سرعت پایین دولت قبل در شیرین‌سازی آب دریا

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: سهم ناچیز ایران از برداشت آب از سواحل جنوبی کشور برخلاف دیگر کشور‌های حاضر در حاشیه این دریاها، همچون امارات متحده عربی، عربستان، کویت، قطر و بحرین است. از ایران به عنوان پهناورترین کشور در امتداد خلیج فارس یاد می‌شود، هرچند که کمترین ظرفیت آب‌شیرین‌کن را در مقایسه با سایرین به خود اختصاص داده است.

در جهان حال حاضر، روزانه نزدیک به ۱۰۷ میلیون متر مکعب و در خاورمیانه ۵۰ میلیون متر مکعب، آب شیرین می‌شود. آب‌شیرین‌کن‌های خلیج فارس حدود ۲۴ درصد ازکل این میزان را به خود اختصاص داده‌اند؛ چیزی حدود ٢۶ میلیون مترمکعب در روز. در این بین، بیشترین آب‌شیرین‌کنی توسط امارات متحده عربی و سپس عربستان انجام می‌شود؛ کویت، قطر و بحرین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

با این حال، ایران به عنوان پهناورترین کشور در امتداد خلیج فارس کمترین ظرفیت آب شیرین‌کن را دارد، به طوری که ظرفیت خط نخست انتقال آب افتتاح شده نزدیک به ۶۵۰ هزار متر مکعب است. گفته می‌شود با بهره‌برداری ازخطوط دیگر، این میزان به ۲ میلیون تن متر مکعب در روز می‌رسد. با این همه درمقایسه با سایرین، جایگاه بسیار پایینی است. طول سواحل کشور در حال حاضر حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر بوده که ۸۹۰ کیلومتر آن در شمال واقع شده است. ساحل‌های شمالی شامل استان‌های گیلان، مازندران و گلستان است.

در عوض، چهار هزار و ۹۰۰ کیلومتر ساحل ایران هم در جنوب کشور قرار دارد که از مجموع کل سواحل کشور حدود ۸۴۰ کیلومتر آن پیرامون جزایر توزیع شده است. به‌طور معمول وجود این مقدار ساحل فرصت بی‌نظیری برای بهره‌مندی از آب دریا‌ها به شمار می‌رود. فرصتی که به نظر می‌رسد برای استحصال آب شیرین از آن در دولت قبل، چندان مغتنم شمرده نشده است.

براساس برنامه‌های توسعه‌ای، دولت قبل مکلف بوده تا در جهت اصلاح نظام بهره‌برداری آب آشامیدنی، بهره‌وری استحصال و بهره‌وری مصرف دست‌کم ۳۰ درصدآب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور را ازطریق شیرین کردن آب دریا تا پایان اجرای قانون برنامه، تأمین کند.

هرچند که بررسی‌ها نشان می‌دهند که این اعداد چندان به اهداف مورد نظر نرسیده‌اند. ساده تراینکه دولت قبل در زمینه شیرین‌سازی آب دریا سرعت لازم را نداشته و حتی دربرخی از استان‌های مورد نظر این اعداد به مراتب پایین‌تر است. ناگفته نماند که در جریان شیرین‌سازی آب دریا، قرار بوده که کمبود آب ۱۷ استان دیگر درگیر در جریان خشکسالی کشورهم از محل آب دریا تأمین شود.

درحال حاضر ۸۵ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک، نیمه‌خشک و فراخشک واقع شده و کشوری با چنین اقلیم و میانگین بارندگی کمتر از سطح متوسط جهانی، ۷۰ درصد زمان یک دهه اخیر را با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است. این وضعیت باعث کاهش شدید منابع آب سطحی و زیرزمینی شده است. بررسی جدیدترین آمار از مصرف آب و توزیع منابع آب کشور نشان می‌دهد که مصرف سالانه آب در ایران به ۹۸ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است.

