چالش‌های ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تهران

به گزارش مجله خبری نگار، با ورود طوفان گرد و غبار به شهر تهران در روز جمعه (۱۹ فروردین ماه)، آلودگی هوای تهران به شکلی باورنکردنی بالا رفت و اعداد بی‌سابقه‌ای روی نمایشگر‌های کیفیت هوای تهران نقش بست. تهران در بازه‌ای از زمان وضعیت خطرناک را تجربه کرد و تداوم این وضعیت نشان از وخامت اوضاع می‌داد.

زمانی که هرج و مرجی مانند آلودگی شدید هوای تهران در روز‌های گذشته رخ داد، همه نگاه‌ها معطوف به سنجش آلودگی هوا شد این در حالیست که در جریان این کابوس غبارآلود، برخی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تهران اطلاعات آلاینده شاخص این روز‌ها یعنی ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون را ارائه نمی‌کردند و برخی تابلو‌های کنترل کیفیت نیز از دسترس خارج شده بودند. در این شرایط مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است که سنسور‌های سنجش آلاینده ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون در همه ایستگاه‌ها لازم نیست و در واقع همه ایستگاه‌ها نباید همه آلاینده‌ها را بسنجند همچنین مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست وجود وسایل ارتباطی مدرن را برای آگاهی از وضعیت کیفی هوا کافی می‌داند.

احمد طاهری - مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - می‌گوید: ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا و تابلو‌های نمایشگر دو موضوع مجزا هستند. تابلو‌های نمایشگر برای اطلاع‌رسانی در سطح شهر قرار دارند و ایستگاه‌های اندازه گیری، آلاینده‌ها را سنجش می‌کنند. طراحی شبکه سنجش کیفیت هوا براساس نیازسنجی و موقعیت منابع انتشار و الگو‌های پخش آلایندگی است که لزوما با مرزبندی زمینی مناطق شهری منطبق نیست. در واقع تعیین شده که در هر منطقه باید چه آلاینده‌ای سنجش شود. برای مثال ایستگاه منطقه ۱۲ که اواخر سال گذشته افتتاح شد، با توجه به اینکه در یکی از مناطق با تراکم بسیار بالای جمعیت واقع شده است، در ابتدا با تجهیزات سنجش دو آلاینده معیار شهر تهران شامل ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون و ازن فعالیت خود را آغاز کرد و تلاش می‌کنیم تا تکمیل آن را در سال‌های آتی در دستور کار قرار دهیم.

وی اضافه می‌کند: ما در شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با توجه به منابع و تاثیرپذیری هر منطقه از آلاینده‌های متفاوت، تجهیزات اندازه‌گیری آلودگی هوا را مستقر می‌کنیم البته تلاش می‌کنیم تا در بیشتر ایستگاه‌ها هر شش آلاینده را بررسی کنیم و روند تکمیل شبکه در دستور کار ما قرار دارد.

از سوی دیگر هلنا کعبی - مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست - در بیان اینکه تابلو‌های اعلام وضعیت کیفی هوا در تهران نیازمند تعمیر هستند، اظهار می‌کند: برخی تابلو‌ها متعلق به شهرداری تهران است که اظهار نظر باید توسط شرکت کنترل کیفیت هوا انجام شود، اما تابلو‌های محیط زیست همه از یک رویه برای اطلاع‌رسانی پیروی می‌کنند و اطلاعات کیفی هوای کل شهر در آن‌ها نمایش داده می‌شود. در حال حاضر تابلوی بزرگراه همت فعال است، اما تابلوی بزرگراه حکیم مشکل برق دارد و علیرغم پیگیری مکرر هنوز مشکل آن برطرف نشده است. نمایشگر‌های اسلامشهر و بهارستان نیز متاسفانه به دلیل نبود اعتبار هر دو خاموش هستند. در باقر شهر، پاکدشت و رباط کریم نیز تابلو وجود دارد که نیازمند تعمیر هستند.

وی در ادامه می‌گوید: موضوع و نکته مهمی این است که به دلیل افزایش بسیار زیاد هزینه‌های نگهداری و به‌روزرسانی این تجهیزات از یک سو و جایگزینی روش‌های قدیمی اطلاع‌رسانی با سیستم‌های جدید به‌ویژه در دوره شیوع کرونا و استفاده بهینه از فضای مجازی برای انجام فرایند‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی از سوی دیگر، در حال حاضر کلیه اطلاعات ایستگاه‌های پایش از طریق سامانه ملی پایش کیفی هوای کشور به آدرس aqms.doe.ir همچنین اپلیکیشن DOE روی گوشی‌های تلفن همراه اطلاع‌رسانی می‌شود.

