آیا فراموش کردن خاطرات کودکی طبیعی است؟

به گزارش مجله خبری نگار، خاطرات، پنجره‌ای به گذشته ما هستند و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ما را تشکیل می‌دهند. اما بسیاری از ما با نگاهی به گذشته، متوجه فقدان خاطرات واضح و مشخص از سال‌های اولیه زندگی‌مان می‌شویم. این پدیده که به «فراموشی دوران کودکی» شهرت دارد، به معنای ناتوانی در به یاد آوردن رویداد‌های مهم و حتی لحظات خاص در سال‌های اولیه زندگی است. این فقدان حافظه، نه ناشی از ضعف حافظه، بلکه ناشی از پیچیدگی‌های رشد مغز و سازوکار‌های شناختی است که در این دوره شکل می‌گیرند.

اما چرا خاطرات کودکی یادمان نمیاد؟ در حقیقت فراموشی دوران کودکی طبیعی است و نظریه حافظه سرکوب شده مطرح می‌شود؛ بنابراین فراموشی خاطرات کودکی اصلاً چیز غیر عادی نیست و فراموشی دوران کودکی بخشی از روند طبیعی رشد است.

مطالعات نشان می‌دهند که کودکان در سال‌های اولیه زندگی، به‌ویژه تا سن سه سالگی، می‌توانند رویداد‌های مهم سال گذشته را به یاد آورند. نرخ یادآوری تا حدود هفت سالگی نیز بالا باقی می‌ماند، به طوری که شرکت‌کنندگان در یک مطالعه تقریباً تا ۷۲ درصد از رویداد‌های توصیف‌شده در سن سه سالگی را به یاد می‌آوردند. اما با رسیدن به سن هشت یا نه سالگی، این میزان به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و اغلب کودکان تنها قادر به بازآوری حدود ۳۵ درصد از تجربیات توصیف‌شده در سن سه سالگی هستند.

این کاهش چشمگیر در توانایی یادآوری، به نحوه‌ی شکل‌گیری و ذخیره‌سازی خاطرات در سنین مختلف مرتبط است. محققان بر این باورند که از سن هفت سالگی به بعد، کودکان به تدریج به سمت ذخیره‌سازی خاطرات خطی‌تر و سازمان‌یافته‌تر در زمان و مکان تمایل پیدا می‌کنند. این فرآیند شامل طبقه‌بندی و سازماندهی تجربیات به صورت روایت‌گونه و در چارچوب یک زمان‌بندی خاص است. این گزارش به بررسی دلایل و چگونگی فراموشی دوران کودکی می‌پردازد و به بررسی پیامد‌های آن بر درک خودمان از گذشته می‌پردازد.

ریشه‌های تاریخی و نظریه‌های اولیه:

نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم، پژوهشگرانی، چون کارولین مایلز، ویکتور هنری و کارولین هنری به بررسی فراموشی دوران کودکی پرداختند و این موضوع را به‌عنوان یک پدیده روانشناختی مطرح کردند. آنها متوجه شدند که اکثر بزرگسالان خاطرات واضحی از سال‌های اولیه زندگی خود ندارند و این فقدان حافظه، پرسش‌های اساسی را درباره نحوه شکل‌گیری و تثبیت خاطرات در ذهن انسان ایجاد کرد.

در سال ۱۹۳۵، نیز زیگموند فروید، نظریه‌پرداز برجسته روانکاوی، با ارائه نظریه‌ای تکان‌دهنده، دلیل فراموشی دوران کودکی را «سرکوب خاطرات» دانست. فروید معتقد بود که خاطرات اولیه ما، به‌ویژه تجربیات ناخوشایند یا حاوی محتوای «نامناسب» از دیدگاه اجتماعی و اخلاقی، توسط ذهن ناخودآگاه سرکوب می‌شوند تا از اضطراب و ناراحتی روانی جلوگیری کنند. اگرچه جزئیات دقیق نظریه فروید، به‌خصوص در مورد ماهیت محتوای نامناسب، امروزه اعتبار علمی گذشته را ندارد و کمتر مورد پذیرش قرار گرفته است، اما اصل اساسی ایده او مبنی بر اینکه خاطرات اولیه ما به‌نوعی پنهان یا دسترسی به آنها دشوار است، همچنان توسط بسیاری از پژوهشگران در حوزه‌های مختلف روانشناسی و عصب‌شناسی مورد توجه قرار می‌گیرد. این دیدگاه نشان می‌دهد که مکانیسم‌های دفاعی ذهن می‌توانند در شکل‌دهی به حافظه ما نقش داشته باشند.

در مقابل، گروهی از روانشناسان شناختی نیز رویکرد متفاوتی را اتخاذ کرده‌اند. آنها بر این باورند که از بین رفتن خاطرات دوران نوزادی و اوایل کودکی، بیشتر به دلیل عدم تکامل کافی سیستم‌های شناختی و مغزی در این سنین است. از این منظر، کودکان در سال‌های اولیه زندگی هنوز مهارت‌های لازم برای «رمزگذاری» (Encoding)، «ذخیره» (Storage) و «بازیابی» (Retrieval) مؤثر خاطرات را به‌طور کامل کسب نکرده‌اند.

