تهدید امنیت غذایی منطقه با احداث معادن طلا و عناصر نادر خاکی

به گزارش مجله خبری نگار، ساکنان بسیاری از مناطق شمال تایلند و کشورهای همسایه در ماه‌های اخیر با هشدار مقام‌های محلی درباره احتمال آلودگی رودخانه «کوک» روبه‌رو شده‌اند؛ رودخانه‌ای که از ارتفاعات شرق میانمار سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به رودخانه «مکونگ»، بخش مهمی از مزارع، روستاها و شبکه غذایی منطقه را تغذیه می‌کند.

این رسانه انگلیسی به نقل از اندیشکده آمریکایی «استیمسون سنتر»، افزود: محققان با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ معدن که شامل ۳۶۶ معدن آبرفتی، ۳۵۹ معدن استخراج به روش هیپ‌لیچینگ و ۷۷ معدن عناصر نادر خاکی است را در مناطق مختلف شناسایی کردند که پساب آنها به حوضه‌های آبی بزرگ از جمله مکونگ، سالوین و ایراوادی ریخته می‌شود.

براساس این پژوهش، اکثر معادن آبرفتی مرتبط با استخراج طلا هستند و معادن هیپ‌لیچینگ نیز برای استخراج طلا، نیکل، مس و منگنز استفاده می‌شوند. بنابراین در فرآیند استخراج طلا و عناصر نادر خاکی، مواد شیمیایی خطرناک از جمله سیانید، جیوه، آمونیوم‌سولفات، آرسنیک، دیسپروزیم و تربیوم مورد استفاده قرار می‌گیرد و ورود این ترکیبات به رودخانه‌ها باعث آلودگی گسترده منابع آب، کاهش کیفیت خاک کشاورزی و تهدید تنوع‌زیستی شده است.

بر اساس گزارش‌های پیشین نهادهای محیط‌زیستی، آلودگی جیوه ناشی از استخراج طلا در برخی مناطق لائوس و میانمار پیش از این نیز موجب بیماری‌های پوستی، مشکلات عصبی و کاهش منابع صید شده بود.

برایان آیلر پژوهشگر ارشد این اندیکشده آمریکایی دراین باره، می‌گوید وسعت این فعالیت‌های معدنی «غافلگیرکننده و نگران‌کننده» است و بخش‌های بزرگی از حوضه مکونگ به‌دلیل ضعف قوانین زیست‌محیطی عملا بدون نظارت رها شده‌اند.

به گفته وی، رودخانه مکونگ که پیشتر یکی از پاکترین منابع آب منطقه محسوب می‌شد، امروز با تهدیدی گسترده روبه‌روست.

رود مکونگ به‌عنوان سومین رودخانه بزرگ آسیا، از فلات تبت سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از چین، میانمار، لائوس، تایلند، کامبوج و ویتنام، یکی از حیاتی‌ترین شریان‌های آبی جنوب‌شرق آسیا را تشکیل می‌دهد. در دهه‌های اخیر، این رودخانه و ده‌ها شاخه‌ و زیرحوضه آن—از جمله رودخانه‌های کوک، سالوین، ایرَوادِی و سای—منبع اصلی آب شرب، کشاورزی و صید برای میلیون‌ها نفر بوده‌اند و نقش مهمی در تجارت برنج، ماهی و محصولات کشاورزی منطقه ایفا می‌کنند.

این رود از دهه‌ها پیش یکی از تمیزترین سیستم‌های آبی آسیا تصور می‌شد اما افزایش بی‌سابقه معادن، فقدان هماهنگی منطقه‌ای و ضعف اجرای قوانین محیط‌زیستی، این تصویر را تغییر داده است. بنابراین، کارشناسان محیط‌زیست از سال ۲۰۲۲ به بعد بارها هشدار داده‌اند که بخش‌هایی از مکونگ عملا «بی‌قانون» شده و هیچ سازوکار موثری برای نظارت مشترک بر فعالیت‌های معدنی در حوضه این رودخانه وجود ندارد.

