اهمال دولت گذشته با توقف سیاست متنوع‌سازی سبد سوخت

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: تنوع بخشی به سبد سوخت کشور با هدف جلوگیری از بروز ناترازی در تأمین سوخت، اولویتی مهم وتکلیفی ضروری بود که دولت قبل آن را به صورت کامل به فراموشی سپرد.
متنوع‌سازی ترکیب سبد سوخت در هرکشوری در زمره اولویت‌های آن بوده چرا که می‌توان در مواقع حساس از سوخت‌های مختلف برای پایداری جریان سوخت استفاده کرد.

ازهمین رو، ایران با توجه به دارا بودن منابع عظیم گاز طبیعی و همچنین گستردگی شبکه گاز در سراسر کشور، بخوبی می‌توانست با تنوع سوخت، سهم دیگر سوخت‌ها را درسبد سوخت خودرو‌ها افزایش دهد. هرچند که این مهم هیچ‌گاه در دولت قبل به صورت جدی دنبال نشد. ازسی ان جی و ال پی جی به عنوان دو سوخت مناسب و جایگزین برای جبران کمبود بنزین یاد می‌شود، اما گزارش‌ها نشان می‌دهند که سهم این دو در سبد سوختی کشور بسیار ناچیز است. از سال ۹۸ و با مصوبه شورای اقتصاد، دوگانه‌سوز کردن رایگان یک میلیون و ۴۶۰ هزار خودروی عمومی در دستور کار قرار گرفت.

درعین حال همسو با مصوبات قانونی و در راستای تنوع بخشی به سبد سوختی کشور، سهم سی‌ان‌جی و ال‌پی‌جی باید در سبد سوخت کشور به ۲۵ درصد می‌رسید.

عددی که به نظر می‌رسد با گذشت همه این سال‌ها فاصله‌ای معنادار با هدف اصلی داشته باشد. در یک نگاه کلی، همه کشور‌ها تجربیات متفاوتی از استفاده کردن گاز مایع به عنوان سوخت خودرو‌ها دارند و این سوخت هم‌اکنون ۳ درصد انرژی مصرفی در جهان است. گاز مایع سوختی است که در مقایسه با بنزین ۱۲ درصد دی اکسید کربن کمتری منتشر می‌کند. سالانه ۲۸ میلیون تن از این سوخت، در سبد سوخت خودرو‌های جهان استفاده می‌شود. کشور‌های مصرف کننده می‌گویند، علتش کاهش دادن آلودگی هواست. انجمن جهانی گاز مایع هم اعلام کرده که این سوخت، پر مصرف‌ترین سوخت جایگزین بنزین در بخش حمل و نقل است.

سهم استفاده از ال پی جی در خودروها، از ۰.۰۴ درصد در ایالات متحده امریکا تا تقریباً ۲۸ درصد در اوکراین متغیر است.

پنج کشور روسیه، ترکیه، کره جنوبی، لهستان و اوکراین در سال ۲۰۲۱، با هم ۵۰ درصد از مصرف جهانی ال پی جی را به خود اختصاص دادند.

ترکیه با جمعیتی تقریباً معادل ایران، پیشتاز مصرف این سوخت جایگزین بنزین در اروپاست و تنها کشوری است که در آن تعداد خودرو‌های LPG سوز بیشتر از خودرو‌های بنزینی است. با این حال وضعیت ایران بسیار متفاوت است. ایران از نظر شدت مصرف انرژی در جهان شرایط مناسبی ندارد و این موضوع در کشور سه برابر میانگین جهانی است و به‌طور تقریبی در همه عرصه‌ها قابل توجه است.

هرچند در سوخت‌های فسیلی از جمله گاز و فرآورده‌های نفتی این شدت مصرف بالاتر اسـت. اکنون روزانه ۲۵۰ میلیون لیتر فرآورده نفتی در ایران مصرف می‌شود که با هر تراز جهانی و با هر کشوری مقایسه شود، بسیار بالا و ۵ تا ۶ برابر استاندارد دنیاست.

