پهلوی با این کلاه هم دشمن بود

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: شغل آبا و اجدادی‌اش نمدمالی بوده و از زمانی که به یاد دارد، کنار دست پدر فوت‌وفن را یاد گرفته و کلاه‌نمدی برای همشهریانش درست کرده. می‌گوید کلاه‌نمدی برای قوم بختیاری ارج‌وقرب خاصی دارد و در مراسم عزا و عروسی نمی‌شود بدون کلاه حاضر شد. هرچند تغییر زمانه و تفاوت سبک لباس‌پوشیدن سبب شده مغازه کلاه‌نمدی «بهزاد جعفریان» هم مانند قدیم پررفت‌وآمد نباشد، او هنوز یکی از نمدمالان زبانزد شهرکرد است. او هنر کلاه‌مالی (به زبان دهکردی، کالامالی) را که در شهرکرد بیش از ۴ قرن قدمت دارد، هنری در آستانه فراموشی می‌داند. کلاه‌هایی که او درست می‌کند نه‌فقط در شهرکرد بلکه در پایتخت و شهر‌های دیگر هم مشتری دارد.

مشتری دائم کلاه بختیاری

کلاه‌های سفید، قهوه‌ای، نخودی و سیاه کنار هم چیده شده‌اند. اوستاکار گوشه مغازه روی چهارپایه نشسته و الیاف ریز پشم را در هم می‌مالد تا شکل بگیرند. از نوجوانی تا امروز که ۵۰ سال را هم پشت سر گذاشته، نمدمالی کرده و حسابی به زیروبم کار آشناست؛ با چشم بسته هم می‌تواند کار کند. بهزاد جعفریان سر صحبت را با روزگار سپری‌شده کلاه‌مالی آغاز می‌کند و می‌گوید که کلاه‌نمدی شهرکردی که یک بخش از لباس محلی قوم بختیاری است، دیگر به چشم نمی‌آید: «مردان پابه‌سن‌گذاشته یا میانسال مشتری دائم‌اند؛ ولی جوان‌تر‌ها رغبتی ندارند که لباس محلی بپوشند و کلاه‌نمدی بر سر بگذارند.» مرکز پژوهش‌های میراث معنوی یونسکو کلاه‌نمدی بختیاری را باسابقه‌ترین کلاه فرآوری‌شده اعلام کرده است که در نگاره‌های سنگی برخی از مکان‌های تاریخی مشاهده می‌شود.

این کلاه که در زمستان‌ها گرم و در تابستان‌ها خنک است، فقط در بین بخشی از مردان قوم بختیاری در چهارمحال و بختیاری استفاده می‌شود.

نمدمالی و صبوری

جعفریان می‌گوید که به افراد زیادی آموزش داده است؛ برخی برای خودشان مشغول کار شده‌اند و برخی به‌دلیل اوضاع کساد بازار، عطای کلاه‌مالی را به لقایش بخشیده‌اند؛ «مدت زمان یادگیری این کار به علاقه شاگرد بستگی دارد. شاگردی داشتم که در کمتر از یک‌ماه این کار را یاد گرفت. پرداخت نمد کار سختی است؛ زمان می‌برد و صبوری می‌خواهد. دستانت باید قدرت نمدمالی داشته باشد. وقتی هم که پا به سن بگذاری قدرت دستانت کم می‌شود.» کلاه‌نمدی شهرکردی با حدود ۵۰ مثقال پشم حلاجی‌شده گوسفند درست می‌شود و پرداخت و رنگ‌آمیزی‌اش یکی از سخت‌ترین بخش‌های تولید آن است.

عفریان دست از کار می‌کشد تا مشتری راه بیندازد. بین کلاه‌های سفید و سیاهی که در اندازه‌های کوچک و بزرگ روی هم چیده، مشتری را راهنمایی می‌کند و دراین‌بین درباره انواع کلاه بختیاری برایمان توضیح می‌دهد؛ «در شهرکرد کلاه‌نمدی به ۲ رنگ مشکی و قهوه‌ای تقسیم می‌شد که کلاه‌نمدی سیاه را بختیاری‌ها و کلاه‌نمدی قهوه‌ای را دهکردی‌ها به سر می‌گذاشتند.» اندازه و نوع کلاه‌نمدی در ایل بختیاری به کلاه بزرگ، کلاه متوسط و کلاه کوچک تقسیم می‌شود که ۲ مورد اول به کلاه خسروی معروفند. کلاه خسروی نمادی از بزرگی است که بر سر گذاشته می‌شود. جعفریان می‌گوید که در قدیم اگر مردی کلاه سرش نبود از حجره بیرون نمی‌رفت؛ در مراسم و مهمانی‌ها هم حتما کلاه به سر می‌گذاشتند.