از این میزان، حدود ۸۸ میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی، حدود ۸ میلیارد مترمکعب در بخش شرب و حدود ۲ میلیارد مترمکعب در بخش صنعت مصرف می‌شود. از مجموع توزیع ۹۸.۱ میلیارد مترمکعبی آب در طول یک‌سال، حدود ۴۴.۳ میلیارد متر مکعب از منابع سطحی و ۵۳.۹ میلیارد مترمکعب از منابع زیرزمینی شامل چاه‌ها و قنوات، برداشت می‌شود. علی همتی شعبانی، مدیرعامل سابق شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس، با اشاره به اینکه در مجموع برای انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ۶ خط انتقال در نظرگرفته شده، افزود که براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده و تا سال ۱۴۲۰ باید ۲ میلیارد متر مکعب از آب خلیج فارس نمک‌زدایی و به فلات مرکزی منتقل شود.

به گفته وی، از ۶ خط پیش‌بینی شده فقط خط اول در حال بهره‌برداری بوده که ۵ طرح بزرگ انتقال آب از دریا‌های جنوب برنامه‌ریزی و درمرحله مطالعه و اجرا قرار دارد. به غیر از خط اول، خط انتقال از خلیج‌فارس به استان‌های کرمان و یزد (به‌نام خط دوم)، خط انتقال دریای عمان به استان اصفهان (به‌نام خط سوم) و خط انتقال دریای عمان به زاهدان، زابل، خراسان جنوبی و خراسان رضوی (به‌نام خط چهارم) که به کریدور شرق معروف است و خط انتقال خلیج‌فارس به استان فارس (به‌نام خط پنجم)، در دست مطالعه و بعضاً در حال احداث هستند. ازقرارمعلوم، بیش از ۹۲ درصد حجم تولیدی آب‌شیرین‌کن‌های کشور در حال حاضر در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر و هرمزگان قرار دارند. برآورد می‌شود که ۹۳ دستگاه نمک‌زدایی با ظرفیت ۵۷۰ هزار متر مکعب در کل کشور وجود دارد که در ۴ استان مذکور واقع شده‌اند.

هم‌اکنون هزینه شیرین‌سازی هر مترمکعب آب دریا حدود ۱۵ هزار تومان برآورد می‌شود، هرچند که نرخ خرید تضمینی هرمترمکعب آب تولیدی آب شیرین‌کن‌ها ۱۸ هزار تومان است. گویا در دولت دوازدهم، موافقت اولیه تخصیص برداشت و نمک‌زدایی از آب دریای عمان برای استان‌های سیستان وبلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی مجموعاً به میزان ۲۸۰ میلیون مترمکعب صادر شده که این مجوز برای برداشت حدود ۸.۵ میلیارد متر مکعب برداشت از دریا صادرشده است. هدف از شیرین‌سازی و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان برای تأمین آب ۱۷ استان کشور در مسیر پاسخگویی به مصرف آب این استان‌ها بوده؛ مصرفی که سالانه ۶۰ میلیارد متر مکعب از منابع سطحی و زیرزمینی را به خود اختصاص می‌دهد. از این مقدار، حدود ۲ میلیارد متر مکعب در بخش صنعت مصرف می‌شود که در برنامه ۳۰ سال آینده این میزان به بیش از ۳ میلیارد متر مکعب خواهد رسید.

محاسبات هم نشان می‌دهد که بخش صنعت سالانه برای آب مصرفی خود حدود ۹۵۰ میلیون متر مکعب کمبود خواهد داشت. در این مسیر، استفاده از آب دریا یکی از روش‌های تأثیرگذار برای این کار است. واقعیت این است که دولت قبل در زمینه شیرین‌سازی آب دریا انتظارات جدی را برآورده نساخت، اقدامی که باعث شد تا همچنان دیگر کشور‌ها دراین راستا گوی سبقت را از ایران بربایند. هرچند که برخلاف دولت قبل، دولت سیزدهم از هم‌اکنون یکی از اولویت‌های خود را تأمین آب مناطق مختلف کشور و بخصوص فلات مرکزی عنوان کرده است. علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو به تازگی گفته که تعداد آب‌شیرین‌کن‌های کشور در جوار دریا طی چهار سال آینده ۶ برابر می‌شود و افزوده که باید سهم کشور را از تأمین آب دریا حفظ کنیم که امید است از امروز تا پایان دولت سیزدهم این پروژه‌ها به ترتیب افتتاح شوند.

شکی نیست که با عزم جزم وزارت نیرو سهم ایران در شیرین‌سازی از آب دریا رشدی جدی خواهد داشت.