ویژگی و فواید گفت‌وگوی سالم در خانواده چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار،گفت‌و‌گو در خانواده یکی از مهم‌ترین پایه‌های شکل‌گیری یک زندگی سالم، آرام و صمیمی است. هرجا ارتباط سالم وجود داشته باشد، سوءتفاهم‌ها کمتر، مشکلات قابل‌حل‌تر و روابط قدرتمندتر می‌شوند. خانه و خانواده اولین محیط اجتماعی است که انسان از کودکی با آن روبه‌رو می‌شود. عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران معتقد است گفت‌وگوی سالم به افراد یاد می‌دهد که هر مشکلی قابل‌حل است و هیچ‌کس مجبور نیست تنهایی با سختی‌ها بجنگد

در این محیط، شیوه صحبت کردن، گوش دادن، احترام گذاشتن، بیان احساسات و حل اختلاف‌ها شکل می‌گیرد. اگر در خانواده گفت‌وگوی سازنده وجود داشته باشد، اعضای خانواده احساس امنیت روانی بیشتری می‌کنند و می‌توانند نیاز‌ها و احساسات خود را بدون ترس و اضطراب بیان کنند.

گفت‌و‌گو در خانواده یعنی تبادل کلامی و غیرکلامی بین والدین و فرزندان یا بین همسران برای بیان احساسات، نظرها، خواسته‌ها، نگرانی‌ها و مسائل روزمره. گفت‌و‌گو فقط صحبت کردن نیست.

یک گفت‌وگوی واقعی شامل گوش دادن فعال، احترام متقابل، صبوری، همدلی، درک متقابل و تلاش برای فهمیدن معنی پنهان پیام طرف مقابل است. خانواده‌ای که خوب با یکدیگر صحبت می‌کنند، کمتر دچار درگیری‌های شدید، کینه، قهر، سردی روابط و فاصله عاطفی می‌شود.

در سال‌های اخیر بسیاری از خانواده‌ها به دلیل مشغله زیاد، استرس‌های زندگی، استفاده زیاد از فضای مجازی و کمبود زمان، فرصت و توان برای گفت‌وگوی سازنده را از دست می‌دهند. نتیجه این روند، کاهش صمیمیت، سوءتفاهم‌های پی‌درپی، مشکلات رفتاری کودکان و حتی افزایش اختلاف‌های زناشویی است. به همین دلیل روانشناسان و متخصصان خانواده تأکید می‌کنند که یکی از بهترین راه‌های حفظ سلامت روان خانواده، تقویت مهارت گفت‌و‌گو است.

در خانواده‌هایی که گفت‌و‌گو کم‌رنگ است، اعضا مجبور می‌شوند احساسات و مشکلات خود را سرکوب کنند. سرکوب احساسات در طولانی‌مدت باعث خشم، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و بی‌اعتمادی می‌شود. اما زمانی که صحبت‌ها، دلخوری‌ها و نگرانی‌ها با آرامش و احترام بیان شود، اعضای خانواده می‌توانند یکدیگر را بهتر بشناسند و یاد بگیرند چگونه مشکلات را بدون تنش و دعوا حل کنند.

گفت‌و‌گو باعث می‌شود خانه به فضایی امن تبدیل شود؛ جایی برای آرامش، نه محل جنگ، داد و بیداد و قضاوت.

اهمیت گفت‌و‌گو در خانواده فقط در حل مشکل نیست.

گفت‌و‌گو به اعضای خانواده کمک می‌کند تا احساس ارزشمندی کنند. وقتی کودکی با پدر یا مادرش صحبت می‌کند و می‌بیند که به حرف‌های او گوش داده می‌شود، احساس می‌کند مهم است. عزت‌نفس او بالا می‌رود، اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کند و در آینده روابط اجتماعی سالم‌تری خواهد داشت. همچنین گفت‌وگوی صحیح بین زن و شوهر باعث ایجاد عشق پایدار، وابستگی عاطفی، امنیت روانی و برنامه‌ریزی بهتر برای زندگی می‌شود.

اگر خانواده را مانند یک درخت تصور کنیم، گفت‌و‌گو ریشه‌های آن است. هرقدر ریشه قوی‌تر باشد، درخت مقاوم‌تر می‌ماند. خانواده‌ای که بدون گفت‌وگوی سالم ادامه می‌دهد، مانند درختی است که آب کافی دریافت نمی‌کند. ممکن است مدت‌ها روی پا بماند، اما در نهایت ضعیف می‌شود و در برابر کوچک‌ترین باد و طوفان زندگی آسیب می‌بیند.

