر سایوز از پایگاه بایکانور قزاقستان به فضا رفته است. این پرتاب گامی بسیار مهم در صنعت فضایی کشور به شمار می‌رفت، زیرا اولا به درستی در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گفته بود و از سوی دیگر داده‌های تله متری آن به سرعت از مرکز داده فضایی ماهدشت دریافت شد.

خیام ماهواره‌ای سنجشی و دارای دقت بالا در تصویربرداری از سطح زمین با کیفیت‌های مختلف است به همین جهت نیز در بین پرکارترین ماهواره‌های سنجشی دنیا قرار گرفت، خیام در مأموریت ۵ساله خود داده‌ها و تصاویر ارزشمندی در حوزه‌های کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرز‌ها و مدیریت حوادث غیرمترقبه در اختیار کشور بگذارد، در همین راستا هم در موضوع حق‌آبه هیرمند و سیل سیستان بازوی قدرتمند برای تصمیم‌گیری‌های بعدی به شمار می‌رفت.

پرونده صنعت فضایی با ۲پرتاب آزمایشی در ۱۴۰۱ بسته شد

پرتاب ناهید ۱ مقدمه‌ای بود بر پرتاب‌های نمونه اولیه از ماهواره‌هایی که بتوانند مورد آزمون و خطا قرار گیرند، به طور کلی در صنایع فضایی امکان تست یا تعمیر ماهواره در فضا وجود ندارد لذا دولت‌های قبل از ارسال نمونه اصلی و قرارگیری آن در مدار مورد نظر چندین نمونه آزمایشی را تست می‌کنند تا ایرادات آن مشخص و در نسخه بعدی برطرف شود، ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در سال ۱۴۰۱ با ۲ پرتاب آزمایشی پرونده پرتاب‌های خود در این سال را بست. سازمان فضایی ابتدا در آذر ۱۴۰۱ توانست با موفقیت ماهواره زیرمداری بلوک انتقال مداری سامان را در مدار قرار داده و سپس در اسفند ماه همین سال پرتاب تحقیقاتی فروند دوم ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ را با موفقیت پشت سر گذاشت.

نگاهی به ۲ نیم سال ۱۴۰۲ در صنعت فضایی؛ تقریبا هر ماه یک پرتاب در نیمه دوم سال

نیمه اول سال ۱۴۰۲ سال، اما فصل قرارداد‌های بنیادین در کشور بود، از عقد قرارداد با بخش‌های خصوصی برای پیش خرید تصاویر ماهواره‌ای و ساخت ماهواره‌های کوچک توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تا استفاده نظام‌مند از داده‌های هوایی ماهواره خیام برای رصد دقیق اقلیم کشور که مورد نیاز پنجره مدیریت واحد زمین بود.

فناوری‌های جدید در ماهواره نور ۳

چهارشنبه ۵ مهر ۱۴۰۲ آغاز دور جدید پرتاب ماهواره‌های ایرانی بود که چراغ آن را ماهواره «نور ۳» روشن کرد. این ماهواره توانست با ماهواره‌بر قاصد با موفقیت در مدار ۴۵۰ کیلومتری زمین قرار گیرد.

ماهواره نور ۳ که در دسته ماهواره‌های نانو یا فوق سبک قرار داشته و می‌تواند با دقت بالایی تصویربرداری کند، از این رو پروژه‌ای مهم به شمار می‌رود.

اگر قرار باشد ویژگی‌های مهم این ماهواره را خلاصه عنوان کنیم به ۳ بخش اصلی تقسیم می‌شود، اول اینکه محققان حوزه فضایی به کمک نور۳ می‌توانند به الگوریتم‌های کنترل ماهواره به‌صورت کاملاً پایدار و بومی دست یابند که در این صورت امکان ارسال دستور از زمین به ماهواره فراهم خواهد شد که به کدام سمت ایستگاه زمینی چرخیده و تصویر تهیه کند.

دومین ویژگی ماهواره نور ۳ که برای اولین بار در کشور مورد استفاده قرار گرفت استفاده از «تراستر‌های فضایی» بود، این ویژگی کمک می‌کند تا ماهواره پس از قرارگیری در مدار در حالت عادی اگر زمانی که ماهواره را به جو تزریق می‌کنیم، رها شده و در مدار می‌چرخد، اما اگر بخواهیم تغییراتی در ارتفاع و جهت آن بدهیم نیاز به تراستر و موتور است و این کار به وسیله تراستر‌ها انجام می‌شود. فناوری که پس از سال‌ها تست و تجربه در ماهواره نور۳ قرار گرفت.

سومین ویژگی به کار رفته در ماهواره نور ۳ هم نصب «سنسور ستاره» بود. وقتی سنسور ستاره در ماهوراه نباشد، وضعیت ماهواره نسبت به زمین دقتی در حد نیم درجه و یک درجه دارد، اما زمانی که ماهواره‌ای سنسور ستاره و ناوبری نجومی و ستاره‌ای دارد با دقت صدم درجه توجیه می‌شود و به سمتی که فرد کنترل‌کننده می‌خواهد، نشانه‌روی می‌کند.

پرتاب کپسول زیستی گامی بلند برای ارسال انسان به فضا

یک دهه زمان برد تا دوباره صنعت فضایی ما بتواند رویای ارسال انسان به فضا را رشد دهد، از آخرین پرتاب کپسول زیستی در سال ۱۳۹۲ تا سال گذشته به دلایل مختلف این پروژه روی زمین ماند، اما ۱۵ آذرماه تجلی دوباره این رویداد مهم در کشور به شمار می‌رود، زیرا ایران توانست با موفقیت کپسول زیستی کاووس را با ماهواره‌بر کاملا بومی سلمان از پایگاه سمنان پرتاب کند.

