تجارت ایران و افغانستان در عصر طالبان

به گزارش مجله خبری نگار/اسکناس: تصویر تجارت ایران با افغانستان در دوره استقرار طالبان نشان می‌دهد صادرات به این کشور کاهش یافته است؛ به گونه‌ای که از ابتدای امسال افغانستان از لیست مقاصد عمده صادراتی حذف شده است. در فصل اول امسال صادرات نسبت به فصل اول ۱۴۰۰ کاهش ۳۵ درصدی را تجربه کرده است. البته روند کاهشی صادرات همزمان با تغییرات سیاسی در افغانستان یعنی در نیمه دوم سال گذشته آغاز شد. کارشناسان بر این باورند که به‌هم‌ریختگی سیاستگذاری در افغانستان، حجم تبادلات تجاری را کاهش داده است. حال آنکه طالبان گفته بود قصد دارد با کشور‌های همسایه مبادلات تجاری داشته باشد. افغانستان از ابتدای امسال بر اساس آمار‌های تجمعی منتشرشده، از لیست ۵ مقصد عمده صادراتی حذف شده و جای خود را به هند داده است. در سال‌های اخیر، این کشور همسایه شرقی، پنجمین مقصد صادراتی ایران بود، ولی به‌نظر می‌رسد در دولت جدید افغانستان تبادلات تجاری نیز تحت‌تاثیر قرار گرفته است.

«دنیای‌اقتصاد» در یک گزارش تحلیلی به روند تجارت با افغانستان در دوره قبل از استقرار طالبان و بعد از آن پرداخته است. مردادماه ۱۴۰۰ زمانی‌که جنگ در افغانستان اوج گرفته بود، کمترین صادرات ایران به این کشور در نیمه نخست سال‌۱۴۰۰ رقم خورد. در شهریورماه دولت طالبان استقرار یافت و شاهد رشد صادرات نسبت به شهریور‌ماه بودیم، اما میزان صادرات در مهرماه ۱۴۰۰ مجددا افت کرد. در آبان ۱۴۰۰ فروش کالا به افغانستان بازهم رونق گرفت، اما این رونق تداومی نداشت و آذر، دی و بهمن، صادرات روندی کاهشی را طی کرد، اما در اسفند ورق برگشت و صادرات نسبت به سایر ماه‌های نیمه دوم، به بالاترین حد خود رسید، اما فروردین امسال، مجددا افت صادرات به این کشور را شاهد بودیم، در اردیبهشت و خرداد نیز صدور کالا به افغانستان تا حدی افزایش یافت، اما مقایسه ارزش کالا‌های صادرشده در سه‌ماه نخست امسال نسبت به سه‌ماه نخست سال‌گذشته نشان می‌دهد صادرات به افغانستان کاهش قابل‌توجهی داشته است. تا پیش از روی کا آمدن طالبان، اقتصاد افغانستان در دو دهه اخیر با رشد چشمگیری همراه بود که در رشد روابط تجاری با همسایگان و کارآمدی تجارت موفقیت‌های را زیادی کسب کرد، اما حضور مجدد طالبان، با ناامنی، فقر، بحران غذایی، مهاجرت داخلی و فرار به کشور‌های همسایه به ویژه ایران مواجه شد که تاثیر بسیار گسترده آن بر وضعیت اقتصادی این کشور بود که به سقوط اقتصادی افغانستان منجر شد.

سقوط اقتصادی افغانستان خود را درکاهش سرمایه، افزایش تحریم‌ها، بلوکه کردن منابع خارجی بانک‌ها نشان داد. سرمایه‌هایی که توسط آمریکا به افغانستان تخصیص داده شده بود و با تحریم‌های خاصی بر سرمایه‌های پولی و مالی در خارج از کشور مواجه شده است. در چهل‌ویکمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی»، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه‌شده و آخرین روند‌ها و پیش‌بینی‌های اقتصادی تهیه‌شده توسط بزرگ‌ترین نهاد‌های اقتصادی بین‌المللی، در قالب داده‌های تازه مورد واکاوی قرارگرفته‌اند.

