به بهانه نمایش «گالیله»؛ نگاه فرهاد آییش و نقش‌هایش

به گزارش مجله خبری نگار، ایفای نقش شخصیت‌های ماندگار تاریخ در هنر‌های نمایشی اعم از سینما و تئاتر همواره فرازوفرود‌های مختلف و متعددی داشته است چه از روزی که آیین‌های نیایشی به تئاتر تبدیل شدند و چه از روز اختراع سینما همواره بازیگران و هنرمندانی بودند که به فراخور فیلم‌نامه و نمایشنامه نقش‌های مختلفی از شخصیت‌های ماندگار و سرشناس تاریخ را روی پرده نقره‌ای و صحنه تئاتر ایفا کردند از چارلز اسپنسر چاپلین در نقش هیتلر در دیکتاتور بزرگ در سال‌های ابتدای اختراع سینما گرفته تا همین اواخر و بازی کلین مورفی در نقش جی رابرت اوپنهایمر و یا واکین فینیکس در نقش ناپلئون بناپارت همگی فارغ از کیفیت بازی و بازیگری، تاریخ سینما جهان را مملو از آثاری با موضوع و داستان افراد مطرح و سرشناس بدل کردند، اما در حوزه تئاتر به‌خصوص تئاتر ایران وضعیت بسیار متفاوت‌تر از سینما است.

در تئاتر به دلیل عدم ثبت و ضبط آثار جز شنیده‌ها و معدود عکس‌ها و بروشور‌ها چندان اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما آنچه باقی‌مانده است طی سالیان گذشته نمایش‌های بسیار محدود و کمی پیرامون شخصیت‌های داخلی و خارجی تولید و رنگ اجرا به خود دیده است. شاید یکی از قدیمی‌ترین این نوع آثار را می‌توان به نمایشی با عنوان «خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از زندگی و قتل میرزا تقی‌خان فراهانی» به کارگردانی علی رفیعی دانست که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به روی صحنه رفت و صدالبته نیز با دستور مستقیم فرح پهلوی بعد از تماشای آن توقیف شد، نمایشی که چهار دهه بعد نیز در تالار وحدت با اقبال و استقبال بسیاری از مسئولین و مردم مجدد بازتولید و بدون هیچ‌گونه توقیفی به روی صحنه رفت.

اما آنچه مشخص است در نبود اطلاعات و آمار جامع، طی سالیان اخیر مخصوصاً در چهار دهه گذشته به دلایل مختلف و متعدد ازجمله موضوعات مالی و هزینه‌های هنگفت، دست تئاتر در پرداخت و تولید آثاری پیرامون شخصیت‌های ماندگار بسیار خالی و عملاً ناچیز است، اما در این برهوت معدود نمایش‌هایی بودند که با مشقت‌های بسیار در فراهم کردن بودجه و سرمایه با موضوعات افراد و شخصیت‌ها مطرح به روی صحنه رفتند از پروین اعتصامی گرفته تا فروغ و مصدق و چگوارا را می‌توان آثاری دانست که در تئاتر ایران تولیدشده‌اند. آثاری که برخی از آن‌ها چنان با اقبال و استقبال مواجه شدند که چند سال به روی صحنه بودند و البته آثاری هم بودند که با عدم استقبال حتی نتوانستند یک دوره اجرای خود را سپری کنند، اما فارغ از چرایی و واکاوی این معضل که نیازمند مجالی مبسوط‌تر با حضور کارشناسان و منتقدین است بازیگران اندکی نیز به ایفای نقش پیرامون شخصیت‌های مطرح پرداختند. بازیگران و هنرمندانی که علی‌رغم اندک بودن این آثار در تاریخ تئاتر ایران با ایفای چنین شخصیت‌های خود را ماندگارتر کردند.