چرا گفت‌و‌گو از دعوا و سکوت بهتر است؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند سکوت بهترین راه فرار از درگیری است.

اما سکوت طولانی‌مدت تبدیل به سردی و فاصله عاطفی می‌شود. از سوی دیگر دعوا و فریاد زدن جای گفت‌و‌گو را نمی‌گیرد. دعوا فقط احساسات منفی ایجاد می‌کند و نتیجه‌ای ندارد. گفت‌و‌گو تعادل بین سکوت و عصبانیت است. در گفت‌و‌گو می‌توان بدون توهین، بدون داد زدن و بدون تحقیر، درباره مشکل صحبت کرد.

گاهی تصور می‌شود که در خانواده تصمیم‌ها نیازی به توضیح ندارند و فقط باید اطاعت شود. اما نسل جدید چنین چیزی را نمی‌پذیرد. نوجوانان امروز نیاز دارند دلیل تصمیم‌ها را بدانند، شنیده شوند و احساس کنند بخشی از خانواده هستند. وقتی با فرزندان صحبت نشده و فقط دستور داده شود، آنها یا سرکش و عصبی می‌شوند یا منزوی و بی‌اعتماد. گفت‌وگوی سالم این فاصله را از بین می‌برد.

گفت‌وگوی سالم چه ویژگی‌هایی دارد؟

گفت‌وگوی سالم در خانواده بر پایه احترام است.

در این نوع ارتباط، توهین، فریاد، قهر، تحقیر، مقایسه و سرزنش وجود ندارد. در گفت‌وگوی سازنده، شنیدن به اندازه حرف زدن مهم است.

کسی که گوش نمی‌دهد، درواقع گفت‌و‌گو نمی‌کند.

گوش دادن واقعی یعنی قطع نکردن حرف طرف مقابل، نپریدن وسط صحبت، گوش دادن با نگاه، سر تکان دادن، و تلاش برای فهمیدن منظور و احساس او. گفت‌وگوی سالم همراه با آرامش، صداقت، همدلی و شفافیت است.

در یک ارتباط سالم، اعضای خانواده بدون ترس از قضاوت احساسات خود را بیان می‌کنند. گفت‌و‌گو زمانی موفق می‌شود که هدف آن شناختن و فهمیدن باشد، نه پیروز شدن در بحث. گفت‌و‌گو معامله‌ای برای برد و باخت نیست، بلکه پلی است برای نزدیک شدن دل‌ها.

فواید گفت‌وگوی سالم در خانواده

خانواده‌ای که ارتباط خوبی دارد، از نظر روانی سالم‌تر است. اعضای آن کمتر دچار استرس، خشم یا افسردگی می‌شوند. گفت‌و‌گو باعث افزایش احترام، صمیمیت، آرامش، امنیت روانی، تفاهم، اعتماد و محبت می‌شود. وقتی والدین با یکدیگر رابطه کلامی خوبی دارند، فرزندان نیز الگو می‌گیرند و در آینده روابط اجتماعی موفق‌تری خواهند داشت.

گفت‌و‌گو مانع شکل‌گیری کینه و سوءتفاهم می‌شود. بسیاری از طلاق‌ها، دعوا‌ها و مشکلات خانوادگی فقط به دلیل نبود گفت‌و‌گو رخ می‌دهد، نه به خاطر مشکلات بزرگ.

گفت‌و‌گو حتی بر شرایط تحصیلی و موفقیت فرزندان تأثیر دارد.

کودکانی که می‌توانند احساسات خود را بیان کنند، تمرکز بهتر، رفتار اجتماعی سالم‌تر و اعتمادبه‌نفس بیشتری دارند. در چنین خانواده‌هایی تنبیه‌های خشن، داد زدن، یا تحقیر کمتر دیده می‌شود و جای آن را درک متقابل می‌گیرد.

همچنین گفت‌و‌گو روابط زن و شوهر را قدرتمندتر می‌کند.

زوج‌هایی که درباره مسائل کوچک و بزرگ حرف می‌زنند، کمتر دچار قهر‌های طولانی، سردی عاطفی یا خیانت می‌شوند. وقتی احساسات، نیاز‌ها و ناراحتی‌ها بیان می‌شود، ذهن سبک‌تر و قلب آرام‌تر است.