در تحولات جهانی داده‌های جدید گمرک چین نشان از افزایش شدید واردات انرژی از روسیه دارد. صادرات انرژی روسیه به چین از زمان آغاز درگیری بین مسکو و غرب در اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن ۷۵ درصد افزایش یافته است. همچنین داده‌های جدید سوئیفت نشان از بهره‌گیری فزاینده روسیه از یوان در مبادلات بین‌المللی دارد. اکنون افزایش حجم پرداخت روسیه به یوان چین، این کشور را به سومین بازار بزرگ جهان خارج از سرزمین اصلی این ارز تبدیل کرده است. در خبری دیگر انجمن صنعت و تجارت ترکیه، دریافت نامه‌ای تهدیدآمیز از طرف معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا را تأیید کرده است. در این نامه هشدار داده شده است که شرکت‌های ترکیه‌ای در صورت معامله با روس‌ها یا مؤسسات روسی که تحت تحریم‌های ایالات متحده هستند با مجازات‌های ایالات متحده مواجه خواهند شد.

در تحولات منطقه ابتدا برخی تحرکات شورای همکاری خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است. آغاز مذاکرات تجارت آزاد میان شورای همکاری خلیج‌فارس و بریتانیا و کمک این شورا به اقتصاد بحران‌زده پاکستان از اخبار مهم منطقه بود. پاکستان اخیراً دور جدیدی از مذاکرات با کشور‌های آسیای مرکزی را در مورد توافقنامه تجارت ترانزیتی آغاز کرده است. دولت جدید این کشور می‌کوشد پاکستان را به یک هاب تجاری - ترانزیتی در جنوب اوراسیا تبدیل کند و ارتباط اقتصادی با افغانستان و آسیای مرکزی را تضمین کند. اما نکته مهم قابل تأمل برای ایران توجه روسیه به بازار انرژی افغانستان است که می‌تواند برای ایران چالش‌برانگیز باشد. مهم‌ترین مزیت صادراتی ایران در بازار افغانستان، حوزه انرژی است. ورود روسیه به این بازار شرایط را برای ایران دشوار می‌کند. در بخش داده‌های تازه کاهش ۴۰ درصد تجارت ایران و افغانستان قابل توجه است که فعالان اقتصادی افغانستان تحریم‌های آمریکا علیه شبکه بانکی افغانستان و ایجاد آشفتگی در آن را یکی از دلایل کاهش تجارت با ایران دانسته‌اند. به نظر می‌رسد ایران نیاز به بازار‌های جایگزین در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.

درآمد ۳۳۷ میلیارد دلاری روسیه از صادرات انرژی و مازاد تجاری ۱۲۰ میلیارد دلاری عربستان از دیگر داده‌های آماری است. داده‌های تازه دولت امارات نشان می‌دهد که تجارت خارجی این کشور در نیمه اول سال ۲۰۲۲ با رشدی ۱۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ از ۱ تریلیون درهم فراتر رفته است. داده‌های جدید مرکز آمار مصر نیز نشان از جهش سرمایه‌گذاری امارات در این کشور دارد. داده‌های این مرکز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری امارات در مصر در نیمه اول سال مالی ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱، افزایش ۱۶۹.۱ درصدی داشته است. اما بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود در مورد پیامد‌های افزایش رشد قیمت مواد غذایی در جهان، هشدار داده است.

در گزارش این بانک اشاره شده که رشد بی‌سابقه قیمت‌های مواد غذایی باعث یک بحران جهانی شده که میلیون‌ها نفر را به فقر شدید، تشدید گرسنگی و سوءتغذیه سوق داده و دستاورد‌های توسعه‌ای دهه‌های اخیر را در معرض نابودی قرار خواهد داد. در این گزارش، داده‌های قابل تاملی ارائه شده است که به‌ویژه موقعیت آسیب‌پذیر ایران در ناامنی فزاینده غذایی را نشان می‌دهد. ایران در میان سه کشور نخست در جهان به لحاظ تورم واقعی قیمت مواد غذایی و در میان ۶ کشور نخست با بالاترین تورم اسمی مواد غذایی قرار گرفته است.