همچنین نمونه‌برداری‌های انجام‌شده از رودخانه کوک توسط پژوهشگران تایلندی نشان می‌دهد که آثار شبه فلز سمی «آرسنیک» و عناصر نادرخاکی مانند دیسپروزیم و تربیوم در آب مشاهده شده است؛ عناصری که با افزایش فعالیت معادن نادر خاکی و طلا در شرق میانمار طی ۲ سال گذشته مرتبط است و استخراج این عناصر نقشی کلیدی در تولید توربین‌های بادی، خودروهای برقی و تجهیزات دفاعی دارد.

در حدود ۱۵ سال گذشته، توسعه سریع معادن طلا، نیکل، مس و عناصر نادر خاکی در کشورهای حوزه مکونگ به‌ویژه میانمار و لائوس، فشار گسترده‌ای بر منابع آب منطقه وارد کرده است. ناپایداری سیاسی و ضعف نظارت دولتی در بخش‌های مرزی میانمار باعث شده هزاران معدن کوچک و بزرگ شکل بگیرد که بسیاری از آنها فاقد استانداردهای زیست‌محیطی هستند و پس از کودتای ۲۰۲۱ در این کشور، گسترش استخراج غیرقانونی—به‌ویژه در مناطق تحت کنترل گروه‌های مسلح محلی—شدت یافته است.

استخراج عناصر نادر خاکی به‌ویژه در مرز میانمار–چین طی ۲ سال گذشته افزایش چشمگیر داشته است. این عناصر در تولید خودروهای برقی، توربین‌های بادی، موبایل‌ها و تجهیزات دفاعی نقش کلیدی دارند و تقاضای جهانی برای آنها رو به رشد است.

بسیاری از معادن نادر خاکی میانمار به‌وسیله شبکه‌هایی با ارتباطات نزدیک به شرکت‌های چینی اداره می‌شوند و مواد خام استخراج‌شده به استان‌های یوننان و سیچوان چین منتقل می‌شود. چین در حال حاضر نزدیک به ۹۰ درصد تولید جهانی آهنرباهای نادر خاکی را در اختیار دارد و استفاده از این منابع در رقابت ژئوپلیتیکی واشنگتن–پکن به موضوعی حساس تبدیل شده است؛ هرچند دستگاه دیپلماسی پکن تاکید دارد که شرکت‌های چینی مقیم کشورهای دیگر موظف به رعایت قوانین و استانداردهای زیست‌محیطی کشورهای میزبان هستند.

درهمین راستا، دولت تایلند برای مقابله با تهدیدهای ناشی از فعالیت این معادن، سه کارگروه ویژه ایجاد کرده است که ماموریت آنها هماهنگی با کشورهای همسایه، ارزیابی پیامدهای بهداشتی آلودگی و تامین منابع جایگزین آب برای ساکنان مناطق آسیب‌دیده در امتداد رودهای کوک، سای، مکونگ و سالوین است.

از دیگر چالش‌ها، مرزی‌بودن سرچشمه‌ها است. بخش عمده رودخانه‌هایی که وارد تایلند و لائوس می‌شوند، از شرق میانمار سرچشمه می‌گیرند؛ مناطقی که دولت مرکزی میانمار پس از کودتا کنترل محدودی بر آنها دارد و همین مساله پیگیری قانونی تخلفات محیط‌زیستی و جلوگیری از فعالیت معادن آلاینده را پیچیده کرده است.

در سال‌های اخیر، فعالان محیط‌زیست در تایلند بارها نسبت به افزایش آلودگی در رودخانه «کوک» نگرانی خود را اعلام کرده‌اند. این رودخانه یکی از مهم‌ترین منابع آبی روستاها و مزارع شمال تایلند است و آلودگی آن می‌تواند امنیت غذایی مناطق وسیع‌تری را تهدید کند. گزارش‌های محلی از افزایش موارد بیماری‌های مرتبط با کیفیت آب نیز حکایت دارد.

با این‌حال، نبود چارچوب مشترک نظارت محیط‌زیستی میان کشورهای حوزه مکونگ باعث شده روند آلودگی با سرعت ادامه یابد. نهادهای بین‌المللی بارها پیشنهاد تشکیل یک سازوکار مشترک نظارت بر معادن مرزی را ارائه کرده‌اند، اما اختلافات سیاسی میان کشورهای منطقه و مسائل حاکمیتی میانمار مانع از پیشرفت آن شده است.