فرصت مناسب احیای ترانزیت ایران در بحران جهانی دریایی‌/لزوم بهره‌گیری از ظرفیت حمل ریلی چین-اروپا

به گزارش مجله خبری نگارسعید مؤذنی: طبق آمار در سال ۲۰۱۸ میلادی ۷۰ درصد تجارت بین المللی در بستر دریا انجام شد است، این بدان معنا است که حمل و نقل دریایی پررنگ‌ترین نقش را در ترانزیت بین المللی داراست. اما در سال ۲۰۲۰ و با شیوع بیماری کرونا در سطح جهان، تحولات بی سابقه‌ای در تجارت جهانی و حمل و نقل دریایی رخ داد.

 گیری کرونا، تجارت بین المللی افتی کم سابقه را تجربه کرد و عرضه و تقاضا در سرتاسر جهان فرونشست، بازرگانی بین المللی در سه ماه دوم سال ۲۰۲۰ میلادی افت ۱۱.۶ درصدی نسبت به سه ماه پیش از آن داشت، اما در روز‌هایی که چین با سیاست‌های ضربتی آخرین گام‌های خود را در جهت ریشه‌کنی نسبتا کامل کرونا برمی‌داشت، دیگر نقاط جهان، از جمله اروپا و آمریکا رکورد‌های جدیدی را در آمار ابتلا و تلفات ناشی از این بیماری ثبت می‌کردند.

این روند موجب شد تا باوجود توقف یا حتی عقب گرد رشد اقتصادی در مناطق یادشده، رشد اقتصادی چین مثبت بماند، در شرایطی که مراکز تولیدی در کشور‌های غربی در پی همه گیری بیماری شرایط تعطیلی و قرنطینه را پشت سر می‌گذاشت، چین با قدرت به تولید و صادرات ادامه می‌داد، در نتیجه کانتینرها، پُر از کالا از چین به مقصد اروپا حرکت می‌کردند، اما در بنادر اروپا بار کافی برای پُر کردن کانتینر‌ها و عودت آن‌ها به چین یافت نمی‌شد.

دپوی پی‌در‌پی کانتینر‌های خالی در بنادر اروپا و آمریکا موجب بروز کمبود جهانی کانتینر شد و پس از مدتی تجار و شرکت‌های حمل و نقلی برای پایان دادن به تشدید این شرایط، اقدام به بازگرداندن کانتینر‌های خالی به چین کردند، در نتیجه ادامه تجارت جهانی با حمل کانتینر‌های یکسر خالی مواجه شد که در پی آن تجار و شرکت‌های لجستیکی مجبور بودند برای جبران قیمت اجاره کانتینر، قیمت هر سیر اجاره آن‌ها را حداقل دو برابر بپردازند و افزایش قیمت کانتینر در قیمت تمام شده کالا نمایان شد.

در خصوص کشتی‌های کانتینر بر نیز همین اتفاق رخ داد، با بحرانی‌تر شدن شیوع کووید ۱۹ و جهش دلتا، عملیات بندری در بسیاری از بنادر محدود شد و کشتی‌ها علاوه بر قرار گرفتن در صفوف تخلیه و بارگیری، در مواردی تحت قرنطینه قرار گرفتند. در نتیجه در بازار محدودی که ۵۴۶۱ فروند کشتی کانتینربر در سطح جهان حدود ۲۵ میلیون کانتینر را حمل می‌کنند، اخلال در چرخش کشتی و کانتینر موجب افزایش سرسام آور حمل و نقل دریایی شد، به طور مثال قیمت حمل یک کانتینر در مسیری مشخص که تا پیش از آن ۲۰۰۰ دلار قیمت داشت، با رشد ۷.۵ برابری به ۱۵۰۰۰ دلار افزایش یافت.