قطعی موقت برخی ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا؟ قابل چشم پوشی است

مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در ادامه به تعداد ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا و تاثیر عدم فعالیت یک ایستگاه بر میانگین کیفیت هوا اشاره و اظهار می‌کند: ۲۲ ایستگاه سنجش کیفیت هوا برای شهرداری تهران و ۱۴ ایستگاه متعلق به اداره کل محیط زیست استان تهران است. شاخص آلودگی شهر را میانگین این ایستگاه‌ها تعیین می‌کند. اگر یک ایستگاه در بازه‌ای از زمان فعالیت نکند، با توجه به تعداد قابل ملاحظه ایستگاه‌های سنجش، نمی‌تواند روی میانگین تاثیر قابل ملاحظه‌ای داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه عدم سنجش آلاینده ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون در همه ایستگاه‌ها خطایی در شاخص کلی ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: آلاینده‌ای مانند ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون که منطقه‌ای و اقلیمی است و محدوده نسبتا وسیعی را تحت پوشش قرار می‌دهد، در کل سطح شهر پخش می‌شود، لذا موقعیت محلی ایستگاه‌ها نمی‌تواند تاثیر زیادی بر سنجش مقادیر این آلاینده داشته باشد و در چنین مواردی که شاهد طوفان گرد و غبار در شهر هستیم، مقادیر بالای این آلاینده در تمام سطح شهر قابل اندازه گیری خواهد بود، لذا سنجش نشدن آن در همه ایستگاه‌ها، در عدد کلی تفاوت چشمگیری ایجاد نمی‌کند.

این در حالیست که مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست از برنامه این سازمان برای نصب سنسور ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای متعلق به محیط زیست خبر می‌دهد و اظهار می‌کند: در حال حاضر حدود ۲۰ تحلیلگر ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون در تهران فعال است و به سامانه متصل هستند. با توجه به قیمت بالای تجهیزات و شرایط نگهداری آن‌ها، این تعداد تحلیلگر برای شهر تهران کافی است.

وی ادامه می‌دهد: دستگاه‌ها و شبکه موجود از توانایی علمی و تجهیزاتی مناسبی برخوردار است که سامانه پایش کیفی هوا هم به عنوان یک تکمیل کننده مناسب در کنار آن قرار گرفته است. ضعف‌های موجود مربوط به کمبود اعتبار در جهت به روزرسانی سنسور‌ها و هزینه راهبری ایستگاه‌ها است که باید برای آن برنامه‌ریزی لازم صورت بگیرد. با توجه به هزینه‌های بالای این فرایند، پیشنهاد ما در سازمان حفاظت محیط زیست تخصیص بخشی از اعتبارات عوارض آلودگی به این حوزه است تا امکان اطلاع‌رسانی داده‌های صحیح و واقعی به مردم فراهم شود.

طاهری تاکید می‌کند: تابلو‌های نمایشگر در حال حاضر اطلاعات را به‌صورت ساعتی به‌روزرسانی می‌کنند تا شهروندان بتوانند آخرین اطلاعات آلودگی هوا را توسط تابلو‌های مذکور دریافت کنند.

آیا آلودگی هوا بر عملکرد ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا تاثیر می‌گذارد؟

مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید: به طور کلی باید توجه داشت که تجهیزات سنجش کیفیت هوا، تجهیزات «ابزاردقیق» هستند و دقت بالای اندازه‌گیری در آن‌ها مورد نیاز است. از این رو برای حفظ دقت آن‌ها و تولید داده‌های با کیفیت، لازم است نگهداری و کالیبراسیون آن‌ها به‌صورت پیوسته انجام شود که انجام این فرایند‌ها باعث می‌شود در برخی ساعات، تجهیزات از دسترس خارج شود. این روند حتی معتبرترین و مجهزترین کشور‌ها نیز وجود دارد و راندمان دیتای صد گزارش نمی‌شود. درواقع راندمان صد برای یک دستگاه به معنی عدم سرویس و نگهداری آن است.

