داغ بیمارستان‌های ناایمن تَن رشت را سوزاند!

به گزارش مجله خبری نگار/رسالت: درست پنج ماه پس از وقوع آتش‌سوزی گسترده در بیمارستان گاندی تهران، حریق در بیمارستان بین‌المللی قائم رشت باعث شد تا دوباره موضوع خطراتی که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را تهدید می‌کند به صدر خبر‌ها بازگردد، اما این صدرنشینی، این بار تلخ‌تر و اندوهبار‌تر است. حریق مهیب بامدادی در بیمارستان ۲۵۰ تختخوابی قائم رشت به‌جانباختن ۹ تن از بیماران این بیمارستان منجر شده و اگرچه رئیس علوم پزشکی گیلان اعلام کرده علت فوت توسط پزشکی قانونی در دست بررسی است، اما به هرشکل جانباختن این بیماران با وقوع حادثه گره خورده و نمی‌توان آن را کتمان کرد.

روایت‌های مختلفی در مورد علت حادثه بیان می‌شود و هنوز نظریه‌ای قطعی در این زمینه منتشر نشده است، اما این واقعه به هر علتی که رخ داده باشد از یک واقعیت ناگوار پرده برمی دارد؛ اینکه حریق بیمارستان قائم رشت آخرین حادثه برای مراکز درمانی نیست! همانطور که پس از آتش‌سوزی و انفجار مهیب شامگاه دهم تیرماه ۱۳۹۹ در کلینیک درمانی سینا اطهر با جانباختن ۱۹ کشته و شماری مجروح اقدام موثری در جهت ایمن‌سازی مراکز درمانی انجام نشد و پنجم بهمن ماه سال گذشته وقوع آتش سوزی گسترده دیگری در بیمارستان گاندی تهران، باعث شد تا دوباره پرونده بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ناایمن باز شده و این پرسش در ذهن افکار عمومی شکل بگیرد که چرا مکان‌هایی که باید خود مامنی برای پناه بیماران باشند، به کانون‌های خطر بدل شده‌اند؟ 

با وجود هشدار‌های نقص ایمنی ساختمان بیمارستان‌ها به‌ویژه در کلان‌شهرها، این موضوع تا حد زیادی با کم‌توجهی مسئولان این مکان‌های حساس و مهم مواجه شده که زنگ خطری جدی در حوزه سلامت محسوب می‌شود. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به خودی خود جزو مراکز خاص و بازوی مدیریت بحران هستند و در زمان وقوع هر حادثه باید آماده باشند، اگر بنا به هر دلیلی ساختمان بیمارستان‌ها هم در بروز خطرات احتمالی، حادثه آفرین باشند، این سوال مطرح است که چگونه باید از سلامت شهروندان مراقبت کرد؟

هربار با وقوع حریق در یک مرکز درمانی هیاهوی ناایمنی، غوغایی عظیم به پا می‌کند و بعدهم نهاد‌های مختلف از نبود ایمنی در برخی مراکز درمانی انتقاد می‌کنند، اما طولی نمی‌کشد که اخطار‌ها و خط‌ونشان‌های ایمن‌سازی خاموش و بعد به دست فراموش سپرده می‌شود! حریق بیمارستان قائم رشت نیز هشدار دیگری درباره این گونه مراکز درمانی است که روزانه جان صد‌ها بیمار را در معرض خطر قرار می‌دهند و پس از مدتی این حادثه نیز فراموش می‌شود و حتی یادمان می‌رود که برخی از بیمارستان‌های تازه‌ساخت و یا مجموعه‌های درمانی که قدمت بالایی ندارند از ایمنی کافی برخوردار نیستند، بیمارستان قائم، ازجمله مراکز درمانی خصوصی شهر رشت است که قدمت آن بالا نیست و سال ۱۳۹۴ تاسیس شده و بیش از ۲۰۰ تخت بستری دارد.

