آیا می‌دانستید قدیمی‌ترین پل آجری جهان در خوزستان قرار دارد؟

به گزارش مجله خبری نگار، اگر به دزفول سفر کرده باشید در گشت‌وگذراتان پلی تاریخی و قدیمی را روی رودخانه دز دیده‌اید؛ پلی که موجب نام‌گذاری این شهر به دزپُل یا دزفول شده است. این پل امروزه با نام‌های متعددی، چون پل اندامشک، پل اندامش، پل روناش، پل قدیمی، پل ساسانی، پل شاپوری، پل رومی و پل باستانی دزفول شناخته می‌شود.

پل ساسانی دزفول که یکی از قدیمی‌ترین پل‌های جهان به شمار می‌رود تا یک دهه پیش محل تردد وسایل نقلیه و راه عبور شهر‌های شوشتر، اندیمشک و دزفول بوده است. این پل حلقه ارتباط بین شرق و غرب دزفول و حتی روزگاری یکی از راه‌های مهم ارتباط بین منطقه جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده است. در سال ۱۳۹۰ به‌منظور حفظ آن، شهرداری دزفول در قسمت ورودی پل میدانی آجری ساخت و این پل به محل عبور عابران پیاده و گردشگران تبدیل شد.

پل ساسانی دزفول از جا‌های دیدنی استان خوزستان است و در سال ۱۳۱۰ با شماره ثبتی ۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

قدمت پل ساسانی دزفول

قدمت پل باستانی دزفول به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در سال ۲۶۰ میلادی، هنگامی‌که شاپور اول ساسانی در جنگ با والرین پیروز شد با به کارگیری اسرای رومی به احداث پلی روی رودخانه دز پرداخت. به دستور وی ۷۰ هزار اسیر رومی کار ساخت این پل را شروع کردند. برای حفاظت از پل نیز قلعه‌ای بنا شد که در محل قدیمی آن محله‌ای به همین نام (قلعه) وجود دارد. از آنجا که رومی‌ها در ساخت پل شرکت داشتند این پل نام رومی به خود گرفت و به‌عنوان پل رومی نیز شناخته می‌شود. البته رومن گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی، چنین بیان کرده است که: ایرانی‌ها نیازی به علم مهندسی رومی‌ها نداشتند و آن‌ها را به‌عنوان نیروی کار در ساخت این پل به کار گرفتند.

شاپور با ساخت این پل زمینه را برای لشکرکشی و عبور آسان لشکریانش از رودخانه دز فراهم کرد. همچنین پایه‌های پل را به‌صورت بند یا سد ساختند تا بتوانند سطح آب رودخانه را بالا ببرند و نهر‌های اطراف را پر آب کنند. علاوه بر این‌ها شاه‌راه عظیم ارتباطی نیز با ساخت این پل و پل‌هایی در شوشتر و روی رودخانه کرخه ایجاد شد.

معماری پل ساسانی دزفول

در کتاب‌ها و منابع متعددی به پل رومی دزفول اشاره و معماری آن توصیف شده است. برای نمونه، جرج کرزن از سیاستمداران معروف انگلیسی در توصیف پل قدیمی دزفول آورده است: در حدود غربی خاک بختیاری و حوزه نهایی آب دز، شهر جالب توجه دزفول واقع شده است (دزفول- دزپل). این نام به واسطه پل باشکوه مجاور آن است که بدون شک به دوره ساسانیان تعلق دارد. قسمت زیرین این پل از سنگ و قسمت فوقانی که آجری است قدیمی‌تر به نظر می‌رسد، ۴۳۰ یارد طول و بیست و دو طاق به‌شکل و اندازه مختلف دارد.

در کتاب سفرنامه خوزستان نوشته حاج نجم الملک نیز چنین آمده است: پلی عظیم روی دز از قدیم زده‌اند که از آثار غریبه است. فی الجمله تعمیری لازم دارد. طول این پل سیصد و شصت ذرع است. دو دامنه دارد به طول سی ذرع و عرض هفت ذرع و ارتفاع دوازده ذرع. عدد چشمه‌ها بیست عدد و عرض چشمه‌ها بعضی پنج و بعضی نه ذرع است.

پل قدیمی دزفول مانند سایر پل‌های تاریخی با استفاده از مصالحی، چون آجر، سنگ، ساروج بنا شده است؛ ساروج تشکیل یافته از خاکستر، آهک، ماسه بادی و لویی یا نی رودخانه که له می‌شود، تخم‌مرغ، موی بز و شیر است که عملکرد و راندمان و مقاومت ساروج را بالا می‌برد. در ساخت این پل از سنگ‌های بزرگ ماسه‌ای اطراف شوشتر استفاده کرده‌اند که با بست‌های فلزی بهم متصل شده‌اند. این پل دارای ۱۴ دهانه است و طول آن به ۳۷۰ متر می‌رسد. از سازه اصلی پل ساسانی دزفول تنها پایه‌های آن باقی مانده است که در عصر صفوی روی این پایه‌ها ساختمان فعلی پل احداث شد. طاقدیس‌های پل نیز مربوط به این دروه است و عرشه پل که با مصالح امروزی، چون سیمان و فلز ساخته شده مربوط به دوران پهلوی اول است.

مرمت و بازسازی پل ساسانی دزفول

پل ساسانی دزفول در گذر زمان به‌دلیل حوادث انسانی همچون جنگ تحمیلی و عوامل طبیعی مانند سیل، آسیب زیادی به خود دیده است؛ اما همچنان پابرجا و استوار، تاریخ و هویت خود را روایت می‌کند. اولین مرمت این پل را به قرن چهار و حکومت دیلمیان نسبت می‌دهند که در زمان عضدالدوله دیلمی صورت گرفته است. بعد از آن در عصر صفویان عرض پل برای عبور و مرور عریض‌تر شد و در دوره افشاریه و قاجاریه نیز مرمت‌هایی در آن صورت گرفت.

در دوره پهلوی اول و بعد از جنگ جهانی اول، رضاشاه با پرداخت هزینه‌هایی به دولت انگلیس پل را آزاد کرد. با توجه به اهمیت تاریخی، این پل در سال ۱۳۱۰ به ثبت ملی رسید و حتی تصویر آن روی پول‌های ملی چاپ شد که نمونه این پول‌ها در موزه بانک ملی نگهداری می‌شوند. در سال ۱۳۱۶ پل مرمت و احیا شد و به‌شکل کنونی خود درآمد.

پل ساسانی دزفول کجاست؟

پل رومی در استان خوزستان قرار دارد و یکی از دیدنی‌های دزفول است. این پل روی رودخانه دز میان دو بوستان ساحلی رعنا و ولیعصر قرار دارد و شرق و غرب شهر دزفول را به هم وصل می‌کند.

آدرس پل ساسانی دزفول: رودخانه دز، بین بوستان ساحلی رعنا و بوستان ولیعصر

پل جدید دزفول

غیر از پل قدیم دزفول، روی رودخانه دز پل‌های دیگری مانند پل شناور وجود دارد. پل جدید دزفول یکی دیگر از این پل‌ها است که با فاصله کمی از پل قدیمی احداث شده است. این پل جدید در سال ۱۳۹۸ به نام سردار سلیمانی نامیده شد. در نزدیکی پل، سازه‌های تاریخی و آبی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. همچنین وجود رستوران در حوالی آن و نورپردازی زیبای آن در شب خاطرات خوبی از پل‌گردی در این شهر آجری برایتان رقم خواهد زد.