چرا برخی خانواده‌ها در گفت‌و‌گو مشکل دارند؟

مشکل بودن گفت‌و‌گو در خانواده‌ها دلایل مختلفی دارد.

گاهی والدین خودشان در کودکی یاد نرفته‌اند چگونه حرف بزنند یا احساساتشان را بیان کنند. بعضی افراد فکر می‌کنند غرورشان اجازه نمی‌دهد عذرخواهی کنند یا از اشتباه چشم‌پوشی کنند.

بعضی دیگر تصور می‌کنند فرزندان باید فقط گوش کنند و حق ابراز نظر ندارند. در برخی خانواده‌ها گفت‌و‌گو به دلیل خستگی، شلوغی زندگی، مشکلات مالی، نبود وقت و وابستگی به فضای مجازی کاهش می‌یابد.

گاهی دلیل اصلی ترس است.

ترس از قضاوت، طعنه، تمسخر یا دعوا. وقتی کودکی حرف می‌زند و پدر یا مادر می‌خندند یا مسخره می‌کنند، کودک دیگر حرف نمی‌زند. وقتی زن یا شوهر مشکل خود را مطرح می‌کند و با توهین یا سرزنش روبه‌رو می‌شود، طبیعی است که سکوت را انتخاب کند؛ بنابراین گفت‌و‌گو زمانی شکل می‌گیرد که خانواده فضای امن ایجاد کند. امن یعنی بدون تمسخر، بدون قضاوت، بدون تحقیر.

چگونه گفت‌و‌گو در خانواده را تقویت کنیم؟

تقویت گفت‌وگوی خانوادگی فقط با تلاش یک نفر ممکن نیست.

همه اعضای خانواده باید یاد بگیرند که حرف بزنند و شنونده باشند.

مهم‌ترین قدم ایجاد زمان مشخص برای صحبت است.

حتی در شلوغ‌ترین روزها، خانواده‌ای که روزانه چند دقیقه با هم صحبت کند، ارتباط سالم‌تری دارد. صحبت‌ها لازم نیست همیشه درباره مشکلات باشد.

گفت‌و‌گو می‌تواند درباره اتفاقات روزمره، خاطرات، آینده، برنامه‌های زندگی، احساسات و حتی موضوعات ساده باشد.

برای تقویت گفت‌و‌گو باید قضاوت را کنار گذاشت. وقتی شخصی احساساتش را بیان می‌کند، نباید به او گفت اشتباه می‌کنی یا نباید این‌طور فکر کنی.

باید به احساس او احترام گذاشت و تلاش کرد از زاویه نگاه او دنیا را دید. این رفتار باعث می‌شود او تشویق شود بیشتر صحبت کند.

روش مهم دیگر گوش دادن فعال است.

یعنی هنگام صحبت گوشی کنار گذاشته شود، تلویزیون خاموش باشد و توجه کامل به فرد مقابل داده شود. گاهی تنها چیزی که یک انسان می‌خواهد شنیده شدن است، نه راه‌حل. بسیاری از والدین تصور می‌کنند وقتی فرزند ناراحت است باید فوراً راه‌حل بدهند. اما ابتدا باید احساس او را درک کنند. جمله‌هایی مانند حق داری ناراحت باشی یا می‌فهمم چه احساسی داری، تأثیر زیادی در آرامش طرف مقابل دارد.

برای تقویت گفت‌و‌گو باید از انتقاد مستقیم، توهین و مقایسه پرهیز کرد.

به جای گفتن تو همیشه اشتباه می‌کنی، بهتر است گفته شود من این رفتار را دوست نداشتم یا این موضوع ناراحتم کرد. استفاده از کلمه «من» به جای «تو» تنش را کمتر می‌کند. گفتن تو هیچ‌وقت گوش نمی‌کنی یا تو همیشه خراب می‌کنی فقط باعث دعوا می‌شود.

تشویق کردن به صحبت نیز ضروری است. از فرزندان بپرسید امروز چه احساسی داشتند، چه چیزی یاد گرفته‌اند یا چه چیزی خوشحال یا ناراحتشان کرده است. وقتی فردی احساس کند حرف‌هایش مهم است، بیشتر صحبت می‌کند.

برای تقویت گفت‌و‌گو بین زن و شوهر نیز باید احترام، صبوری و صداقت وجود داشته باشد.

زوج‌هایی که عصبانیت را وارد صحبت‌ها می‌کنند، فقط فاصله ایجاد می‌کنند. بیان احساسات باید بدون تهدید، قهر، تحقیر یا فریاد باشد. اگر بحث داغ شد، بهتر است کمی سکوت کرد و بعد از آرام شدن ادامه داد.