 این مرکز که به دانشگاه علوم پزشکی گیلان وابسته است، به بخش‌های تخصصی و فوق تخصصی به سوئیت‌های مخصوص «توریست‌های درمانی» مجهز است و در زمان وقوع آتش‌سوزی
۱۴۲ بیمار در این مرکز بستری بوده اند که از این تعداد ۱۰۹ بیمار در بخش عادی و ۳۳ بیمار در بخش‌های ویژه، دوره درمان خود را سپری می‌کردند و به روایت رئیس علوم پزشکی گیلان، از همان دقایق نخست وقوع حریق در بیمارستان، قرارگاه عملیاتی به منظور انتقال، بستری و ادامه درمان بیماران آغاز به کار کرد، اما متاسفانه ۹ بیمار بستری در ICU به دلیل وخامت حال و اینتوبه که به دستگاه ونتیلاتور وصل بودند به هنگام جابه جایی و یا در بیمارستان‌های مربوطه جانشان را از دست دادند. رئیس کل دادگستری استان گیلان خبر داده پزشکی قانونی در حال بررسی اجساد و بررسی علت تامه فوت است؛ که این موضوع جرم‌انگاری نیز شده است و قتل غیرعمد تلقی می‌شود. اسدالله عباسی، استاندار گیلان هم اعلام کرده ابعاد مختلف حریق بیمارستان قائم (عج) رشت در حال بررسی است و همچنین در راستای واکاوی دقیق علت حادثه، کارگروه فنی در استانداری گیلان تشکیل و موارد را پیگیری می‌کند.

او با بیان اینکه بلافاصله پس از شنیدن خبر وقوع آتش سوزی با مدیران مربوطه در محل حاضر شدیم، و بیماران به بیمارستان‌های دیگر منتقل شدند، عنوان کرده: در جریان این حادثه شاهد دود متصاعد شده در فضا‌های مختلف بیمارستان بودیم و قطعی تاسیسات از جمله آب و برق موجب انتقال بیماران شد.

عباسی با اشاره به حضور به موقع فوریت‌های پزشکی همراه با آمبولانس و اتوبوس‌های ویژه جهت انتقال بیماران، بیان کرده: این اقدامات موجب شد آتش مشتعل نشود و بیماران و پرسنل بیمارستان آسیب نبینند!

آغاز حریق از تاسیسات برق اضطراری 

وزارت بهداشت استاندارد‌هایی برای مراکز درمانی دارد که باید دید تا چه میزان این استاندارد‌ها در بیمارستان قائم رشت رعایت شده است و آنطور که صاحب نظران می‌گویند، در بسیاری از مراکز درمانی و بیمارستان‌ها نه‌تن‌ها تجهیزات لازم ایمنی از نظر اعلام و اطفای حریق و راه‌پله‌های اضطراری با کارکرد مناسب وجود ندارد، بلکه با توجه به ماهیتشان کپسول‌های گاز اکسیژن، تجهیزات الکترونیکی و پزشکی با دمای اشتعال و ذوب پایین، الکل و منابع سوختی دیگری مانند هلیوم هم وجود دارند؛ منابع سوختی که در صورت بروز حادثه‌ای می‌توانند فاجعه بزرگ‌تری به بار آورند. در مورد حریق بیمارستان قائم رشت گفتە می‌شود کە آتش‌سوزی ابتدا از طبقه زیرین بیمارستان شروع شدە و سپس بە طبقات دیگر رسیدە است، اما علت آتش‌سوزی تا لحظه نگارش این متن مشخص نشده است.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر اساس بررسی‌های اولیه اعلام کرده، حریق بیمارستان قائم (عج) رشت از اتاق یو. پی. اس و تأسیسات برق اضطراری در طبقات زیرین بیمارستان شروع شده است. 

