راه‌اندازی کریدور جدید ترانزیتی خلیج‌فارس- دریای سیاه

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: ایجاد گذرگاه‌های ترانزیتی، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، علاوه بر تکمیل کریدور‌های موجود، در راستای راهبرد توسعه دیپلماسی اقتصادی در دستور کار دولت قرار دارد. ایران اخیراً به عضویت اتحادیه‌های مهم اقتصادی و بین‌المللی مانند بریکس و شانگ‌های درآمده و از سوی دیگر پیوند با اتحادیه اوراسیا، نیاز به توسعه شبکه حمل‌ونقل کشور را به‌عنوان محور ارتقای روابط دیپلماتیک، افزایش داده است. در دو سال گذشته در نقاط مختلف بخصوص در مناطق مرزی کریدور‌های غیرفعال، دوباره فعال شده است و از سوی دیگر تکمیل کریدور شمال- جنوب نیز ادامه دارد.

با توجه به افزایش رقابت منطقه‌ای در ساخت و راه‌اندازی راه‌های ارتباطی، برای حفظ قدرت رقابتی، ایران راه‌های ترانزیتی جدیدی را نیز برای احداث در دست بررسی دارد. کریدور خلیج‌فارس- دریای سیاه از جمله راه‌های ترانزیتی است که ایران برای ایجاد آن برنامه دارد.

این کریدور چندوجهی از خلیج فارس و جنوب ایران آغاز می‌شود، سپس به سمت شمال کشور رفته و در ارمنستان یا آذربایجان ادامه می‌یابد و از آنجا به بنادر پوتی و باتومی گرجستان در دریای سیاه می‌رسد. از آنجا، کشتی‌های رو-رو از دریای سیاه عبور و به بنادر بلغارستان و سپس از طریق جاده به یونان و از آنجا به کشور‌های دیگر اروپایی منتقل می‌شود. این مسیر علاوه بر ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، بلغارستان و یونان را شامل می‌شود.

ایران به‌دنبال تنوع در مسیر‌های ارتباطی با کشور‌های همسایه است. محور این تنوع حمل‌ونقل از مسیر‌های مختلف دریایی، زمینی و ریلی است. اتصال بنادر شمالی- جنوبی کشور با ریل رشت- آستارا تکمیل می‌شود. برای تکمیل کریدور‌های شمالی- جنوبی بنادر چابهار، بندرعباس، امام خمینی و خرمشهر در جنوب کشور از طریق شبکه ریلی به بنادر شمالی امیرآباد، نوشهر، انزلی و آستارا متصل می‌شود. اتصال خلیج فارس به دریای سیاه نیز از همین طریق خواهد بود. در واقع این کریدور چهار حوضه دریایی کلیدی شامل خلیج فارس و دریای عمان، دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه را به هم وصل می‌کند.

هر مسیر ترانزیتی منافع اقتصادی تازه‌ای را برای کشور به‌دست می‌آورد. کریدور خلیج فارس- دریای سیاه و کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب دو طرح راهبردی ترانزیتی هستند که مسیر‌های دریایی، زمینی و ریلی آن از ایران عبور می‌کنند. این کریدور‌ها به ایران امکان می‌دهد تا دریای عمان و خلیج فارس را از جنوب، افغانستان و پاکستان را از شرق، آسیای مرکزی را در شمال شرقی و قفقاز را به شمال غربی متصل کند. این دو کریدور همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را افزایش می‌دهد.

به اعتقاد کارشناسان حوزه حمل و نقل، توافقنامه تجارت آزاد اوراسیا اهمیت دو مسیر ترانزیتی شمال- جنوب و خلیج فارس- دریای سیاه را بیشتر می‌کند، چون امکان جابه‌جایی سریع و گسترده‌تر کالا‌ها بین ایران و اتحادیه اروپا بویژه روسیه را فراهم می‌کند. در قفقاز جنوبی، ارمنستان تنها کشوری است که عضو اتحادیه اروپا است، از همین رو به‌عنوان کشور واسط بین ایران و این اتحادیه عمل می‌کند که اهمیت کریدور خلیج فارس- دریای سیاه را برای ایران نشان می‌دهد. از سوی دیگر کشور آذربایجان نیز به‌عنوان شور واسط در مسیر کریدور شمال- جنوب دسترسی ایران و روسیه را به کریدور‌های ترانزیتی میسر می‌کند.

