کلیشه‌های رایج درباره شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها را فراموش کنید!

به گزارش مجله خبری نگار/گروه گوناگون،پژوهش جدیدی که از سوی جیک بروکر و زانا کلی، محققان دپارتمان روان‌شناسی دانشگاه دورهام انجام شد، کلیشه‌های رایج را درباره رفتار‌های اجتماعی شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها به چالش کشیده است. در دیدگاه رایج، دو تصویر متضاد از خویشاوندان نزدیک انسان وجود دارد. از یک سو، بونوبو‌ها نخستی‌هایی صلح‌جو هستند که گروه‌های ماده آ‌ن‌ها را رهبری می‌کنند و به همین دلیل، لقب «هیپی‌های صلح‌طلب طبیعت» به آنها داده شده است. از سوی دیگر، شامپانزه‌ها به خشونت، سلطه‌طلبی و نزاع قدرت شهرت دارند.

پژوهش‌گران دانشگاه دورهام در یک مطالعه هشت ماهه، رفتار‌های «تسلی‌بخش» شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها را در شرایط محیطی یکسان بررسی کردند. یافته‌های آنها برخلاف باور رایج نشان داد که میزان همدلی در هر دو گونه تقریبا برابر است.

پژوهش‌گران با مطالعه رفتار شامپانزه‌ها در پناهگاه حیات وحش چیمفونشی در زامبیا و بونوبو‌ها در پناهگاهی در جمهوری دموکراتیک کنگو دریافتند این دو گونه نزدیک به انسان، سطح مشابهی از همدلی را به نمایش می‌گذارند. بروکر و کلی در این پژوهش، صد‌ها مورد از رفتار‌های دلسوزانه و حمایتی میان این نخستی‌ها را ثبت کردند.

برای مثال، آنها مشاهده کردند وقتی یک شامپانزه میان‌سال به دلیلی نامعلوم پریشان شد، دو شامپانزه نوجوان به‌سرعت به سمت او دویدند تا با در آغوش گرفتن و نوازش، او را آرام کنند.

یافته‌های این پژوهش نشان داد برخلاف تصور رایج، تفاوت اصلی در میزان همدلی بیشتر تحت تاثیر ویژگی‌های فردی و اجتماعی قرار دارد تا تفاوت‌های میان‌گونه‌ای.

بر اساس نتایج این مطالعه، جوان‌تر‌ها در هر دو گونه شامپانزه و بونوبو، بیشتر تمایل به همدلی و دلداری دارند. این موضوع حاکی از آن است که همدلی در اوایل زندگی نخستی‌ها شکل می‌گیرد.

در میان شامپانزه‌ها، نر‌های جوان که وقت بیشتری با یکدیگر می‌گذراندند، بیشترین رفتار‌های تسلی‌دهنده را از خود نشان دادند. در میان بونوبو‌ها نیز جوان‌تر‌ها پیشگام همدلی بودند و روابط قوی میان هم‌سن و سالان، عامل اصلی این رفتار‌ها بود. پژوهش‌گران می‌گویند این یافته‌ها نظریه انحصاری بودن همدلی در انسان را به چالش می‌کشد. پیش از این، دانشمندان تصور می‌کردند همدلی یک ویژگی منحصر به انسان و مرتبط با مهارت‌های پیچیده احساسی و توانایی تفکر درباره نیاز‌ها و دیدگاه‌های دیگران است.

اما اکنون با مشاهده رفتار‌های همدلانه در نخستی‌ها، جوندگان و دیگر جانوران، می‌دانیم ریشه‌های همدلی بسیار عمیق‌تر است و به شاخه‌های دورتر درخت تکامل می‌رسد.

شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها که حدود پنج تا هفت میلیون سال پیش از شاخه تکاملی انسان‌ها جدا شده‌اند، می‌توانند بهترین تصویر را از اجداد مشترکمان ارائه دهند. طبق یافته‌های این پژوهش، همدلی احتمالا ویژگی‌ای است که در جد مشترک ما و این نخستی‌ها وجود داشته و ریشه‌ای عمیق در روند تکامل دارد.

تفاوت‌هایی میان شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها وجود دارد، برای مثال شامپانزه‌ها می‌توانند نسبت به غریبه‌ها خصمانه رفتار کنند در حالی که بونوبو‌ها مرز‌های قلمرویی انعطاف‌پذیرتری دارند. با این حال، هر دو گونه ظرفیت مشابهی برای همدلی دارند.

این مطالعه تصویر جامع‌تری از ریشه‌های رفتار انسانی و نیاکان مشترک ما ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد همانطور که خشونت و رقابت بخشی از طبیعت انسان است، همدلی و مراقبت نیز عمیقا در ما ریشه دارد. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که شامپانزه‌ها مانند انسان‌ها، طیف گسترده‌ای از رفتار‌ها را نشان می‌دهند. آنها هم می‌توانند مهربانی و دلسوزی فوق‌العاده‌ای از خود بروز دهند و هم در مواقعی رفتار‌های خودکامه و سلطه‌جویانه داشته باشند.

این شباهت رفتاری به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از چگونگی شکل‌گیری و تکامل رفتار‌های اجتماعی در طول میلیون‌ها سال پیدا کنیم.