بر اساس اطلاعات مرکز ملی آمار ایران که به سال ۹۷ برمی‌گردد، حدود ۹۵۴ بیمارستان فعال در کشور وجود دارند. بر مبنای اظهارات اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم، ۵۰ درصد آنها فرسوده هستند. سید جلیل میرمحمدی یزدی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم پیشتر گفته بود که تمام بیمارستان‌های ساخته شده در پیش از انقلاب اسلامی فرسوده تلقی می‌شوند و بخش زیادی از بیمارستان‌های قدیمی در کلانشهر‌ها قرار دارند. او تمام بیمارستان‌های ساخته شده در پیش از انقلاب و تمام کلینیک‌های درمانی را که عمر آنها ۴۰ سال و بیشتر است، ناایمن خوانده بود به این معنا که این اماکن نه تنها در برابر زلزله ناایمن تلقی می‌شوند، بلکه زیرساخت‌های دیگر آنها مانند تأسیسات برق، آب، فاضلاب و... نیز دچار مشکل هستند. اما همانطور که پیش‌تر اشاره شد بیمارستان قائم رشت قدمت بالایی ندارد و نسبتا نوساز است، و شاید وجه مشترک حریق این مرکز درمانی با بیمارستان گاندی عدم رعایت استاندارد‌های ضروری باشد که موجب آتش‌سوزی وسیع این مرکز درمانی شده است. طبیعتا هزینه ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن کمتر از هزینه جبران خسارت آن خواهد بود. بدون شک ساختمان‌های امدادی، خدمت‌رسان و دولتی باید در صدر توجهات قرار گیرند و به سرعت ایمن‌سازی شوند، در غیر این صورت مشخص نیست چه حوادثی با چه میزان خسارتی بر شهر‌ها تحمیل خواهد شد؛ خساراتی که ممکن است به قیمت از بین رفتن جان آدم‌ها نیز تمام شود و به هیچ عنوان قابل جبران نباشد.

طبق گزارش‌های رسمی دست‌کم یک‌سوم بیمارستان‌ها در ایران وضعیت ایمنی مناسبی ندارند. البته هنوز علت وقوع حریق بیمارستان قائم به شکل دقیق اعلام نشده است، با این حال ایمنی‌سازی بیمارستان‌ها بحثی فانتزی نیست و باید به شکل جدی پیگیری شود. 

اگرچه سازمان آتش‌نشانی پس از هربار وقوع حریق در بیمارستان‌ها اعلام می‌کند که این مراکز اخطار آتش‌نشانی دریافت کرده و کارشناسان هم بر ضرورت ایمن‌سازی ساختمان‌های پرخطر تاکید می‌کنند، اما گوش تمام کسانی که اخبار آتش‌سوزی مراکز درمانی را دنبال می‌کنند، به سخنانی از این دست آشناست، و سوالی که پیوسته برای افکار عمومی پیش می‌آید این است که چرا پس از ابلاغ اخطار، برای توقف ادامه فعالیت این مراکز درمانی اقدامی صورت نمی‌پذیرد، آن هم در شرایطی که از دید آتش‌نشانی، بیمارستان‌ها به دلیل وسعت و نوع انسان‌هایی که رفت‌وآمد می‌کنند، مکان‌های پرخطر محسوب می‌شوند و باید حساسیت بیشتری در این زمینه اعمال و سخت‌گیرانه عمل کرد. 

