پیامدهای تعلل دولت بایدن برای بازگشت به تعهدات برجامی

در دولت پیشین آمریکا، لابی‌های سعودی صهیونیستی صحنه‌گردان سیاست خارجی آمریکا بودند. امیدهای این لابی‌ها با پیروزی بایدن کمرنگ شده است اما بعید است دست از خرابکاری در قبال توافق هسته‌ای برداشته باشند کمااینکه در هفته‌های اخیر برخی اظهارنظرها حاکی از تداوم رویکرد تخریبی آنهاست.

به گزارش مجله خبری نگار، هرچند در سخنرانی اخیر «جو بایدن» رییس‌جمهور ایالات متحده در وزارت امور خارجه این کشور سخنی از برجام به میان نیامد، اما این امر به معنای این نیست که این موضوع در دستورکار دولت جدید آمریکا نیست به ویژه با اظهارنظرهایی که در روزهای اخیر مقامات دولت ‌آمریکا درباره توافق هسته‌ای مطرح کرده‌اند.

انتصابات در دولت آمریکا و سپردن مسئولیت به افرادی که در مذاکرات هسته‌ای و به نتیجه رسیدن برجام به نوعی حضور داشته و مسئولیت داشته‌اند و همچنین افزایش اظهارنظرها و اخباری که از رایزنی‌ها درباره توافق هسته‌ای منتشر می‌شود، نشاندهنده اهمیت این موضوع است. اظهارنظرهای پراکنده و بعضا متناقض مقامات دولت بایدن درباره برجام و ایران نشان می‌دهد که دولت جدید آمریکا هنوز در حال سبک و سنگین کردن نحوه بازگشت به برجام است و هنوز نتوانسته در میان دو راهی‌های مختلف‌ها، راه اصلی خود را انتخاب کند. شاید بتوان گفت دولت قبلی‌آمریکا آنقدر گره به این توافق اضافه کرده که باز کردن این گره‌ها نیازمند تلاش‌های زیادی است.   

مواضع اتحادیه اروپا و آمریکا در قبال برجام شباهت چندانی ندارد، در حالی که اتحادیه اروپا بر بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها تاکید می‌کند آمریکا می‌گوید هنوز برای بررسی پیشنهاد ایران زود است یا توپ در زمین ایران است. هر چند این اظهارات از سوی ایران هم پاسخ مشابهی دریافت کرده مبنی بر اینکه ایران هم عجله‌ای در این زمینه ندارد، تهران منتظر اقدامات عملی از سوی واشنگتن است و ایران برای هر اقدام آمریکا پاسخ متناسبی خواهد داد.

بر اساس توافق هسته‌ای بین ایران و ۶ قدرت جهانی در سال ۱۳۹۴، ایران پذیرفت برخی از فعالیت‌های اتمی خود را برای مدتی (که جدول زمانی آن در برجام به صورت دقیق و روشنی آمده است) متوقف کند و در مقابل، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران هم برچیده شود. هر چند موضوعات متعددی بین ایران و آمریکا وجود داشت با این حال تصمیم بر آن شد که صرفا پرونده برنامه هسته‌ای مدیریت شود. با این حال دولت پیشین‌ آمریکا بنا به دلایل واهی و خصمانه از این توافق خارج شد و نه تنها به تعهدات خود عمل نکرد بلکه حتی مانع از اجرای تعهدات سایر شرکای برجام شد و نقض گسترده و فاحش قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را در دستورکار خود قرار داد.

ادعای ترامپ دستیابی به توافقی بهتر و گسترده‌تر با ایران بود که به زعم وی ایرادات برجام را نداشته باشد. او می‌خواست بندهای غروب برجام مادام‌العمر شود، به مسائل موشکی و منطقه‌ای هم بپردازد و در نهایت چیزی نیز عاید ایران نشود. راهی که از همان ابتدا محکوم به شکست بود و چهار سال تقلای ترامپ برای دستیابی به این توافق بهتر و حتی گرفتن عکس یادگاری با مقامات ایران به جایی نرسید.

سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز سه‌شنبه ۱۴ بهمن ماه گفته است که این اتحادیه در راستای لغو تحریم‌های ایران و احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام در حال رایزنی با دولت جو بایدن، است. پیتراستانو تاکید کرده است که جوسپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا،  بسیار سخت تلاش می‌کند تا توافق هسته‌ای با ایران حفظ شود.