یکی از دلایل کلیدی که این گروه به آن اشاره می‌کنند، نارسایی نسبی مهارت‌های زبانی در کودکان خردسال است. زبان نقش حیاتی در سازماندهی، طبقه‌بندی و بیان تجربیات دارد. وقتی کودک هنوز دایره لغات محدودی دارد و نمی‌تواند تجربیات خود را به‌صورت کلامی و منسجم بیان کند، توانایی او در رمزگذاری و ذخیره پایدار خاطرات به شکل قابل بازیابی در آینده، به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. خاطراتی که به‌صورت تصویری یا حسی ثبت می‌شوند، بدون چارچوب زبانی مناسب، ممکن است به‌مرور زمان و با تغییر ساختار‌های مغزی، از دسترس خارج شوند.

علاوه بر این، رشد سریع مغز در سال‌های اولیه، به‌خصوص در نواحی مرتبط با حافظه مانند هیپوکامپ (Hippocampus)، نیز می‌تواند نقش داشته باشد. تغییرات مداوم در ساختار نورونی و اتصالات مغزی در این دوره، ممکن است باعث شود که خاطرات ثبت‌شده در مراحل اولیه، با پیشرفت رشد مغزی، بازنویسی یا حذف شوند.

فراموشی دوران کودکی یک پدیده چندوجهی است که احتمالاً نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل بیولوژیکی، شناختی و حتی عاطفی است. تحقیقات همچنان ادامه دارد تا درک کامل‌تری از این معضل حافظه به دست آوریم و بفهمیم چگونه تجربیات اولیه ما، حتی اگر به‌طور آگاهانه به یاد نیاوریم، همچنان بر شخصیت و رفتار ما تأثیر می‌گذارند.

نکاتی برای یادآوری دوران کودکی

اگر به‌دنبال بازخوانی و حفظ لحظات باارزش دوران کودکی خود هستید، استراتژی‌های خاصی وجود دارد که می‌توانید به کار ببرید. این نکات به شما کمک خواهند کرد تا با استفاده از ابزار‌های مناسب، خاطرات فراموش‌شده را زنده کنید و جزئیات بیشتری از آن دوران را به‌یادآورید:

۱. مرور عکس‌ها و فیلم‌های خانوادگی:

نگاه به عکس‌ها و فیلم‌های قدیمی خانوادگی می‌تواند به‌عنوان یک دروازه برای دسترسی به لحظات از یاد رفته عمل کند. این نشانه‌های بصری به شما کمک می‌کنند تا جزئیات و رویداد‌های دوران کودکی خود را به یاد آورید و احساسات مرتبط با آنها را دوباره تجربه کنید.

۲. گفت‌و‌گو با خانواده و دوستان:

صحبت درباره دوران کودکی با اعضای خانواده یا دوستانی که در آن زمان همراه شما بودند، می‌تواند به روش مفیدی برای زنده کردن خاطرات خاص تبدیل شود. آنها ممکن است نکات و جزئیاتی را به یاد بیاورند که شما فراموش کرده‌اید. این مکالمات می‌توانند تلنگری برای دسترسی به خاطرات بیشتری باشند.

۳. مرور یادگاری‌ها:

بررسی اشیای یادگاری مثل ژورنال‌های قدیمی، کتاب‌های رنگ‌آمیزی یا دیگر یادگاری‌های دوران کودکی می‌تواند خاطرات شما را تحریک کند. این اشیاء می‌توانند احساس nostalgia (نوستالژی) را در شما برانگیزند و به یادآوری لحظات خوشایند کمک کنند. علاوه بر این، نوشتن خاطرات خود در یک ژورنال می‌تواند روشی مؤثر برای ثبت آنها باشد و به ایجاد و تقویت خاطرات جدید کمک کند.

۴. تجسم دوران کودکی:

تجسم تجربه‌های مربوط به دوران کودکی، مانند داستان‌ها و روایت‌هایی که والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ‌تان برای شما تعریف کرده‌اند، می‌تواند به یادآوری روز‌های اول زندگی شما کمک کند. این کار به شما این امکان را می‌دهد که احساس کنید در آن زمان‌ها حضور دارید و به خلق تصویری روشن از آن دوران کمک می‌کند.

۵. گشت‌زنی در مکان‌های قدیمی:

بازدید از مکان‌هایی که در آنها زندگی کرده‌اید یا به آنها مراجعه کرده‌اید، می‌تواند ابزاری قدرتمند برای بازیابی خاطرات مرتبط باشد. صداها، بو‌ها یا حتی حس و حال خاص آن مکان‌ها می‌توانند تجربیات فراموش شده را دوباره در ذهن زنده کنند و به شما یادآوری کنند که آن زمان چه احساسی داشتید.

۶. جستجوی کمک از یک روانشناس:

اگر احساس می‌کنید نیاز به کمک بیشتری دارید، مشاوره با یک روانشناس یا متخصص می‌تواند بسیار مفید باشد. آنها می‌توانند با ارائه ابزار‌ها و روش‌های مناسب برای بازیابی خاطرات و مدیریت احساسات مرتبط با آنها، به شما کمک کنند. این کار می‌تواند به شما آرامش بیشتری دهد و فرآیند یادآوری را تسهیل کند.

با استفاده از این استراتژی‌ها، می‌توانید تجربه‌های شیرین و مهم دوران کودکی خود را بهتر به یاد آورید و آنها را در ذهن خود زنده کنید.