از تینو صالحی برای ایفای نقش شاهرخ ضرغام در نمایش «سگک» به کارگردانی رضا بهرامی که بابت بازی در این نقش در جشنواره تئاتر فجر جایزه بهترین بازیگر مرد سال را دریافت کرد گرفته تا نرگس محمدی برای ایفای نقش پروین اعتصامی در نمایش «پروین» به کارگردانی حسین کیانی و نادر فلاح در نقش علی‌اکبر دهخدا در نمایش «کابوس‌های آنکه نمی‌میرد» به کارگردانی نادر فلاح و مهران رنجبر در نقش چگوارا در نمایش «چه» به کارگردانی خود او ازجمله هنرمندانی هستند که به ایفای نقش پیرامون شخصیت‌های سرشناس و ماندگار تاریخ بر روی صحنه تئاتر پرداختند، اما دراین‌بین می‌توان گفت فرهاد آییش با ایفای نقش «سقراط» در نمایشی به همین نام و به کارگردانی حمیدرضا نعیمی، «محمد مصدق» در نمایش «راپورت‌های شبانه دکتر مصدق» به کارگردانی اصغر خلیلی و «گالیله» در نمایشی به همین نام به کارگردانی شهاب‌الدین حسین پور به‌نوعی در ایفای نقش شخصیت‌های ماندگار هتریک کرده است.

بازیگر ۷۲ ساله‌ای که از دهه ۷۰ به عشق و علاقه حضور در تئاتر از آمریکا به ایران آمده و فعالیت حرفه‌ای خود در داخل کشور را با حضور در مجموعه‌های نمایشی در تلویزیون، سینما و تئاتر آغاز می‌کند.

آییش را باید جزو معدود هنرمندانی دانست که در کارنامه کاری خود تنوعی از نقش‌ها و شخصیت‌ها را به یادگار گذاشته است، از حشمت خان ۳، ۵، ۲ گرفته تا سرپاس مختاری «کلاه پهلوی» و سرهنگ دلپاک «دیواربه‌دیوار» و حتی حاج‌آقا شهیدی «پرده‌نشین» رنگارنگی از شخصیت‌ها را در کار‌ها و نقش‌هایش جان داده و ایفا کرده است.

هنرمندی که علاقه‌اش به بازیگری در تئاتر مربوط به دوران مدرسه و اجرا در یک نمایش مدرسه‌ای جوانه‌زده، اما شروع فعالیت حرفه‌ای‌اش به دوران حضور در آمریکا و کالیفرنیا با نوشتن و به روی صحنه بردن نمایشنامه‌های ایرانی برمی‌گردد؛ و امروز باگذشت چندین دهه از حضورش در فضای هنری با ایفای نقش‌های بسیاری به‌عنوان یکی از هنرمندان بدون حاشیه و حرفه‌ای در کشور همچنان با شوق و علاقه فراوان مشغول فعالیت است.

اما نکته قابل‌توجه اینکه آییش در کنار بسیاری از آثار و فعالیت‌هایش طی سال‌های اخیر با ایفای نقش «سقراط» و «دکتر مصدق» بیش از سایر آثارش موردتوجه قرار گرفت و اکنون پس از چند سال دوری از بازیگری در تئاتر با ایفای نقش «گالیلئو گالیله» در نمایش «گالیله» به تهیه‌کنندگی آزیتا موگویی و به کارگردانی شهاب‌الدین حسین پور خود را آماده ایفای یکی از ماندگارترین نقش‌های خود می‌کند.

بازیگری که با احترام به تلاش‌ها و زحمات تمامی عوامل قطعاً نقش بسیار مهمی در اقبال و استقبال از نمایش «سقراط» و «مصدق» داشت. بازی آییش در این دو نقش بدون شک گام بسیار مهمی در بازخورد‌های مثبت و مطلوب در این دو اثر به شمار رفته و قطعاً اجرای این آثار بدون حضور او آن‌چنان‌که بایدوشاید متدیده و مطلوب به نظر نمی‌رسید. نقش‌هایی که در کارنامه کاری و حرفه‌ای آییش به نقطه عطفی بدل شده‌اند و امروز فارغ از سایر آثارش بسیاری از اهالی سینما و تئاتر همواره برای اشاره به عظمت و بزرگی او در حوزه بازی و بازیگری به این دو نقش تأکید و یاداوری می‌کنند.

اکنون باید منتظر ماند و دید تا کمتر از دو هفته دیگر و با آغاز نمایش «گالیله» در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر فرهاد آییش در سومین بازی از ایفای نقش شخصیت‌های ماندگار و سرشناس پس از «سقراط» و «مصدق» در نقش «گالیلئو وینچنزو گالیلِه»، اخترشناس، فیزیک‌دان و مهندس ایتالیایی چگونه خواهد درخشید.