استانو در گفت‌وگو با الجزیره گفت: درباره توافق هسته‌ای با ایران، آمریکا و همه طرف‌های ذی‌ربط هماهنگی می‌کنیم. دیپلماسی نقش اصلی را در مسیر بازگشت به توافق هسته‌ای دارد.

وی گفت: همه چیز در رابطه با توافق هسته‌ای در کمیسیون مشترک قابل گفت‌وگو و رایزنی است. اتحادیه اروپا در رابطه با مجاب کردن ایران برای توقف اقدامات خود درخصوص غنی‌سازی اورانیوم کاملا صریح است. فشارهای زیادی به دلیل تحریم‌های آمریکایی بر ایران وجود دارد و اتحادیه اروپا خواهان لغو این تحریم‌هاست. لغو تحریم‌های ایالات متحده می‌تواند انگیزه خوبی برای ایران در بازگشت به توافق هسته‌ای باشد. توافق هسته‌ای ایران بسیار مهم است و فعلا توافق بهتری به عنوان جایگزین وجود ندارد.

این اظهارات در حالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است که هنوز با ایران مذاکره‌ای نشده و برای بررسی پیشنهاد ایران درباره بازگشت به برجام زود است. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است: ما هنوز با مقام‌های ایران مذاکره‌ای نداشته‌ایم و انتظار ندارم تا زمانی که اقدامات اولیه انجام شود، ما چنین کاری بکنیم.

برخی از تحلیلگران انتظار داشتند که بایدن در همان هفته نخست شروع به کار در کاخ سفید، به برجام برگردد، اما این اقدام تاکنون به تعویق افتاده است. این تعلل می‌تواند پیامدهای مختلفی داشته باشد. ایران تاکنون بیشترین هزینه را برای حفظ برجام داده است. ایران یک سال بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و بی عملی شرکای اروپایی برجام تصمیم گرفت تعهدات هسته‌ای خود را کاهش دهد و بارها اعلام کرد که آماده است تا در ازای عمل شرکای برجام به تعهداتشان ایران هم از کاهش تعهدات عقب‌نشینی کند.

با این حال در این مدت وعده‌های شرکای برجام در قبال بهره‌مندی ایران از مزایای برجام عملیاتی نشد. ایران در تمام سال‌های حضور ترامپ در کاخ سفید به این توافق پایبند بود و با وجود کاهش بخش‌هایی از تعهداتش تلاش کرد توافق هسته‌ای را حفظ کند. موضوعی که البته در داخل هم با انتقاداتی مواجه بود. با این حال ایران در تمام این سال‌ها هر هزینه ای که قرار بوده برای حفظ برجام و نظام عدم اشاعه پرداخت کند، را پرداخته است.

در دولت سابق آمریکا، اجماعی در جهان در خصوص رویکردهای غیرمنطقی آمریکای ترامپ وجود داشت و با وجود عدم بهره‌مندی ایران از حقوق برجامی فضای بین‌المللی آنقدر هم مطابق میل ترامپ پیش نرفت و حداقلی از برجام باقی ماند اما اکنون که دولتی در آمریکا بر سرکار آمده که بسیاری از اعضای بلندپایه آن از مذاکره‌کنندگان برجام و حامیان ‌آن بوده‌اند و در سال‌های اخیر هم منتقد رویکرد ترامپ در قبال برجام بوده‌اند، انتظار می‌رود به تعهدات خود بازگردد. تعلل در اجرای تعهدات‌آمریکا طبعا پیامدهایی ممکن است داشته باشد.

نخستین پیامد، افزایش کارشکنی‌های مخالفان برجام است. در سال‌های اخیر و در دولت پیشین آمریکا لابی‌های سعودی صهیونیستی صحنه‌گردان سیاست خارجی آمریکا بودند و عملا دولت‌آمریکا را به کارگزار سیاست‌های خود تبدیل کرده بودند. امیدهای این لابی‌ها با پیروزی بایدن کمرنگ شده است اما بعید است دست از خرابکاری در قبال توافق هسته‌ای برداشته باشند کما اینکه در هفته‌های اخیر برخی اظهارنظرها حاکی از تداوم رویکرد تخریبی این جریانات است. اگر بایدن وارد مسیری شود که این لابی‌ها می‌خواهند ناخواسته ممکن است وارد مسیری شود که در دولت قبل طی می‌شد و عملا سیاست خارجی آمریکا همچنان گروگان این لابی‌ها باقی بماند. 

