امسال رکورد آلوده‌ترین و خطرناک‌ترین هوای آلوده را می‌شکنیم/وارونگی هوا چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار،آلودگی هوای کشور در سال‌های اخیر آن قدر تکراری شده که دیگر حتی هشدارها، تذکر‌ها و خط و نشان‌ها هم برای اجرای قوانین اثرگذار نیست؛ در حقیقت قانون و برنامه زیاد است؛ اما هنوز معلوم نیست این آلودگی‌ها کارِ سوخت‌های فسیلی است یا فرسودگی موتورسیکلت‌ها و خودروها؛ متأثر از زباله سوزی‌های اطراف تهران و دیگر شهرهاست یا اینکه دلیل آن را باید در تغییرات اقلیمی و یا ترک فعل مسئولان جست‌وجو کنیم.

وارونگی هوا؛ بلای جان شهر‌ها

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه وارونگی هوا یک پدیده جهانی و منطقه‌ای است که براساس آن وقتی سرعت باد کاهش پیدا می‌کند، معمولاً وجود یک توده پرفشار می‌تواند بخش گسترده‌ای از کشور‌ها را طی کند، می‌گوید: به عنوان مثال ممکن است از ترکیه تا چین این توده پرفشار مستقر باشد و موجب کاهش سرعت باد شود و این کاهش سرعت مثل این است که ظرفی بسوزد و حتی اگر در و پنجره باز باشد، نتواند خارج شود و آثار این سوختگی به‌سرعت دیده می‌شود.
مسعود تجریشی در گفتگو با قدس با تأکید براینکه وارونگی هوا که این روز‌ها بلای جان تهرانی‌ها و دیگر نقاط کشور شده، به دلیل شرایط جغرافیایی شهر تهران پدید آمده است، می‌افزاید: این پدیده هنگامی اتفاق می‌افتد که هوای نزدیک به زمین، سردتر از هوایی باشد که در بالای آن قرار دارد؛ تحت این شرایط، آلودگی نمی‌تواند بالا برود و در هوای اطراف پخش شود، از طرفی وجود کوه‌ها در اطراف شهر‌ها مزید برعلت می‌شود که وارونگی با شدت هرچه تمام‌تر اتفاق بیفتد.
وی ادامه می‌دهد: وارونگی در هر فصلی اتفاق می‌افتد؛ در وارونگی‌های زمستانی بیشتر ذرات ریز و منوکسیدکربن یافت می‌شود و وارونگی‌های تابستانی، مه‌دود به ارمغان می‌آورند.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با تأکید براینکه وارونگی هوا دربرخی مناطق یا به دلایل طبیعی و یا به‌واسطه بارگذاری بیشتری که وجود دارد، آثار بیشتری از خود نمایان می‌کند، عنوان می‌کند: دربرخی اوقات این لایه‌ای که به پایین می‌رسد به حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر و دربرخی اوقات به هزارو ۵۰۰ و بیشتر می‌رسد و سرعت باد کم می‌شود، در آن زمان هوا سرد شده و مردم از گاز و سوخت بیشتری استفاده می‌کنند.
تجریشی با بیان اینکه وقتی اختلاف دما زیاد می‌شود و ارتفاع افزایش می‌یابد آثار این وارونگی را بیشتر می‌بینیم، می‌افزاید: البته این موضوع موجب نمی‌شود اگرچند روز باد نیاید، شهر حالت خفگی به خود بگیرد؛ بنابراین هرچه به سمت زمستان پیش می‌رویم استقرار لایه‌های پرفشار بیشتر شکل می‌گیرد و جریان‌های هوا کمتر و مشکل آلودگی هوا بیشتر نمایان می‌شود.