با وجود آنکه همه بخش‌های کشور بر لزوم کاهش مصرف انـرژی تأکید دارنـد، امـا بـه‌دلیـل پرداخـت یارانـه بـالا ازسوی دولـت بـرای حامل‌هـای انـرژی و پرداخـت نشدن قیمـت واقعـی ایـن حامل‌هـا توسـط مصرف‌کننـدگان، هیچ کدام از بخش‌هـا بـه‌دنبـال بهینه‌سـازی نیسـتند.

ایـن موضـوع در مصرف بنزیـن بـه‌شـدت قابل توجه است، بنزیـن کـه بـه‌عنـوان سـوخت خودروهـای سـواری اسـتفاده می‌شود، بـه‌دلیـل آنکـه با نوع مصرف خودروهـای بـا کیفیـت روز جهـان فاصلـه دارد، همچنیـن بـه‌دلیـل پایین‌بـودن قیمـت، جـزو پرمصرف‌ترین حامل‌هـای انـرژی کشـور اسـت. از سـوی دیگـر، تفـاوت فاحـش قیمـت ایـن حامـل انـرژی بـا کشـور‌های همسـایه کـه در مـواردی تـا ۸۰ درصـد نیـز بـرآورد می‌شـود، سبب شـده قاچـاق بـا هر هزینـه‌ای، بـرای برخی افـراد جـذاب و اقتصـادی باشـد.

اکنون سـالانه ۸۰ میلیـارد دلار یارانـه سـوخت در کشـور پرداخـت می‌شـود.

ایـن در شـرایطی اسـت کـه سـال ۱۴۰۱ مجمـوع درآمدهـای نفتـی کشـور ۴۳ میلیـارد دلار بـود که ایـن اعـداد نشـان می‌دهـد ایـران حـدود ۲ برابـر درآمدهـای نفتـی خـود را صـرف پرداخـت یارانـه انـرژی کـرده اسـت. تازه‌ترین ترازنامـه انـرژی کشـور شـدت مصـرف فرآورده‌هـای نفتـی را ۱.۴ برابـر میانگیـن سـرانه مصـرف جهانـی گـزارش می‌کند. اگرچـه ایـن اعـداد به‌خودی‌خود بسـیار بـزرگ هسـتند، امـا زمانـی کـه آن را بـا اعـداد بودجـه و عملکـرد آن در سـال ۱۴۰۱ مقایسـه کنیـم، عمـق فاجعـه مشـخص می‌شـود.

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با تأکید بر اینکه اکنون تولید و مصرف روزانه بنزین حدود ۱۱۵ میلیون لیتر است، گفت: موازنه تولید و مصرف بنزین در کشور برقرار است و افزوده که آمار ۶۹ درصدی مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل خودرو‌های شخصی نشان می‌دهد که در حوزه حمل‌ونقل عمومی اقدامی مؤثر انجام نشده و ۲۰ درصد مصرف سوخت ما به موتورسیکلت‌ها مربوط می‌شود.

از قرار معلوم سالانه بیش از یک میلیون خودرو عرضه می‌شود و هیچ خودرویی هم اسقاط نمی‌شود.
در کنار آن سالانه حدود ۱.۲ میلیون کارت سوخت نوشماره برای خودرو‌های نو (معادل مصرف ۳.۵ میلیون لیتر بنزین در روز و ظرفیت تولید بنزین پالایشگاه تبریز به تنهایی) صادر می‌شود که درصورت ادامه این روند، ناترازی بنزین و واردات بنزین امری دور از ذهن به نظر نمی‌رسد.

در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود.

مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر حدود ۲ برابر میانگین جهانی است.

