مکانیزم محاسبه غیریارانه‌ای تعرفه برق مشترکان پرمصرف چگونه عمل می‌کند؟

به گزارش مجله خبری نگار گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که دولت در این سال ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان در اقتصاد، یارانه پنهان پرداخته و ۹۰ درصد آن به یارانه انرژی اختصاص پیدا کرده است، به عبارت دیگر از این میزان ۱۴۰۰ هزار میلیارد تومان مربوط به بخش‌های مختلف انرژی از گاز طبیعی گرفته تا فرآورده‌های نفتی و آب و برق بوده است. در این میان سهم یارانه پنهان گاز طبیعی بالغ بر ۹۸۰ هزار میلیارد تومان است و این انرژی تجدیدناپذیر، عمده‌ترین سهم را در سبد یارانه‌های پنهان و هنگفتی دارد که دولت در اقتصاد می‌پردازد.

در همین حال آمار‌ها حاکی از آن است که ۳۵ درصد از گاز طبیعی با نرخ نازل به صنایع نیروگاهی کشور اختصاص می‌یابد تا صرف تولید انرژی برق شود و این در حالی است که با قیمت نازلی که گاز طبیعی وارد نیروگاه‌ها می‌شود تا صرف تولید برق شود، هزینه تامین هر کیلووات ساعت برق پایه ۳۰۰ تومان بوده و برق تولیدی به بهای یارانه‌ای، یعنی به طور میانگین ۹۶ تومان در اختیار مصارف خانگی قرار داده می‌شود.

از هر مترمکعب گاز ۳ کیلووات ساعت برق در کشور تولید شده و وارد شبکه مصارف مختلف اعم از صنعتی، تجاری و خانگی می‌شود، این در حالی است که بهای صادراتی هر مترمکعب گاز در منطقه حدود ۲۶ سنت یعنی حدود ۷۵۰۰ تومان است، به عبارت دیگر تامین انرژی برق علاوه بر اینکه برای صنعت نیروگاهی کشور سودآور نیست، که عدم النفع سوختن منابع عظیم گاز کشور در صنعت نیروگاهی را نیز گریبان‌گیر اقتصاد ملی کرده است.

اما در سوی دیگر ماجرا، محاسبه بهای برق به شکل یارانه‌ای سبب شده است که بسیاری از مشترکان بدون توجه به ارزش واقعی این انرژی ارزشمند به اتلاف آن پرداخته و سیاستگذاران و مجریان کشور را ناگزیر به چاره اندیشی برای جلوگیری از توزیع ناعادلانه یارانه‌های پرداختی و اتلاف منابع انرژی کشور کنند.

*استفاده از مدل تعرفه گذاری پلکانی افزایشی (IBT)

نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی روشی است که در آن می‌توان از افزایش قیمت‌ها برای عموم مردم که در محدوده " الگو" به مصرف انرژی می‌پردازند، جلوگیری کرد و صرفا مشترکان پرمصرف را مشمول افزایش قیمت کرد، به گونه‌ای که این گروه از مصرف کنندگان درشیوه رفتار مصرف خود تجدید نظر کنند. در این روش امکان حذف یارانه برای مشترکان پرمصرف نیز به وجود می‌آید و در عین حال می‌توان از افزایش قیمت انرژی مصرف شده در محدوده منطقی و صحیح مصرف، جلوگیری کرد.

این روش در بسیاری از کشور‌های جهان به اجرا درآمده و بسیاری از کشور‌های با اتخاذ این سیاست موفق شده اند صنعت برق خود را از ورشکستگی نجات داده و از منابع تجدید ناپذیر انرژی در اختیار خود به بهترین نحو استفاده کنند. به عنوان مثال شرکت‌های تولید کننده برق آفریقای جنوبی در سال ۲۰۰۹ به شدت زیانده بودند و رگولاتور انرژی در این کشور تصمیم به افزایش قیمت برق گرفت، افزایش قیمت مذکور طی ۳ دوره و در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ اجرایی شد و تعرفه برق مشترکان پرمصرف چندین برابر سایر مشترکین افزایش یافت و بهبود اقتصاد صنعت برق این کشور را به دنبال داشت.