وارونگی هوا اجتناب‌ناپذیر است

وی با تأکید بر اینکه وارونگی در فصل پاییز اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توانیم کاری انجام دهیم، ادامه می‌دهد: این موضوع در برخی سال‌ها مثل امسال زودتر اتفاق می‌افتد و در برخی سال‌ها تداوم بیشتری دارد و یا دربرخی سال‌ها فواصل بین آن‌ها کوتاه است و موجب می‌شود پس از یک هفته که وارونگی اتفاق می‌افتد، از بین برود و باد و بارندگی سبب شست‌وشو شود.
معاون سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه به نظرمی‌رسد امسال یک سال خاص به لحاظ حجم آلودگی و وارونگی‌های هوا باشد، می‌گوید: امسال تابستانی با باد‌های سرد داشتیم، ولی اگر شرایط «لانینا» مستقر باشد در وضعیتی قرار می‌گیریم که وزش باد کمتر و توده پرفشار در گستره بیشتری از کشور و حتی کشور‌های منطقه مستقر می‌شود و این زمانی است که کاری از دست ما هم برنمی‌آید و یک موضوع طبیعی است.
تجریشی به چالش وارونگی و افزایش توده‌های پرفشار در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: در این شرایط تمرکز آلاینده‌ها و بالارفتن ذرات معلق سبب افزایش آلودگی می‌شود به صورتی که تردد برای برخی بیماران مشکل می‌شود، کودکان و سالمندان بسیار در معرض خطر قرار می‌گیرند، گردوغبار و ذرات در هوا معلق می‌مانند، ویروس‌های بیشتری در هوا پخش می‌شود و بیماری‌ها به‌شدت افزایش پیدا می‌کند.
وی با اشاره به افزایش استفاده از گاز‌های گلخانه‌ای در دنیا و افزایش آلودگی، اظهار می‌کند: استفاده از گاز‌های دی‌اکسیدکربن، متان و ... موجب می‌شود زمین حالت گلخانه‌ای به خود بگیرد و تشعشعات اُزن بالادست به سمتی حرکت می‌کند که این لایه نمی‌تواند آن‌ها را حذف کند و در نتیجه مشکلاتی برای کشور‌ها و ازجمله کشور ما به وجود می‌آورد.

تغییرات اقلیمی ناشی از گاز‌های گلخانه‌ای

این استاد دانشگاه به تغییرات اقلیمی که استفاده از گاز‌های گلخانه‌ای می‌تواند برای کشور‌ها به وجود بیاورد اشاره کرده و ادامه می‌دهد: بسیاری از دانشمندان معتقدند افزایش استفاده از گاز‌های گلخانه‌ای سبب ایجاد شرایط حدی در دنیا می‌شود؛ مسئله‌ای که دو هفته پیش در شمال کشور اتفاق افتاد و درعرض دو ساعت حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر باران بارید و سیل‌هایی را ایجاد کرد که مانعی برای آن وجود نداشت.
تجریشی با تأکید بر اینکه بر اثر شرایط حدی، خشکسالی‌هایی به وجود می‌آید، می‌افزاید: این تغییرات اقلیمی موجب می‌شود جا‌هایی که خشک هستند، خشک‌تر شوند، بارش‌ها کمتر می‌شوند و این همان شرایط حدی است که برخی مناطق در تله خشکسالی گرفتار می‌شوند و موجب از بین رفتن پوشش گیاهی، فشار بر آب‌های زیرزمینی و در نتیجه کوچ ساکنان مناطق می‌شود.
وی بیان می‌کند: این موضوع یک پدیده جهانی است که بسیاری از کشور‌ها با آن درگیر هستند و سبب می‌شود ما دیگر زمستان‌های خیلی سرد و تابستان‌های خیلی گرم نداشته باشیم، چرخه بیماری به سمتی می‌رود که شدت آن افزایش می‌یابد و آفت‌هایی که وجود نداشتند به چرخه محیط زیست وارد می‌شوند و این‌گونه امنیت غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و همچنین موجب می‌شود از سموم بیشتری استفاده کنیم.
وی اظهار می‌کند: مقابله با گاز‌های گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی یک همت جهانی را می‌طلبد. یعنی ما باید به سمتی حرکت کنیم که جلو عواملی را که موجب تولید این گاز‌ها می‌شود -مثل دامداری‌ها و یا محل دفن زباله‌ها- بگیریم و مصرف این سوخت‌ها را کاهش دهیم تا سبب ترمیم لایه‌ای شویم که دارد از بین می‌رود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید براینکه ما جزو کشور‌هایی هستیم که آثار منفی این تغییر اقلیم و افزایش گاز‌های گلخانه‌ای را بسیار مشاهده می‌کنیم، بیان می‌کند: خشکسالی‌های پی درپی، جابه‌جایی‌های جمعیت و گردوغبار‌هایی که اتفاق می‌افتد، همه بیانگر این است ما آسیب فراوانی از این تغییرات دیده‌ایم.