از سـویی، رشـد مصـرف بنزیـن در ۳۰ سـال گذشـته در ایـران حـدود ۲۶۵ درصـد بـوده اسـت، در حالی که کشـور‌های ترکیـه، آلمـان و فرانسـه در ۳۰ سـال گذشـته رشـد منفـی در مصرف بنزین را تجربه و مصرف بنزین خود را کنترل کرده‌انـد کـه در اروپـا ایـن موضوع سـبب بسته شدن بعضـی از واحد‌های پالایشـگاهی شـده و بعضی دیگر از پالایشـگاه‌ها نیـز تغییـر فرایند داده و تبدیـل بـه پالایشـگاه‌های زیسـتی (Bio-refinery) شـده‌اند.
واقعیت این است که روند کنونی مصرف بنزین را نمی‌توان با احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه و افزایش تولید بنزین مدیریت کرد.

اما چاره کار چیست؟

بر اساس تکلیف برنامه هفتم به وزارت نفت، باید تا سه سال نخست، زیرساخت یک میلیون و ۵۰۰ لیتر به عبارتی روزانه چهار میلیون و ۵۰۰ لیتر گاز مایع در سبد حمل‌ونقلی کشور ایجاد شود. یکی از سوخت‌های جایگزین بنزین، سی‌ان‌جی است.

هم‌اکنون زیرساخت مصرف روزانه ۴۵ میلیون متر مکعب سی‌ان‌جی در کشور و جایگزینی با ۴۵ میلیون لیتر بنزین وجود دارد، ولی فقط نیمی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علی‌اکبر عرب عامری، مدیر بازرگانی شرکت پخش و پالایش‌های نفتی با بیان اینکه هم‌اکنون در سبد سوخت کشور بنزین و سی‌ان‌جی وجود دارد، افزود: مصرف سی‌ان‌جی در کشور ۸ درصد کاهش و استان‌هایی که مشمول طرح زیر ۱۰۰ کیلومتر هستند بیش از ۱۵ درصد کاهش استفاده از سی‌ان‌جی را داریم. به گفته وی، درصورت اعمال سیاست‌هایی در خصوص افزایش مصرف CNG با توجه به ظرفیت خالی بیش از ‏۴٠ درصد در عرضه CNG بدون انجام هزینه مازاد امکان جبران گاز مایع توسط CNG مقدور است.

علی محمودیان، مدیر اجرایی اتحادیه سوخت‌های جایگزین با اشاره به ناترازی بنزین در کشور عنوان می‌کند: هم‌اکنون کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت صنعت سی‌ان‌جی کشور بلااستفاده باقی مانده و امکان افزایش سهم سی‌ان‌جی از ۲۳ به حداقل ۴۵ میلیون متر مکعب در روز وجود دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که با مصرف سی ان جی و صرفه‌جویی در مصرف بنزین، سالانه هشت میلیارد دلار ارزآوری برای کشور ایجاد شود.

علاوه بر سی‌ان‌جی، این امکان وجود دارد که با اجرای سیاست‌های حمایتی اقدام به افزودن رسمی ال‌پی‌جی در سبد سوخت و جایگزینی با بنزین کند.

سالانه بیش از ۳ میلیون تن ال‌پی‌جی به دلیل عدم امکان صادرات، در خطوط لوله سراسری هدر می‌رود.
در صورت ورود این میزان ال‌پی‌جی هدررفته به سبد سوخت می‌توان روزانه ۱۳.۵ میلیون لیتر در مصرف بنزین صرفه‌جویی و حتی آن را با قیمت بالاتر صادر کرد. با این حال، نباید فراموش کرد که دولت قبل در توسعه صنعت سی ان جی و متنوع‌سازی سبد سوختی اقدام خاصی صورت نداد.

عاملی که بستر ساز ناترازی سوخت هم بوده است. از دید کارشناسان، هر کشوری که تک محصول باشد در رفع نیاز‌های خودش حتماً دچار آسیب می‌شود؛ آسیبی که از دولت قبل به دولت سیزدهم به ارث رسیده است.