"فرونشست" زلزله خاموش کشور/ سالانه به اندازه یک سد امیرکبیر آب زیرزمینی از دست می‌دهیم!

به گزارش مجله خبری نگار، نشست تخصصی فرونشست زمین امروز در اصفهان به صورت آنلاین برگزار شد. رضا شهبازی، از سخنرانان این نشست، حرکت توده خاک در محور قائم به سمت پایین را تعریف فرونشست زمین عنوان کرد و توضیح داد: سازوکاری که در رابطه با فروریزش و فروچاله‌ها عمل می‌کند، لزوما با فرونشست یکسان نیست و ترک و شکاف‌ها در مرز کوه و دشت و یا مرزدشت با پلایا‌ها (زمینی که پس از باران موقتا دریاچه‌ای کم ژرفا می‌شود) و زمین‌هایی با خاک شور و سدیمی، سازوکار خاص خود را دارند.

وی فرونشست را نتیجه عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی‌رویه از منابع آبی دانست و ادامه داد: اتفاقی که از برداشت بی‌رویه آب در زیر زمین رخ می‌دهد، سال‌ها طول می‌کشد تا در سطح زمین ظاهر شود و به دلیل شرایط موجود در استان اصفهان مطالعات کلیه دشت‌های مهم آن از نظر پهنه‌بندی خطر فرونشست انجام شده است.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی فرونشست را به عنوان "سرطان زمین"، "زلزله خاموش" و "مرگ آبخوان" توصیف کرد و گفت: این پدیده پایه سازه‌ها را جا‌به‌جا می‌کند و مقاومت سازه را در برابر مخاطرات و رخداد‌های دیگر کاهش پیدا می‌دهد و نهایتا منجر به تخریب سازه می‌شود.

شهبازی آغاز فرونشست زمین در ایران را مربوط به سال ۱۳۴۰ و همزمان با ورود الکتروموتور‌ها دانست و ادامه داد: از اواخر دهه ۷۰ و شروع خشکسالی بود که فرونشست به ادبیات رسمی کشور تبدیل شد و از پایان‌نامه خارج شد و مورد توجه مسئولین قرار گرفت.

وی ادامه داد: به دنبال گزارش سازمان نقشه‌برداری در رابطه با کاهش تراز سطح زمین در سال ۱۳۸۳، کارشناسان سازمان زمین‌شناسی با همکاری دانشگاه امپریال کالج مطالعات اولیه فرونشست دشت شهریار را انجام داد و اولین گزارش در مورد فرونشست جنوب تهران به صورت گزارش و اولین نقشهِ تداخل سنجی راداری را منتشر کرد.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی در رابطه با شفاف‌سازی آمار این گزارش تصریح کرد: این گزارش بیشترین نرخ فرونشست را در حدود ۱۶ سانتی‌متر و متوسط فرونشست را در حدود ۶ تا ۶ سانتی‌متر نشان می‌داد. بر اساس این گزارش، دشت‌های رفسنجان، سیرجان، کاشمر، زرند، قزوین، مهیار جنوبی، هشتگرد، تهران، کاشان و اصفهان به ترتیب دارای بیشترین نرخ فرونشست بودند و پیشروی فرونشست در این دشت‌ها همچنان ادامه دارد.

شهبازی با تاکید بر رابطه فرونشست با آب گفت: مهار این بحران در گرو مدیریت منابع آب است. در اوایل دهه ۹۰ که در وزارت نیرو طرح تعادل بخشی مصوب شد، این موضوع مورد توجه قرار گرفت و مقرر شد که در یکی از این پروژه‌ها ۶۰۹ دشت کشور مورد ارزیابی قرار گیرد و این در حالی بود که از یک سو دشت‌ها مورد ارزیابی قرار گرفتند و از سوی دیگر فرونشست به تخریب خود ادامه داد و می‌دهد.

وی عمیق‌ترین فروچاله کشور را مربوط به "ایج" استان فارس دانست و گفت: همه کلانشهر‌های کشور، چون مشهد، نیشابور، تهران، مرودشت و استان فارس درگیر پدیده فرونشست هستند. از ۳ تا ۴ سال گذشته تاکنون دشت‌های میان کوهی به شدت درگیر این پدیده هستند، به شکلی که در اسفند و فروردین سال ۱۳۹۷ که سیل لرستان را به زیر آب برد.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی گفت: فرونشست زمین در واقع به معنای گرفتن فضای زیر زمین در دشت‌ها است و در ایران سالانه به اندازه یک سد امیرکبیر کرج فضای ذخیره آب را در اعماق زمین از دست می‌دهیم.

شهبازی ادامه داد: نزدیک ۴۰ سال است که فرونشست در کشور مورد مطالعه قرار گرفته و از ۶۰ سال قبل این پدیده در کشور آغاز به حرکت کرده است و ۲۰ سال است که در ادبیات اداری کشور وارد شده است، اما همچنان درک مناسبی از این موضوع در کشور وجود ندارد و ما خیلی دیر نسبت به این پدیده واکنش نشان دادیم و به طبیعت فرصت دادیم که کار خود را انجام دهد.

وی تصریح کرد: بر اساس آخرین تحقیقات محققان سازمان زمین‌شناسی، در مقایسه نقشه‌های سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۸, ظاهرا نرخ فرونشست در دشت‌های کشور کاهش یافته است، اما واقعیت آن است که بسیاری از دشت‌های بزرگ کشور فرونشست‌های زیادی را تجربه کردند و به نقطه انتهایی خود رسیده‌اند. این امر نشان می‌دهد که حجم زیادی از فضا‌های زیر زمین را از دست داده‌ایم و فرونشست به سطح زمین مهاجرت کرده است.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی در رابطه فرونشست شهر اصفهان توضیح داد: از آن‌جایی که اصفهان اولین شهر کشور است که در آن فرونشست به مناطق شهری نفوذ کرده است، مطالعات تخصصی در رابطه با این شهر را از سال ۱۳۹۷ آغاز کردیم و نتایج مطالعات زمین‌شناسی اصفهان به این صورت است که تقریبا از زاینده‌رود به سمت شمال قابلیت فرونشست در این شهر وجود دارد.