این کپسول زیستی حامل چند کیست زیستی نزدیک به انسان و نمونه‌های دیگر بود که تا ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری از سطح زمین پرتاب شد. مهمترین ویژگی این کپسول‌ها این است که می‌توانند انسان و محموله‌ها را به‌سلامت به مدار رسانده و دوباره به سطح زمین برگردانند.

ثریا رکورد‌های ایران را شکست

۳۰ دی ماه تجلی باور ما می‌توانیم در صنعت فضایی کشور بود، زیرا ایران توانست ماهواره تحقیقاتی ثریا را به وسیله ماهواره‌بر «قائم ۱۰۰» در مدار ۷۵۰ قرار دهد.

از مهمترین اهداف پرتاب این ماهواره آزمون عملکرد و قابلیت اعتماد زیرسامانه‌های ماهواره‌ای و بررسی وضعیت ارتباطات ایستگاه‌های زمینی با ماهواره از طریق فناوری‌هایی همچون لینک ارتباطی مخابراتی، سنسور‌های تعیین موقعیت، زیرسامانه تعیین توزیع و توان، تجهیزات سخت‌افزاری و ساختار‌های نرم‌افزاری مدیریت حالت‌های مختلف و پنل‌های خورشیدی بازشونده در جهت تامین بهینه توان ماهواره بود.

گفتنی است، موفقیت در پرتاب این ماهواره باعث خشم اروپایی‌ها شده و بلافاصله آن را محکوم کردن و این در حالی است که هم اکنون هزاران ماهواره کشور‌های دیگر در مدار‌های مختلف قرار دارند، اما دستیابی ایران به یک مدار جدید برای آنها قابل تحمل نبود.

پرتاب همزمان ۳ ماهواره با پرتابگر بومی، دستاوردی تاریخی برای کشور

روز هشتم بهمن ماه ماهواره «مهدا» با ماهواره‌بر «سیمرغ» به مدار ۴۵۰ کیلومتر پرتاب شد. در این پرتاب ۲ ریزماهواره نیز به همراه ماهواره مهدا پرتاب شدند و مهمترین دستاورد در این پرتاب عملیات «تزریق چندگانه» بود که محقق شد.

بر اساس اعلام سازمان فضایی ایران، ماهواره‌بر سیمرغ توانسته ماهواره مهدا و دو نانوماهواره دیگر به نام‌های کیهان ۲ و هاتف ۱ را با موفقیت در مدار تزریق کند و این برای نخستین بار است که متخصصان فضایی سه ماهواره داخلی را همزمان با ماهواره‌بر بومی در مدار قرار می‌دهند.

ماهواره بومی پارس ۱ با سه دوربین تصویربرداری

پنج‌شنبه دهم اسفند، ماهواره پارس۱ توسط پرتابگر سایوز از پایگاه پرتاب وستوچنی روسیه به فضا پرتاب و با موفقیت در مدار خورشید آهنگ با ارتفاع ۵۰۰ کیلومتر از سطح زمین تزریق شد. این ماهواره تحقیقاتی بوده و دارای سه دوربین تصویربرداری است و اطلاعات منابع زمینی را در سه محدوده طیفی مرئی، فروسرخ موج کوتاه و فروسرخ گرمایی دریافت می‌کند. 

از دیگر مأموریت‌های این ماهواره می‌توان به آزمون مکانیزم پنل‌های خورشیدی باز شونده، آزمون اصلاح مدار با پیشرانش گاز سرد، آزمون عملکرد تعیین موقعیت ماهواره مستقل از GPS مبتنی بر روش موقعیت‌یابی بومی، آزمون عملکرد مجموعه تولید، تبدیل و توزیع توان در مدار با صفحات خورشیدی باز شونده و برد‌های بومی، آزمون ارسال داده تصاویر با نرخ بالا در باند فرکانسی X، سنجش میزان تشعشعات فضایی در مدار با استفاده از محموله اندازه‌گیری میزان تشعشعات فضایی (دزیمتری) اشاره کرد.‌

می‌توانستیم در مدار ژئو باشیم ولی برخی نمی‌خواستند

بدون شک دستیابی به چنین فناوری‌هایی نیازمند حمایت‌های همه جانبه دستگاه‌های مختلف و در راس آن رئیس دستگاه اجرایی کشور است، آیت الله رئیسی رئیس جمهور شهید ایران در آخرین حضورش در بین جامعه نخگانی حوزه فضایی که به مناسبت روز ملی فضایی برگزار شد، تاکید داشت که در دولت از ابتدا تمام تلاشمان این بوده که این صنعت مورد حمایت قرار گیرد. ما می‌توانستیم خیلی پیشتر از این، این عرصه‌ها را فتح کنیم و در مدار ژئو قرار بگیریم. برخی نمی‌خواستند؛ که مهم نیست، مهم آن است که ملت ایران اراده کرده در فضا حضور قدرتمندی پیدا کند. آنها هم خواهند فهمید، ملتی که اراده کرده در ۲۲ بهمن استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی و پیشرفت خودش را دنبال کند، با اراده خود می‌خواهد بر اراده‌های دیگر فائق آید.

او این پرتاب‌ها را ایجاد امیدی در دل مردم می‌دانست و معتقد بود بسیاری به دنبال القای ناامیدی هستند ولی دانشمندان ایرانی با نوآوری، ابتکار و خلاقیت‌هایی که عرضه می‌کنند قابل تقدیر بوده و نوری در دل مردم ایجاد می‌کند