کارشناسان معتقدند آتش‌سوزی بیمارستان قائم رشت نیز همانند سایر موارد مشابه هشداری است تا به وضعیت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی توجه شود و وزارت بهداشت و درمان باید اعتبار مناسبی برای ایمن‌سازی این مراکز در نظر بگیرد. احمد پورمحب از کارشناسان حوزه ایمنی با بیان این عبارت می‌گوید: «آتش‌سوزی یکی از اتفاقاتی است که خسارات جانی و مالی عمده‌ای به دنبال دارد؛ بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی درمانی از جمله مکان‌هایی هستند که هر سال تعداد زیادی از حوادث حریق را به خود اختصاص می‌دهند. از آنجا که ساکنان بیمارستان‌ها، بیشتر افراد ناتوانی هستند که امکان نجات خود را ندارند، آتش‌سوزی در بیمارستان بیشتر از هر مکان عمومی دیگری می‌تواند موجب خسارات جانی شود، علاوه بر این به دلیل وجود دستگاه‌ها و تجهیزات گران‌قیمت و متعدد در این مراکز، آتش‌سوزی می‌تواند خسارات مالی زیادی را در پی داشته باشد، از این‌رو حوادثی همچون حریق، با توجه به ماهیت کار بیمارستان، در ارائه خدمات درمانی به جامعه وقفه ایجاد می‌کند، بنابراین ایمنی در برابر آتش‌سوزی یکی از فاکتور‌های مهم به‌شمار می‌آید.»

این کارشناس اضافه می‌کند: «شاخص ایمنی بیمارستان ابزاری است که به منظور ارزیابی ایمنی بیمارستان‌ها با توجه به نقش حیاتی آنها در پاسخ به بلایا و فوریت‌ها طراحی شده و نمایانگر سطح بالای کیفیت مراقبت در شهر‌ها و مناطق مختلف کشور است. درباره استاندارد‌های حریق در بیمارستان مواردی که مورد توجه قرار می‌گیرد، شامل اطلاعات زمینه‌ای ساختمان از جمله ارتفاع، قدمت، تعداد طبقات، ارتفاع سقف کاذب، کاربری فضا‌ها و زیربنای ساختمان است و از جمله پارامتر‌های ایمنی حریق نوع سازه، دسته‌بندی ساختمان از نظر قابلیت اشتعال و احتراق، تعداد دودبندها، اتاق امن جهت شرایط اضطراری، گروه‌بندی تصرف‌ها، سیستم‌های اطفای حریق، سیستم‌های اعلام حریق، مواد پوشاننده سطوح داخلی، دسترسی به راه‌های خروجی و در‌های خروج است. در برنامه ایمنی بیمارستان باید تلاش شود تا احتمال مرگ و صدمه ساکنان تا حد ممکن کاهش پیدا کند و به اسکلت ساختمان و محتویات آن کم‌ترین آسیب وارد شود؛ برای رسیدن به این اهداف از روش‌های ایمنی حریق استفاده می‌شود. در حالی که بیمارستان باید یکی از امن‌ترین فضا‌ها برای مراجعان باشد، ایمنی نیز در آن باید رعایت شود، اما در این بین بیمارستان‌هایی هستند که ایمنی لازم را ندارند و به‌رغم دریافت اخطار‌های متعدد، همچنان نسبت به ایمن‌سازی آنها اقدامی نشده است که تعداد آنها در کشور ما کم نیست.» 

بیمارستان قائم رشت به تجهیزات ضروری اطفای حریق مجهز نبود؟ 

تصاویری که برخی رسانه‌ها از آتش‌سوزی در بیمارستان قائم رشت منتشر کرده‌اند، نمایانگر شدت و عمق این حادثه دلخراش است و گزارش‌های محلی نشان می‌دهد که اطفای حریق حدود سه ساعت طول کشیده است و به علت وسعت و شدت این حادثه و به درازا کشیدن مهار آتش، مجروحان در فرآیند خروج از اتاق‌های مراقبت‌های ویژه و انتقال به مراکز درمانی دیگر جان باخته‌اند. چنانچه این گزارش‌ها صحت داشته باشد، به معنای آن است که بیمارستان قائم رشت هم به تجهیزات کافی و ضروری اطفای حریق و انتقال بیماران مجهز نبوده است.

