سفر به 2 هزار سال قبل در طرقبه!

در این گزارش – البته با کسب اجازه از بزرگان تاریخ و فرهنگ خراسان، با همه اتفاق و اختلاف نظرهایشان -  می‌خواهم برایتان از تاریخ طرقبه بگویم؛ تاریخی که زیر سایه «اکوتوریسم» این منطقه نادیده گرفته می‌شود؛ تاریخی که می‌تواند منشأ تقویت گردشگری در این شهر پرظرفیت استان خراسان رضوی باشد.

در ییلاق مشهور مشهد، چه اسرار و گنجینه‌های تاریخی نهفته است؟

به گزارش مجله خبری نگار، نه فقط برای مشهدی‌ها، بلکه برای تمام کسانی که از سراسر ایران برای زیارت و سیاحت به مشهد می‌آیند، طرقبه نامی آشناست؛ مکانی برای تفرج و رفع خستگی؛ شهری که در آغوش پرمحبت بینالود جا گرفته است و با روستاهای اطرافش، جلوه‌ای بهشتی دارد. باغ‌های مصفا و چشمه‌های جاری طرقبه، آن‌قدر زیباست که برای بیننده مجالی باقی نمی‌گذارد که درباره تاریخ کهن این منطقه فکر کند؛ اما چه بدانیم و چه ندانیم، تاریخ طرقبه به اندازه باغ‌هایش زیباست و البته عمری دارد به درازای درختان گردوی تناور و شاید چندهزارساله‌اش. در این گزارش – البته با کسب اجازه از بزرگان تاریخ و فرهنگ خراسان، با همه اتفاق و اختلاف نظرهایشان -  می‌خواهم برایتان از تاریخ طرقبه بگویم؛ تاریخی که زیر سایه «اکوتوریسم» این منطقه نادیده گرفته می‌شود؛ تاریخی که می‌تواند منشأ تقویت گردشگری در این شهر پرظرفیت استان خراسان رضوی باشد.

طرقبه در آثار جغرافیای قدیم

از قدیم گفته‌اند که «آب، آبادانی می‌آورد»؛ همین جمله کافی است تا بفهمیم طرقبه تاریخی دارد به اندازه قدمت چشمه‌سارهایی که همچنان در طبیعت اطراف آن قدرت‌نمایی می‌کنند و صحنه‌های بدیع می‌سازند. کوهپایه‌های بینالود، از دیرباز زیستگاه انسان‌ بوده‌است. سنگ‌نگاره «کمرمقبولا» در شمال طرقبه، تاریخ بیش از سه‌هزار سال زیست انسانی را به این منطقه منتسب می‌کند؛ یعنی تاریخ طرقبه را باید به هزاره اول پیش از میلاد برد. این شهر از دیرباز، بخشی از ولایت توس بوده‌است و هنگامی که توس از رونق افتاد و مشهد مرکزیت پیداکرد، به زیرمجموعه این شهر مقدس پیوست. همراهی طرقبه و توس، تاریخی دیرینه دارد؛ «مقدسی»، جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم و صاحب کتاب ارجمند «احسن‌التقاسیم»، «تروغبذ» را یکی از بخش‌های ولایت «طوس طابران» می‌داند. «تروغبذ»، نام کهن طرقبه ‌است که درباره معنای آن نظرات متعددی وجود دارد. برخی آن را ترکیبی از دو واژه «تروغ» و «بذ» می‌دانند و آن را در برابر «تروغ» یا طُرُق امروزی که در ناحیه شرقی مشهد قرار دارد، می‌گذارند و «بذ» را به معنای «بهتر» می‌گیرند؛ یعنی «جایی بهتر از طرق». مقدسی مردمان طرقبه را در کنار دیگر مردمان توس، در زمره «بهترین مردم در دو جهان» معرفی می‌کند؛ چراکه در این دنیا، از نعمات فراوانی برخوردار هستند و در میان خراسانیان نیز، نخستین مردمانی بودند که به شرف پذیرش اسلام نائل شدند. مهدی سیدی، در کتاب «تاریخ شهر مشهد»، این ادعا را مربوط به پذیرش اسلام توسط حاکم توس که در آن زمان لقب «کنارنگ» داشت، می‌داند. در منابع دیگر، طرقبه را «تروغوذ»، «بردع» و «برعو» هم ذکر کرده‌اند که احتمالاً به دلیل ضبط واژه به زبان‌های غیرفارسی یا تغییر متن هنگام استنساخ است. «ابن‌حوقل»، جغرافی‌دان مسلمان و ایرانی‌نژاد قرن چهارم، نام طرقبه را «تروغبذ» ضبط و در کتاب خود، ذیل نقشه تهیه‌شده از مناطق اطراف توس، به آن اشاره کرده‌است.