*ابلاغ آئین نامه نحوه محاسبه تعرفه برق از سوی دولت سیزدهم

هم اکنون حدود ۳۵ درصد برق تولیدی صرف مصارف خانگی می‌شود و مصرف بی رویه و بی ضابطه اقلیتی از مشترکان، مشکلات جدی را برای صنعت برق کشور به وجود آورده است. در ایران بیش از ۷۵ درصد از مشترکان برق، مصرف متعارف و در چارچوب ضابطه و الگو دارند، اما مصرف بی رویه اقلیتی از مشترکان سبب شده است میانگین مصرف به گونه‌ای نامتعارف و فزاینده افزایش یابد، به گونه‌ای که دو درصد از مشترکان پرمصرف به تنهایی معادل ۱۰ درصد مشترکان مقید به الگو، برق مصرف می‌کنند، به همین دلیل نیز مجلس در قانون بودجه ۱۴۰۰ دولت را مکلف به تغییر رفتار‌های مشترکین پرمصرف کرده بود و در نتیجه آئین نامه نحوه محاسبه تعرفه مشترکان برق در دی ماه سال جاری و از سوی دولت سیزدهم تصویب و برای اجرا ابلاغ شد.

در این آئین‌نامه که بر اساس مدل (IBT) یعنی نظام تعرفه گذاری پلکانی طراحی شده است، مشترکانی که در چارچوب الگو، برق مصرف کنند، مشمول هیچ‌گونه افزایش تعرفه‌ای نخواهند شد، اما مشترکان پرمصرف باید هزینه مصرف مازاد بر الگوی خود را با تعرفه غیریارانه‌ای بپردازند و این افزایش تعرفه نیز با صعودی شدن مصرف آنها، به شکل پلکانی افزایش خواهد یافت.

براین اساس برق تمامی مشترکان تا سقف الگو به قیمت یارانه‌ای محاسبه می‌شود، اما تعرفه مصرف مازاد بر الگو به صورت پلکانی افزایش خواهد یافت، به گونه‌ای که اگر مصرف برق مشترکان پرمصرف به ۱.۵ برابر الگو برسد، مصرف مازاد بر الگوی آن‌ها برای هر کیلووات ساعت معادل ۱.۵ برابر هزینه تامین برق پایه که در حال حاضر ۳۰۰ تومان است محاسبه خواهد شد. حال اگر مصرف به دو برابر الگو برسد، تعرفه مازاد مصرف به ۲.۵ برابر بهای هزینه تامین برق پایه و اگر به بیش از دو برابر برسد، به ۳.۵ برابر بهای هزینه تامین برق پایه افزایش خواهد یافت.

اتخاذ این سیاست و پرداخت غیریارانه‌ای هزینه مازاد مصرف برق، سبب می‌شود مشترکانی که بیش از الگو مصرف می‌کنند، درصدد تغییر رفتار مصرفی خود برآمده و هزینه‌های مصرف بالای آن‌ها از کیسه عموم مردم پرداخت نشود، علاوه بر این که به مشترکان دارای مصرف منطقی و متعارف پیام‌های برنامه ریزی برای مصرف در چارچوب الگو را می‌دهد تا تدابیر و مراقبت‌های لازم را در این رابطه به عمل آورند.

نظام تعرفه گذاری پلکانی و افزایش تعرفه برق مشترکان پرمصرف این امید‌ها را به وجود آورده است که اهداف دولت برای توزیع عادلانه‌تر یارانه‌ها جامه عمل پوشیده، صنعت برق کشور از زیاندهی خارج شده و امکان سرمایه گذاری در صنایع پاکتر نیروگاهی مانند برق تجدید پذیر فراهم شود.