از طرف دیگر، اما بر خلاف ترانزیت دریایی، ترانزیت زمینی بار شرایط کاملا متفاوتی را تجربه کرد، در شرایط همه گیری کرونا بحران بنادر و دریانوردی جهانی به ترانزیت ریلی سرایت نکرد و با افزایش سرسام آور قیمت حمل دریایی، مزیت رقابتی کشتیرانی افول بیشتری در برابر ترانزیت به مراتب سریع ترِ ریلی پیدا کرد.

این اتفاق موجب شد تا آمار ترانزیت ریلی میان چین و اروپا رشد چشمگیری را تجربه کند، به طوری که برخی منابع رشد ترانزیت ریلی در این مسیر از طریق روسیه را تا حدود ۲ برابر ذکر کرده اند همچنین گفته می‌شود رقم مذکور در سال ۲۰۲۱ باز هم رشد داشته است.

 توسعه ترانزیت ریلی چین-اروپا بهترین فرصت برای رشد ترانزیت ایران‌

علی ضیائی، کارشناس اقتصاد حمل و نقل در این‌باره می‌گوید: توسعه ترانزیت ریلی میان چین و اروپا، یکی از بهترین فرصت‌ها برای احیا و رشد ترانزیت ایران است، نهاد‌های مسئول و همچنین فورواردر‌ها در بخش خصوصی در صورت اهتمام می‌توانند ایران را به عنوان یکی از ارکان کریدور شرق-غرب و راه ابریشم مطرح سازند.

وی ادامه داد: شاید بتوان این شرایط را پس از فروپاشی شوروی و ایجاد کشور‌های محصور در خشکی بهترین فرصت برای ترانزیت ایران دانست؛ پس از فروپاشی شوروی، کشور‌های محصور در خشکی در همسایگی کشور به وجود آمدند که برای گسترش اقتصاد خود نیازمند عبور از ایران برای دسترسی به آب‌های بین المللی بودند، اما در آن زمان به دلیل اتکای اقتصاد ایران بر فروش نفت خام، توجه مناسبی به این فرصت بزرگ اقتصادی نشد.

این کارشناس اقتصاد حمل و نقل اضافه کرد: با وجود اینکه در ۳۰ سال گذشته ایران این فرصت را مغتنم نشمرده است، هم اکنون پنجره فرصت دیگری به روی ترانزیت کشور باز شده که باید آن را غنیمت شمرده و از تکرار اشتباهات گذشته اجتناب کرد.

تسهیل برقراری جریان‌های ترانزیتی و مانع‌زدایی اولویت دستگا ه‌های متولی باشد

ضیائی توضیح داد: در حال حاضر سالانه حدود ۳۰۰ میلیون تن کالا به موازات کریدور شرق-غرب ایران بین کشور‌های مختلف تبادل می‌شود که فقط حدود ۱۳۰ میلیون تن از آن متعلق به مسیر چین-اروپا-چین است.

وی اضافه کرد: در هفته‌های گذشته و پس از عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، ارتباط ایران و ترکمنستان که یکی از همسایگان کلیدی ایران در کریدور شرق-غرب و شمال-جنوب است، پس از چند سال تیرگی به سمت افق‌های روشنی حرکت کرد، در صورت ادامه روند تعمیق همکاری‌های ایران و ترکمنستان و برقراری سیر قطار‌های ترانزیتی بین ایران و چین از طریق این کشور، کریدور شرق-غرب ایران می‌تواند در مسیر تحقق قرار بگیرد.

کارشناس اقتصاد حمل و نقل اظهار داشت: در حال حاضر دستگاه‌های مرتبط با ترانزیت در داخل کشور باید اهتمام خود را بر مانع‌زدایی و تسهیل برقراری جریان‌های ترانزیتی از کشور معطوف سازند.

ضیائی تأکید کرد: دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی باید تعاملات ترانزیتی را جزو اولویت‌دار‌ترین کارویژه‌های خود قرار داده و پتانسیل ترانزیت به سان درآمد‌های نفتی مورد توجه قرار گیرد.