دومین موضوع این است که دولت ترامپ نقش زیادی در بی‌اعتبار کردن آمریکا و کاهش اعتماد جهانی به آمریکا داشته است. تصویری که ترامپ از آمریکا ارائه کرد یک دولت قانون‌شکن و بی توجه به پیامدهای قانون‌شکنی و تظاهر و تجاهر به قانون‌شکنی بوده است. دولت بایدن منتقد این وضعیت بود و انتظار می‌رود اعتماد از دست رفته را احیا کند. طبعا یکی از موارد و موضوعاتی که در این زمینه بسیار موثر است اقدام دولت بایدن در قبال تعهدات برجامی آمریکاست. اکنون این دولت جدیدآمریکاست که تصمیم می‌گرد اعتماد جامعه جهانی را به‌آمریکا جلب کند یا کماکان در مسیر دولت قبل قدم بردارد.

سومین موضوع این است که ایران در یکی دو سال اخیر از کاهش تعهدات هسته‌ای خود عقب‌نشینی کرده است. هرچند بارها اعلام کرده که هر وقت شرکای برجام به تعهدات خود برگردند، ایران هم از این گام‌ها عقب‌نشینی خواهد کرد ولی فعلا اتفاقی در این زمینه نیفتاده و صنعت هسته‌ای شاداب و پرتوان به مسیر خود ادامه می‌دهد. نکته مهم اینکه صنعت هسته‌ای ایران بومی شده و با ترور و خرابکاری هم خللی در این مسیر پیش نمی‌آید. از این بابت نباید این تصور غلط پیش بیاید که زمان به ضرر تهران است. اگر نظام عدم اشاعه برای آمریکا مهم است، بخش مهمی از این ماجرا نه با رویکردهای سلبی بلکه با رویکردهای ایجابی و عمل به تعهدات حاصل می‌شود. دنیا باید ببیند که آمریکا و کشورهای غربی به تعهدات خود پایبند هستند و اگر قرارداد و توافقی امضا می‌کنند به آن پایبند هستند. در غیر این صورت انتظار نمی‌رود نظمی در نظام بین الملل حاکم شود.

موضوع دیگر اینکه هر چند در سال‌های اخیر تهران به طور کامل به تعهدات خود پایبند بوده است اما به هم خوردن توازن در داده‌ها و ستانده‌های برجام منجر به شکل‌گیری انتقاداتی از این رویه شده است. منتقدان این رویه اکنون مجلس را در اختیار گرفته‌اند و شروع به اقدامات عملی در جهت توازن بخشی به این داده‌ها و ستانده‌ها هستند که تصویب قانون اقدام راهبردی برای مقابله با تحریم‌ها از جمله این اقدامات است. تعلل آمریکا و نشستن به انتظار انتخابات آینده ایران ممکن است هم اثرات تخریبی لابی‌های ضد برجامی را تشدید کند و از سوی دیگر این امکان وجود دارد که با روی کار آمدن دولتی جدید در ایران در سال ۱۴۰۰ نحوه تعامل ایران با آمریکا هم تغییر کند.

«محمدجواد ظریف» هم در مصاحبه با «کریستین امانپور» خبرنگار سی‌ان‌ان و هم در مقاله‌ خود در نشریه «فارن افرز» گفت که دولت بایدن فرصت محدودی برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای دارد. زمان بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای نامحدود نیست. ایالات متحده فرصت محدودی دارد، زمان مهم نیست بلکه مهم این است که آیا دولت بایدن می‌خواهد سیاست‌های شکست خورده ترامپ را دنبال کند یا خیر؟

امروز بسیاری از کشورها منتظر گام‌ها و اقدامات عملی بایدن برای اصلاح رفتارهای هنجارشکنانه ترامپ هستند. رفتار سیاسی بایدن به صورت لغو ممنوعیت ورود مسلمانان به داخل آمریکا و بازگشت به توافق آب و هوایی پاریس با دو فرمان اجرایی، خوش‌بینی نسبی را در سطح بین‌المللی نسبت به بازگشت به توافقات بین‌المللی و در پیش گرفتن دیپلماسی و چندجانبه‌گرایی ایجاد کرده است.

امروز توپ در زمین دولت آمریکاست و جمهوری اسلامی ایران با پایبندی به توافق بین‌المللی مشتاق انتفاع از مزایای اقتصادی برجام با مکانیسم و ابزار رفع تحریم‌ها و گشایش‌های مالی است. اگر دولت بایدن بخواهد به برجام بازگردد هیچ توجیهی برای اتلاف وقت وجود ندارد.

منبع: ایرنا