ایران رتبه ششم در تولید گاز‌های گلخانه‌ای

تجریشی در خصوص اینکه گفته می‌شود ایران در رتبه ششم تولید گاز‌های گلخانه‌ای قرار دارد و ۹۴ درصد تولید برق کشور از سوخت‌های فسیلی است، می‌گوید: این موضوع بیشتر به «فِلر»‌های ما برمی‌گردد؛ کشور‌های نفت‌خیز مثل ایران، عراق و... به جای اینکه این گاز‌ها را دریافت کنند، می‌سوزانند و این سبب می‌شود این گاز‌ها در اتمسفر وارد شود.
وی ادامه می‌دهد: در برخی مناطق و شهر‌ها مثل اهواز این موضوع در آلودگی هوا هم مؤثر است. در این شهر در بسیاری از میدان‌ها می‌بینیم این گاز‌ها فلر می‌شود و می‌سوزد و یا در منطقه‌ای مثل عسلویه تولید این گاز‌ها بسیار زیاد است و این موضوع رتبه ما را در تولید این گاز‌ها کاهش می‌دهد.
استاد دانشگاه صنعتی شریف درخصوص اینکه آلودگی شهر‌هایی مثل تهران، مشهد و... که مشکلی به نام گاز فلر ندارند و پتروشیمی به آن معنی که در جنوب کشور است، نداریم، از کجا می‌آید، می‌گوید: آثار آلودگی در این شهر‌ها به سوخت‌های فسیلی برمی‌گردد؛ سوخت‌هایی که به صورت ذرات بسیار ریز در هوا معلق می‌مانند، در فضا پخش می‌شوند و آلودگی محیطی ایجاد می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: این گاز و ذرات معلق در تابستان در تهران و بسیاری از شهر‌ها پخش می‌شوند و سبب ایجاد گازی به نام گاز ازن لایه پایین می‌شوند. این گاز ناشی از احتراق‌های ناقص بوده و افزایش دما سبب ایجاد این گاز بی‌بو و بی‌رنگ می‌شود؛ مثلاً در شهری مانند تهران گاه این گاز اصلاً دیده نمی‌شود، اما مثلاً در ساعت یک بعد از ظهر مقدارش ازحد استاندارد بسیار بیشتر می‌شود و آثار منفی آن را در انسان‌ها، گیاهان، گل‌ها و... می‌بینیم.
تجریشی می‌گوید: وقتی پدیده آلودگی در زمستان و تابستان در واکنش‌های شیمیایی قرار می‌گیرد، می‌تواند آثار کاملاً متفاوتی را در جمعیت بگذارد و برای همه افراد خطرناک است بنابراین توصیه می‌شود افراد در این ساعات تردد‌های غیرضروری نداشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: یکی از منابع آلودگی موتورسیکلت‌های کاربراتوری است که به تعداد بسیاربالا در تهران و دیگر شهر‌ها تردد می‌کنند که باید به انژکتوری تغییر کنند، همچنین به سمت استفاده از موتور‌های برقی حرکت کنیم و اتوبوس‌های گازوئیلی به برقی و گازی تغییر کنند.

هوای پاک؛ قانونی که اجرا نمی‌شود

وی به تصویب قانون هوای پاک از سوی مجلس اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این قانون در یک فرایند طولانی به دولت ارسال شد، به‌طوری‌که خسته کننده شد و همه می‌خواستند یک چیزی تصویب شود؛ شاید مباحث مطرح شده در قانون می‌توانست بهتر تنظیم شود؛ قانون خوب قانونی است که با توجه به شرایط اقتصادی کشور و توان فنی و مقبولیت اجتماعی جامعه تعریف شود.