وی اضافه می‌کند: عمده ایستگاه‌هایی که آلاینده ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون را نمایش نمی‌دهند، به‌طور کلی تجهیزات سنجش این آلاینده را ندارند و علت عدم نمایش ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون نیز در آن‌ها گرد و غبار دو سه روز اخیر نبوده است البته در مواقعی امکان دارد مشکلات غیرمترقبه‌ای مانند قطعی برق رخ دهد و داده از دست برود.

طاهری تاکید می‌کند: کلیه فرایند‌های نگهداری ایستگاه‌های متعلق به شرکت کنترل کیفیت هوا، شامل تعمیرات و کالیبراسیون و صحت اطلاعات تولید شده توسط گروه جایکا (آژانس همکاری بین المللی ژاپن) به تایید رسیده است.

کعبی درباره تاثیر آلودگی هوا روی عملکرد ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تهران می‌گوید: تجهیزات سنجش ذرات معلق سازمان همگی استاندارد جهانی دارند. اتحادیه اروپا و آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا حداکثر غلظت ۱۰ هزار میکروگرم بر متر مکعب را برای اندازه‌گیری دستگاه‌ها تعیین کرده است و از نظر محدوده و دامنه اندازه‌گیری مشکلی برای دستگاه‌های ما وجود ندارد و به‌راحتی این دامنه را پوشش می‌دهند، اما کلاهک نمونه‌برداری و سیستم نمونه‌برداری باید تمیز و کالیبره شوند که این امور جزو خدمات شرکت‌های راهبر است. تجهیزات سازمان همگی به روش «بتاگیج» (فعالیت دستگاه بر اساس میزان اشعه بتا) هستند و قابلیت اتو کالیبره دارند و مشکل محدوده اندازه گیری و کالیبراسیون درباره سیستم‌های پخش نور است که دارای پایداری لازم نیستند و خطای بالایی دارند.

وی با اشاره به شرایطی که باعث تفاوت عدد اعلام شده و شاخص لحظه‌ای می‌شود، اضافه می‌کند: شاخص اصلی اعلام شده شاخص روزانه است که هر روز ساعت ۱۱ صحت آن توسط ادارات کل تایید می‌شود و عدد اندازه گیری شده اعلام می‌شود، ولی شاخص هم اکنون به‌صورت لحظه‌ای محاسبه می‌شود تا گویای وضعیت کیفی هوا در زمان مورد نظر باشد. طبعا این دو عدد ماهیت متفاوتی دارند همچنین پارامتر‌های مونوکسید کربن و ازن استاندارد ۸ ساعته دارند و بقیه ۲۴ ساعته و یکساله هستند.

به جای برنامه‌ریزی برای مدیریت آلودگی هوا، پیگیر افزایش دقت اندازه گیری هستیم

کعبی می‌گوید: مهمترین موضوع در این بخش برنامه‌ریزی به منظور مدیریت منشاء‌های تولید گرد و غبار و ارتقای کیفیت محیط زیست در این حوزه است. اندازه گیری و نمایش آلودگی‌ها تنها نشان دهنده وضعیت خطرناک موجود است. مثال ساده آن هم این است که شخصی بیماری سرطان داشته باشد و ما مرتب اصرار کنیم که با استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات تخصصی مناسب و با دقت بالا تست‌های مرتبط با شناسایی بیماری را انجام دهیم و اصل قضیه که درمان است را از یاد برده باشیم، در واقع به نظر می‌رسد که الان این اتفاق افتاده است.

وی تصریح می‌کند: داده‌های ایستگاه‌ها، در بسیاری از مناطق از مرز بسیار ناسالم عبور کرده و به مرز خطرناک رسیده و ما به جای برنامه‌ریزی برای مدیریت وضعیت موجود، پیگیر افزایش دقت اندازه گیری هستیم البته طرح این موضوع به معنای نفی مسئولیت و پیگیری ما برای افزایش دقت نیست، ولی به طور قطع اصل موضوع، مدیریت منابع به منظور اصلاح وضع موجود است.

به گزارش مجله خبری نگار، سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به عنوان متولیان اصلی کنترل و سنجش کیفیت هوای تهران هر دو از فعالیت مطلوب سیستم‌ها و ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا می‌گویند این در حالیست که انتظار می‌رود در شرایطی که آلودگی هوا در وضعیت بغرنجی قرار می‌گیرد، آلاینده شاخص و اصلی این پدیده به جامع‌ترین شکل سنجیده شود و مردم بتوانند از اطلاعات آن بهره‌مند شوند.