یکی از مهم‌ترین روش‌های تقویت گفت‌و‌گو، کنار گذاشتن فضای مجازی در زمان‌هایی از روز است. وقتی اعضای خانواده کنار هم هستند، اما هرکس سرش در گوشی است، عملاً هیچ ارتباطی شکل نمی‌گیرد.

تعیین زمان بدون گوشی، مانند زمان غذا خوردن یا یک ساعت در شب، کمک زیادی می‌کند.

صادق بودن نیز در گفت‌و‌گو اهمیت دارد. پنهان‌کاری، دروغ، طعنه و کنایه باعث سردی روابط می‌شود. گفت‌وگوی سالم بر پایه اعتماد است. وقتی اعتماد وجود داشته باشد، اعضا راحت‌تر احساساتشان را بیان می‌کنند.

مهارت حل اختلاف نیز در گفت‌و‌گو مهم است.

اختلاف نظر طبیعی است. هیچ خانواده‌ای نیست که بدون اختلاف زندگی کند. مهم این است که اختلاف تبدیل به جنگ نشود. اگر کسی اشتباه کرد، باید بتواند عذرخواهی کند. عذرخواهی کوچک‌ترین نشانه ضعف نیست، بزرگ‌ترین نشانه بلوغ و احترام است.

گفت‌و‌گو در خانواده مانند یک داروی شفابخش است که روابط را ترمیم می‌کند، عشق را افزایش می‌دهد و آرامش می‌آورد. بدون گفت‌وگوی سالم، حتی بهترین خانواده‌ها نیز به تدریج دچار فاصله عاطفی، سوءتفاهم و مشکلات جدی می‌شوند.

گفت‌و‌گو باید با احترام، صبوری، گوش دادن فعال، صداقت و همدلی همراه باشد. خانواده‌ای که صحبت می‌کند، شادتر است. فرزندانی که در چنین محیطی رشد می‌کنند، آینده روشن‌تری دارند؛ و زن و شوهری که با هم حرف می‌زنند، زندگی عمیق‌تری تجربه می‌کنند.

گفت‌و‌گو یکی از مهم‌ترین عواملی است که تاب‌آوری را در خانواده و روابط انسانی تقویت می‌کند. تاب‌آوری یعنی توانایی کنار آمدن با سختی‌ها، مشکلات و بحران‌های زندگی بدون فروپاشی احساسی. انسان زمانی می‌تواند در برابر فشار‌های روانی مقاوم باشد که احساس حمایت، امنیت و درک شدن داشته باشد. گفت‌وگوی سالم دقیقاً همین حس را ایجاد می‌کند.

وقتی افراد با یکدیگر صحبت می‌کنند، احساسات، نگرانی‌ها و مشکلات خود را بیان می‌نمایند. بیان احساسات باعث کاهش استرس و آرام شدن ذهن می‌شود.

پنهان کردن مشکلات یا سکوت طولانی‌مدت، ذهن را سنگین می‌کند و فرد را آسیب‌پذیرتر می‌سازد. گفت‌و‌گو مانند تخلیه روانی است و اجازه نمی‌دهد فشار‌های روحی جمع شوند. در نتیجه تاب‌آوری افزایش می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین تأثیرات گفت‌و‌گو، شکل‌گیری حمایت عاطفی است. وقتی اعضای خانواده یا دو نفر در رابطه، مشکلات را با هم مطرح می‌کنند، احساس تنهایی نخواهند داشت. حتی اگر راه‌حل قطعی وجود نداشته باشد، همین شنیده شدن و درک شدن به فرد قدرت ادامه می‌دهد.

کسانی که در زمان بحران تنها هستند، بیشتر دچار اضطراب، ناامیدی یا پرخاشگری می‌شوند. اما کسانی که گفت‌و‌گو را بلدند، می‌توانند کمک بگیرند، احساساتشان را بیان کنند و از نظر روانی سبک‌تر شوند.

عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران معتقد است گفت‌وگوی سالم به افراد یاد می‌دهد که هر مشکلی قابل‌حل است و هیچ‌کس مجبور نیست تنهایی با سختی‌ها بجنگد؛ بنابراین رابطه‌ای که بر پایه گفت‌و‌گو باشد، رابطه‌ای مقاوم‌تر، آرام‌تر و سرشار از امنیت روانی است.

منبع: عصر ایران