به گزارش مجله خبری نگار، شب هشتم سپتامبر ۲۰۲۳ زمینلرزهای در زیر کوههای اطلس رخ داد که کانون آن حدود ۷۵ کیلومتر با یک جاذبه گردشگری، فاصله داشت. این زلزله ۶.۸ ریشتری، مرگبارترین زمین لرزه مراکش در بیش از نیم قرن گذشته است که روستاهای زیر کوههای اطلس را لرزاند. بر اساس آخرین آمار وزارت کشور مراکش، در این زلزله ۲۹۴۶ نفر جان باختند و ۵۶۷۴ نیز مجروح شدند.
شبکه اینترنت مملو از ویدیوهایی از مردم وحشت زده در حال فرار از خانهها و ساختمانها در حال ریزش است. آخرین بار در سال ۱۹۶۰ در آگادیر در مراکش زلزله مشابهی رخ داد که طی آن ۱۲ هزار نفر جان باختند.
تلفات زمین لرزهها نسبتاً اندک است، اما فروریختن ساختمان در اثر زلزله تلفات زیادی بدنبال دارد. در واقع علت اصلی مرگ و میر در زلزله لرزش زمین نیست، بلکه فروریختن سقفها، دیوارها و ساختمانها باعث افزایش آمار مصدومیتها و تلفات میشود.
تلفات بالای زلزله هشتم سپتامبر تا حدودی به دلیل زمان وقوع این رویداد بود. از آنجا که این زمین لرزه حدود نیمه شب رخ داد، بسیاری از قربانیان در خانههای خود در خواب عمیق بودند.
از سوی دیگر، کارشناسان میگویند نبود زیرساخت مقاوم در برابر بلایا و برنامهریزی ضعیف شهری میتواند نقش بزرگی در افزایش تلفات زلزله داشته باشد.
مهرداد ساسانی، استاد مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه نورث ایسترن در آمریکا میگوید: روشهای سنتی ساخت و ساز در بسیاری از مناطق مراکش به کار گرفته شده و ساختمانهای قدیمی برای مقاومسازی در برابر بلایا آماده نیستند و نمیتوانند با زلزلههایی در این مقیاس مقابله کنند.
وی افزود: مشکل اصلی در مراکش استفاده از خشت خام در ساخت و ساز و نبود آرماتور است.
مصالحی مانند بتن، شن و گل در مراکش ترجیح داده میشود؛ زیرا به عنوان سدی در برابر گرمای سوزان عمل میکند. این خانهها با در نظر گرفتن تاب آوری شدید دما طراحی شده اند، اما نمیتوانند به خوبی در برابر زلزله مقاومت کنند.
شورای تاب آوری آمریکا که یک سازمان غیرانتفاعی است که طراحی بهتر ساختمانها را در مناطق زلزله خیز ترویج میکند، اعلام کرد این سازهها به دلیل ساخت و ساز انعطاف ناپذیر و ظرفیت محدود آنها برای جذب انرژی حاصل از تکانهای شدید زمین، در معرض خطر سقوط هستند.
این شورا تاکید کرد: ساختمانهای بتنی غیرقابل انعطاف بیشترین تلفات ناشی از زلزله را در سراسر جهان به همراه دارند. این ساختمانها در زمینلرزههای ترکیه و سوریه که فوریه ۲۰۲۳ رخ داد، باعث میزان بالای تلفات و مصدومیت زلزله زدگان شد.
در حالی که نمیتوان از وقوع زلزله جلوگیری کرد، اما روشهای ساخت و ساز میتواند به کاهش مرگ و میر و صدمات ناشی از زلزله و پسلرزههای آن کمک کند.
ساسانی گفت: چند گام مهم برای بهبود مقاومت سازهها در برابر زلزله باید برداشته شود که شامل مصالح با کیفیت بالاتر، آرماتوربندی و بهبود مهارت و نقشه خوب ساختمان.
وی گفت: استفاده از مخلوطی از خاک رس و ماسه با کیفیت کنترل شده و افزودن کاه به کنترل ترکهای ریز کمک میکند.
با این حال، این سازه باید با یک چارچوب ساخته شده از مصالح انعطاف پذیر مانند بامبو یا فولاد تقویت شود. به عنوان مثال، فولاد قبل از شکستن به طور قابل توجهی خم میشود، بنابراین سازههای بزرگتر را در برابر زلزله مقاوم میکند.
ژاپن از سال ۱۹۲۳ از فولاد برای مقاوم سازی ساختمانها در برابر زلزله استفاده میکند.
چه نوآوریهای جدیدی در زمینه مقاومت در برابر زلزله میتواند به بازسازی مناطق زلزله زده با تابآوری بیشتر کمک کند؟
مجمع جهانی اقتصاد توصیه میکند ساختمانها با سامانه «جداسازی پایه یا شالوده» مجهز شوند تا ساختمان با استفاده از فنرها یا رانرها از پایهها جدا شوند. وقتی زلزله شروع میشود، حرکت زمین، فشاری بر سازه ساختمانی وارد نمیکند.
در بسیاری از ساختمانها در ژاپن و شیلی از این فناوری بهره گرفته شده است.
جداسازی پایه یکی از روشهای رایج محافظت سازه در برابر نیروهای زلزله است. این سامانه، عبارت است از مجموعهای از اعضای سازهای که باید یک ابرسازه را از زیربنایش که روی یک زمین در حال لرزش قرار گرفتهاست، به طور اساسی جدا کند تا ساختمان یا سازه غیرساختمانی را به خوبی در مقابل زمینلرزه حفظ کند.
هزینههای چنین ساخت و سازهایی اغلب بسیار بالاست، بنابراین کشورهای دیگر به دنبال راهبردهای ساده و مقرون به صرفه برای مقابله با خسارات زلزله هستند.
نپال، کشور دیگری که تحت تأثیر زلزلههای مکرر قرار گرفته است، از تکنیک ترکیب مصالح مقرونبهصرفه مانند بلوک کاه، لاستیکهای مستعمل و بطریهای پلاستیکی در تکنیکهای ساخت و ساز استفاده میکند.
در قاره آفریقا، صندوق مسکن و زیرساخت آفریقای جنوبی خانههای بتنی چاپ سهبعدی را اجرا میکند که در برابر زلزله مقاوم و مقرونبهصرفه هستند.
بتن چاپ سه بعدی به سازندگان امکان سفارشی سازی بیشتر را میدهد، از جمله طراحی سازههایی که میتوانند نیروهای ناشی از زلزله را مدیریت کنند.
با توجه به اینکه آسیب ساختمان عامل اصلی مرگ و میر در زلزله است، اجرای مهندسی ساختمان هوشمند نه تنها اموال و زیرساختها را از فروریختن نجات میدهد، بلکه مهمتر از همه، جان انسانها را نجات میدهد و از مصدومیت افراد جلوگیری میکند.