ردپاهای تعقیب‌نشده پیش از اسلام

طرقبه و اطراف آن، نشانه‌هایی از تاریخ کهن ایران دارند. روستای «کنگ» در دو فرسخی طرقبه، معماری و شمایلی مانند ماسوله دارد و برای آن بیش از 1500 سال تاریخ قائل شده‌اند. در کوه‌های قسمت جنوبی طرقبه و در حوالی روستای ازغد، گورستانی مربوط به دوره پیش از اسلام و احتمالاً دوره ساسانی وجود دارد که در میان قدیمی‌های منطقه به «گورستان گبرها» مشهور است و حتی برخی معتقدند که این منطقه، به واسطه نزدیکی به آتشکده «آذربرزین مهر» که ظاهراً در آن سوی کوه و در منطقه «ریوند» نیشابور قرار داشت، محل اقامت موبدان زرتشتی بود. اهمیت این مسئله را می‌توان در کشف دفینه‌ها و یافتن اشیای عتیقه‌ای مشاهده کرد که گاه و بی‌گاه و بیشتر توسط سارقان اشیای تاریخی، در منطقه کشف می‌شود و به سرقت می‌رود؛ در واقع وسعت کاوش‌های غیرمجاز در منطقه طرقبه، از کمرمقبولا در شمال تا ازغد و کلاته آهن در جنوب آن، امتداد دارد و نشان می‌دهد که اگرچه گردشگران و مشهدی‌ها از تاریخ پربار این شهر و اطراف آن بی‌خبرند، اما دزدان عتیقه به هیچ‌وجه این فرصت غنیمت را از دست نمی‌دهند! با توجه به این‌که طرقبه در قرون اولیه پس از ورود اسلام، به عنوان یک قصبه و شاید شهر رسمیت داشت و بخشی از ولایت توس را شامل می‌شد، به احتمال زیاد، طی قرن‌های قبل نیز، مکانی شناخته‌شده بود و باید بتوان برای منطقه مسکونی فعلی آن، تاریخی دوهزار ساله در نظر گرفت؛ هرچند که شاید نشانه‌های موجود، قدمت بیشتری را آشکار کنند.

مکانی برای تهجد و تفرّج

فضا و سکوت خاص این ییلاق تاریخی، در کنار فراهم‌بودن امکانات زندگی آسوده، باعث می‌شد که بسیاری از اهل علم، آن را مکانی برای آرامش و تفکر خود بدانند؛ چنان‌که در قرون جدید نیز، بسیاری از زاهدان و عارفان ساکن مشهد، در طرقبه گوشه انزوا می‌گزیدند و مردم این شهر نیز، به تهجد و عبادت شهره بودند. طرقبه در منابع متأخر نیز، به وصف زیبایی و آب و هوای خوب، متصف است. ناصرالدین‌شاه هنگام سفر به مشهد، شبی را در طرقبه خوابید و در سفرنامه خود، این ییلاق تاریخی را مکانی مفرح و عالی برای تجدید قوا معرفی کرد. او در سفرنامه‌اش به معدن طلایی که در منطقه مایان، در جنوب طرقبه قرار دارد هم اشاره کرده‌است؛ معدنی که البته مقدار طلای آن چنگی به دل نمی‌زد. وجود این معدن می‌تواند دلیل دیگری برای قدمت این منطقه باشد؛ دلیلی که باید در اطراف آن، تفحص و جست‌وجوی بیشتری کرد.

منبع: خراسان