با این حال دکتر سعید کریمی، معاون وزیر بهداشت که به دستور مقام عالی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ماموریت پیدا کرده با حضور در محل حادثه موضوع را بررسی کند، با بیان اینکه بیمارستان قائم تاییدیه‌های آتش‌نشانی را داشته و از نظر ایمنی و اعلام و اطفاء حریق مشکل نداشته است، تاکید کرده: این بیمارستان پروانه بهره‌برداری داشته و تمام مجوز‌های لازم را گرفته و لذا علت حریق در دست بررسی است.

وی با اشاره به بازدید خود از بیمارستان قائم و انجام بررسی‌های لازم، عنوان کرده است: ۱۱۸ بیمار بلافاصله با درایت مسئولان استان و در کمترین زمان ممکن به بیمارستان‌های مختلف شهر رشت منتقل و پذیرش شدند. بیماران شرایط با ثباتی دارند و از ۱۱۸ بستری، هم اکنون ۹۰ بیمار بستری هستند و مابقی با حال عمومی خوب مرخص شدند.

کریمی با بیان اینکه بخش آی. سی. یو در مجاورت محل آتش‌سوزی قرار داشته است، تصریح کرده است: آتش‌سوزی در داخل آی. سی. یو اتفاق نیفتاده و دودگرفتگی داشتیم و دود ناشی از حریق وارد این بخش شده است؛ البته پزشکی قانونی باید علت مرگ را مشخص کند، اما بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که فوتی‌ها بر اثر سوختگی نبوده است.

معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه بیمارستان فعلا شرایط مناسبی برای شروع خدمت ندارد، گفته است: دودگرفتگی وسیع بوده و آتش‌سوزی در قسمت سرور و یو. پی. اس‌ها رخ داده و باید تعمیرات لازم انجام شود و سازمان آتش‌نشانی بررسی‌های کامل را انجام دهد و بیمارستان دوباره پروانه بگیرد و تاییدیه‌های ایمنی را دریافت کند و سپس به ارائه خدمت ادامه دهد.

هیچ اخطاریه مکتوبی ارسال نشده است

شهرام مومنی، رئیس سازمان آتش‌نشانی رشت نیز تاکید کرده است که بیمارستان‌ها همه ساله تاییدیه‌های ایمنی را دریافت و به روزرسانی می‌کنند، در سال جاری نیز جلسات مربوط به ایمنی را با ریاست بیمارستان برگزار و قرار شد که برخی از نواقص رفع شود، ضمنا هیچ اخطاریه مکتوبی برای بیمارستان قائم ارسال نشده است.

رئیس سازمان آتش‌نشانی رشت بیمارستان قائم را دارای حداقل ضوابط ایمسنی از جمله سیستم اعلام حریق و خاموش کننده‌های دستی و فایر باکس نسبت به بیمارستان‌های دیگر دانسته و متذکر شده: پروانه ساختمانی این بیمارستان در سال ۸۷ صادر شده و لذا در ویرایش جدید آیین نامه ایمنی، کلیه بیمارستان‌ها مکلف به تعبیه سیستم اطفاء حریق شده‌اند.

مومنی با اشاره به وضعیت مناسب‌تر این بیمارستان نسبت به سایر بیمارستان‌های رشت، تاکید کرده: همه بیمارستان‌ها دارای نواقصی هستند که در بررسی‌های سالانه برطرف می‌شوند.

وی منشاء حریق را در اتاقک یو. پی. اس و سرور دانسته و عنوان کرده است: آژیر آتش به صدا درآمده، اما عدم انجام درست و به موقع عملیات اولیه اطفا توسط پرسنل و ترکیدگی باتری‌ها سبب آتش گرفتن کل اتاقک که در طبقه منفی بیمارستان قرار داشت، شده و شعله‌ها کل طبقه را در بر گرفته است.

رئیس آتش‌نشانی رشت با بیان اینکه یک تماس با سازمان گرفته شد و پس از دو دقیقه در محل حضور داشتیم، اضافه کرده: با توجه به رفتار آتش، احتمال اطلاع‌رسانی با تاخیر به آتش‌نشانی وجود دارد.