اخیراً کشور‌های همسایه مانند ترکیه، عراق، امارات و برخی دیگر از کشور‌های منطقه تفاهمنامه‌های ایجاد کریدور‌های مشترک را امضا کرده‌اند. کریدور حمل‌و‌نقل و ترانزیتی بین‌المللی خلیج فارس- دریای سیاه ایجاد یک مسیر جایگزین برای تجارت و ترانزیت به اروپا از طریق ایران است. کریدور خلیج فارس- دریای سیاه، به‌عنوان یک کریدور میانی عمل می‌کند تا کشور‌های اروپایی به جای ترکیه از مسیر ایران به کشور‌های جنوبی و شرقی بخصوص چین و هند دسترسی داشته باشند.

برنامه دیگر ایران تکمیل شبکه ریلی خود و اتصال به ارمنستان و گرجستان است. این خط آهن شمال به جنوب از شهر جلفا در استان آذربایجان شرقی ایران آغاز و پس از عبور از منطقه نخجوان به ایروان و تفلیس متصل می‌شود. نکته مهم این است که مسیر راه‌آهن نخجوان - ایروان می‌تواند جایگزین مسیر ریلی کنونی، اما پرهزینه و دشوار ایروان به شهر مغری در مرز ایران و ارمنستان شود. این اتصال ترانزیتی، بخش مهمی از تحقق کامل کریدور خلیج فارس- دریای سیاه خواهد بود.

علاوه بر ایجاد و تکمیل کریدور‌های مهم شمالی- جنوبی، اقدام دیگر ایران برای دستیابی به اهداف ترانزیتی، افزایش حضور در بندر سالیانکا است. بندر سالیانکا در شمال غربی دریای خزر و از جمله بنادر واقع در استان آستاراخان روسیه که در دهانه رود ولگا قرار دارد هم اکنون تحت مالکیت و راهبری ایران است. ایران با سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیون دلاری در حال بازسازی و افزایش ظرفیت این بندر راهبردی است. بندر سالیانکا در زمان جنگ روسیه و اوکراین، که موجب بسته شدن مسیر‌های حمل و نقلی در غرب روسیه و حمل کالا از این منطقه به اروپا شده است، نقشی راهبردی در کریدور شمال- جنوب پیدا کرده است. این بندر با توجه به تحولاتی که پس از سرمایه‌گذاری ایران پیدا کرده تنها طی سال گذشته ۳۵ درصد افزایش عملکرد داشته است.

با رونق کریدور شمال- جنوب و افزایش تمایل روسیه به عبور کالا از مسیر کریدور باید در انتظار افزایش عملکرد بندر سالیانکا باشیم. همچنین توسعه بندر چابهار در جنوب کشور، بخش دیگری از برنامه تکمیل کریدور شمال- جنوب است. بندر چابهار می‌تواند به‌عنوان یک نقطه مهم و استراتژیک و در راستای کریدور ترانزیتی شمال - جنوب در یک شبکه حمل‌ونقل چندوجهی جریان کالا و مسافر بین ایران، هند، افغانستان، کشور‌های منطقه و آسیای میانه فعالیت کند. چابهار که در جنوب شرقی ایران واقع است، به‌عنوان دروازه‌ای برای دسترسی هند به بازار‌های آسیای میانه در نظر گرفته شده و ریشه‌های این پروژه به سال ۲۰۰۳ باز می‌گردد که دو کشور بر سر توسعه آن به توافق رسیدند. با این حال، این ابتکار عمل به‌دلیل تحریم‌های غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران با موانعی مواجه شد.

هند از طریق انعقاد قرارداد یکی از شرکت‌های خصوصی خود و با تعهد سرمایه‌گذاری به‌میزان ۸۵ میلیون دلار برای خرید تجهیزات مورد نیاز بندر چابهار، از سال ۱۳۹۷ وارد طرح توسعه فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار شد که به‌دلیل مشکلات ایجادشده این قرارداد به‌طور کامل اجرایی نشد؛ اما سال گذشته اعلام شد که تأمین تجهیزات سنگین راهبردی به مبلغ مجموع ۲۴ میلیون دلار انجام شده است. بنابر این گزارش با برطرف شدن موارد مورد اختلاف، هند آماده ادامه فعالیت در بندر چابهار است و بزودی قرارداد بلندمدت ایران و هند برای توسعه چابهار منعقد می‌شود.