چند نکته به بهانه خبر حاشیه‌ساز مربوط به اوباما

سردبیر خبر ۱۴ سیما (بخش خبری ساعت ۲ بعداز ظهر شبکه اول تلویزیون) به خاطر عبارت «رییس جمهوری پیشین و بظاهر سیاه‌پوست آمریکا» در توصیف باراک اوباما در روز دهم مرداد ۱۳۹۹ عذرخواهی کرد.

به گزارش مجله خبری نگار، او گفته «منظور این بود که آقای اوباما فقط در ظاهر سیاه پوست است اما مدافع حقوق سیاهان آمریکا نیست. اما به علت سهو در نگارش خبر، دچار کژتابی عبارت شد و برخی مخاطبان به گونه ای دیگر برداشت کردند. لذا بابت این سهو قلم عذرخواهی می‌شود.»

به این بهانه چند نکته سیاسی و رسانه‌ای و شاید فنی را می‌توان یادآور شد:

۱. همین که صدا و سیما گاهی و فقط گاهی عذرخواهی کند هم خوب است چون اگر هیچ وقت عذرخواهی نکند به این رویه عادت می‌کند و این نه برای صدا وسیما خوب است، نه برای فرهنگ عمومی جامعه. خصوصا اینکه واژۀ «عذرخواهی» را نیز به کار برده‌اند و به توجیه با اصطلاح «کژتابی» بسنده نکرده‌اند.

۲. جدای اینکه کژتابی بوده یا نه، رسانۀ حرفه‌ای در خبر «صفت» جهت‌دار نمی‌آورد بلکه تفسیر را به تحلیل‌گر می‌سپارد. گوینده می‌توانست خبر را بخواند و بگوید «باراک اوباما رییس جمهوری پیشین آمریکا در فلان مراسم شرکت کرد» ولی بعد یک مفسر بیاورند که هزار بار بگوید «به ظاهر سیاه‌پوست». هر چند مخاطب از خود می‌پرسید یعنی سفیدپوست بود و ما هشت سال خیال می‌کردیم سیاه‌پوست یا حداقل رنگین‌پوست است؟! یعنی ظاهر او سیاه یا رنگین بود و باطن به رنگ دیگر؟

۳. هر چند در توضیح و توجیه آورده‌اند که «کژتابی» بوده اما کژتابی چیز دیگری است. ابهامی است که سبب می‌شود برداشت‌های مختلف صورت پذیرد. مثلا این جمله: «رضا به دوستش گفت کتابش منتشر شده است» و ما متوجه نمی‌شویم کتابِ رضا منتشر شده یا کتابِ دوستِ رضا. حال آنکه در این جمله می‌خواستند این‌گونه القا کنند که رییس جمهوری سابق آمریکا واقعا سیاه‌پوست نبوده است!

۴. اگر قرار باشد وقتی یک رییس جمهور به هر دلیل از حقوق هم‌صنف یا هم‌رنگ یا هم‌لباس خود دفاع نمی‌کند تعبیر «بظاهر» را بیاوریم این توصیف را به خیلی‌ها می‌توان سرایت داد. مثلا وقتی رییس جمهور ما که خود روحانی است از روحانیون حامی خود موقع گرفتاری دفاع نکند یکی بگوید به ظاهر روحانی!

۵. این ماجرا یادآور خبر «ارّه برگزیت» هم بود که قرائت آن از زبان محمدرضا حیاتی با اخلاق و ادبی که از گویندۀ پرسابقه سراغ داشتیم ناسازگار بود و خود توضیح داد گوینده تنها متن را می‌خواند و در تنظیم و ادبیات آن هیچ دخالتی ندارد. این گونه خبرخوانی به وجهۀ گوینده کنونی اخبار ساعت ۱۴ که استاندارد، مؤدب و مسلط است نیز آسیب می‌رساند و عذرخواهی سردبیر نیاز به توضیح حیاتی‌وار از جانب او را منتفی کرد. شاید هم نگران بودند او نیز چندی بعد در اعتراض به رفتار و تحمیل‌های رییسان خود به ابراهیم حامدیِ خواننده ابراز ارادت کند!

۶. اگر بخواهیم قدری عمیق‌تر بنگریم اما می‌توان حدس زد تفکر «پایداری» که به اخبار سیاسی صدا و سیما جهت می‌دهد از حالا علیه پیروزی احتمالی جو بایدن بر دونالد ترامپ جبهه‌گیری می‌کند. ربط اینها چیست؟ اوباما رییس بایدن بوده و اگر بایدن پیروز شود و احتمال بازگشت به برجام را مطرح کند شاید باب مذاکره دوباره گشوده شود ولی بر اساس استراتژی «سگ زرد، برادر شغال است» برخی در داخل مایلند مخاطب ایرانی هیچ تفکیکی بین رییس جمهوری سیاه‌پوست با سفیدپوست یا دموکرات با جمهوری‌خواه قایل نشود و بگویند «همه‌شان مثل هم‌اند» و مذاکره فی‌نفسه بد است چه معاون اوباما سر کار بیاید و چه ترامپ ابقا شود. این برخی البته نمایندۀ اکثریت جامعۀ ایران نیست ولی در صدا و سیما خود را صدای اکثریت معرفی می‌کند. در این صورت احتمالا گفته خواهد شد اگر چنین است پس چرا به سرعت عذرخواهی کردند؟ نکته همین جاست. دریافتند یا هشدار شنیدند که سیاست رسمی این نیست و اگرچه ابراز نمی‌شود و نباید هم مقامات ارشد و رسمی نسبت به پیروزی احتمالی بایدن در مقابل ترامپ اظهار علاقه کنند اما می توان حدس زد از شکست ترامپ استقبال خواهد شد چرا که قاتل سردار سلیمانی است و هیچ یک از اسلاف او اینگونه صریح شعار براندازی و تغییر رژیم سر نداده و پایشان را روی گلوی اقتصاد ایران نگذاشته بودند تا جایی که کُره جنوبی هم ۷ میلیارد دلار پول ما را نگاه دارد در حالی که می‌توان تصور کرد تزریق بخشی از این پول تا چه حد می‌تواند بر بازار دلار تأثیر بگذارد. عذرخواهی کردند، نه به خاطر احترام به مخاطب که اگر چنین بود در قضیۀ «ارّۀ برگزیت» چنین می‌کردند. چون دانستند سیاست رسمی، سگ زرد برادر شغال دانستن یا دست کم ابراز آن و حمله به دموکرات‌ها - عجالتا تا اطلاع ثانوی - نیست و البته به مواضع پسینی آنان در صورت پیروزی بستگی دارد. تأکید رهبری نیز این است که چشم ندوزیم و امید نبندیم و همۀ تخم مرغ‌هایمان را در سبد تحولات خارجی نچینیم، نه اینکه قدر فرصت‌ها را ندانیم و از روزنه‌ها بهره نبریم.

منبع: عصرایران