علیرغم این اظهارات و تاکید مکرر مسئولان بر رعایت ضوابط ایمنی و اینکه گفته شده بیمارستان قائم رشت تاییدیه‌های آتش‌نشانی را داشته و از نظر ایمنی و اطفاء حریق مشکلی نداشته است، باید ناظر بر تحلیل کارشناسان خاطرنشان کرد، که عدم رعایت نکات ایمنی مهمترین عامل حریق در بیمارستان هاست و این نکات ایمنی باید در عملیات ساخت و ساز و حفظ و نگهداری رعایت و سالانه ارزیابی دقیقی از ایمنی مراکز درمانی صورت پذیرد، چراکه همواره چرخه معیوب «عدم رعایت نکات ایمنی» در حوادث مختلف تکرار می‌شود. در آیین نامه
تاسیس درمانگاه‌ها و بیمارستان ها، شرایط خاصی برای این ساختمان‌ها تعریف شده است. رعایت نکات ایمنی و امکانات پزشکی از الزامات و پروتکل‌هایی است که باید رعایت شود. اما در اغلب موارد این ضوابط رعایت نشده و حفاظتی بر این اماکن وجود ندارد. کارشناسان به این نکته ظریف هم اشاره دارند که آتش نشانی، سازمانی غیرمتمرکز است که زیرنظر شهرداری‌ها اداره می‌شود و وزارت کشور هم بر فعالیت این بخش به صورت کلی نظارت دارد، کما اینکه آتش نشانی ضمانت اجرایی دقیق و کافی برای ایمن نگهداشتن یا ممانعت از فعالیت سازه‌های غیرایمن در اختیار ندارد.

ورود دستگاه قضا به موضوع آتش سوزی بیمارستان قائم 

روز گذشته در جریان وقوع این حادثه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه طی دستوری خطاب به رئیس کل دادگستری استان گیلان بر حضور وی در صحنه حادثه و بررسی علل وقوع این آتش‌سوزی و شناسایی و تحت نظر قرار دادن خاطیان و مقصران احتمالی تاکید کرد.

به گزارش ایلنا، در پیام رئیس دستگاه قضا ضمن همدردی با خانواده جان‌باختگان، بر لحاظ هر چه استوارتر و قوی‌ترِ تدابیر و تمهیدات پیشگیرانه برای جلوگیری از وقوع حوادث این‌چنینی که سبب داغ‌دار شدن خانواده‌ها می‌شود، تاکید و تصریح شده است.

رئیس کل دادگستری گیلان نیز در حاشیه بازدید از بخش‌های مختلف بیمارستان قائم رشت در ساعات ابتدایی حادثه با اشاره به تعداد بالای فوت شدگان افزود: بیشتر فوت شدگان در بخش آی سی یو در طبقه همکف بستری بودند.

حجت الاسلام و المسلمین اسماعیل صادقی نیارکی با تاکید بر بررسی سریع علت حادثه و علت فوت بیماران، اضافه کرد: سازمان آتش نشانی باید با فوریت علت آتش سوزی را اعلام کرده و پزشکی قانونی نیز علت دقیق فوت این بیماران را مشخص کند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به شهروندان اطلاع رسانی شود.

حجت الاسلام و المسلمین صادقی افزود: قاضی ویژه‌ای برای رسیدگی به این حادثه معین شده که پس از روشن شدن تمامی ابعاد پرونده و علت حادثه، با مسببان و اهمال کنندگان، برخورد قاطع و قانونی صورت می‌گیرد.

وی با بیان اینکه در مکان‌های پُرازدحام باید پیش بینی‌های امنیتی لازم و مقررات ایمنی ساختمان‌ها رعایت شود، اضافه کرد: رعایت استاندارد در تأسیسات و همچنین نظارت مستمر بر موارد ایمنی، از موارد ضروری برای پیشگیری از چنین حوادثی است.