اما و اگر‌های دور جدید حملات ترکیه به شمال سوریه

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از الوقت؛ درحالی که هنوز هیچ گروهی مسئولیت حمله تروریستی هفته گذشته در میدان تقسیم استانبول را برعهده نگرفته است، اما مقامات ترکیه از همان ابتدا گروه تروریستی حزب کارگران کردستان «پ ک ک» را مسئول آن اعلام کردند. این حمله کافی بود تا ارتش ترکیه حملات خود علیه مواضع این گروه تروریستی در عراق و سوریه را تشدید کند. هر چند در روز‌های گذشته عملیات ارتش ترکیه به مواضع پ ک ک در عراق متمرکز بود، اما از روز شنبه شمال سوریه به سیبل حملات تبدیل شد.

به گفته وزارت دفاع ترکیه، جنگنده­‌های این کشور حملاتی را به پایگاه‌های پ‌ک‌ک و شبه‌نظامیان کرد سوری موسوم به یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) در شهر کوبانی در شمال سوریه انجام دادند که طی آن ده‌ها نفر کشته و زخمی شدند. وزارت دفاع ترکیه می‌گوید این عملیات هوایی مطابق با حق دفاع از خود انجام شده است. این وزارتخانه همچنین با انتشار تصاویری از جنگنده‌های خود در حملات هوایی به اراضی سوریه، در توئیتر نوشت: «زمان حساب فرا رسیده است». ترکیه در اکتبر ۲۰۱۹ هم به بهانه مقابله با تهدیدات گروه‌های تروریستی شهر کوبانی را به مدت دو هفته زیر آتش جنگنده­‌ها و آتش توپخانه­‌ای خود گرفته بود که طی آن صد‌ها تن کشته و زخمی شدند.

باتوجه به اینکه مقامات ترکیه گفته­اند که حملات هوایی فقط شروع کار است و عملیات‌های گسترده­ای را در سوریه انجام خواهند داد، لذا این احتمال وجود دارد که شاید عملیات زمینی هم در دستورکار باشد. عملیات نظامی در سوریه رویای رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه است که هیچ گاه آنرا از روی میز کنار نگذاشته است.

اردوغان از سال ۲۰۱۳ در بحبوحه بحران سوریه و با این ادعا که تمامیت ارضی ترکیه از سوی گروه‌های تروریستی در سوریه تهدید می‌شود، طرح ایجاد «منطقه امن» به شعاع ۳۰ کیلومتری در مناطق شمالی سوریه را مطرح کرد تا امنیت مرز‌های کشورش را تا عمق خاک سوریه امتداد دهد، اما این درخواست علاوه بر روسیه با مخالفت آمریکا و اروپایی‌ها نیز مواجه شد و از آن زمان تاکنون اردوغان در سودای اجرای این برنامه بوده و مترصد فرصتی است تا بتواند آنرا عملی کند.

اردوغان و دیگر مقامات ترکیه در خردادماه امسال بار‌ها اعلام کردند که به زودی عملیات نظامی را در شمال سوریه آغاز خواهند کرد تا به ادعای آن‌ها با تهدیدات از سوی گروه‌های تروریستی که کرد‌ها هستند مقابله کنند. هر چند همه منتظر دور جدید عملیات نیرو‌های نظامی ترکیه در سوریه بودند، اما تاکنون چنین برنامه‌ای محقق نشده است و شاید این بار اردوغان بخواهد تا پروژه ناتمام خود را اجرایی کند.

هر چند آنکارا از چند ماه پیش سیاست تنش زدایی با دولت سوریه را در پیش گرفته است و حتی برای نشان دادن حسن نیست خود دفاتر معارضان سوری در خاک ترکیه را تعطیل کرد، اما با این وجود، ممکن است اردوغان بین دو راهی عادی سازی روابط با دمشق و حضور نظامی در سوریه، گزینه دوم را برگزیند که در این مورد به خصوص هم باید همه جوانب را در نظر بگیرد.

تلاش اردوغان برای ساکت کردن مخالفان داخلی

اردوغان که از سوی مخالفان داخلی تحت فشار است و قدرت گیری رقبایش را تهدیدی برای تاج و تخت خود می‌داند، چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری سعی دارد با عملیات احتمالی در سوریه خود را رهبر ملی‌گرا معرفی کند که برای دفاع از شهروندان کشورش همه کار می­‌کند. اردوغان قصد دارد با عملیات نظامی علاوه بر اینکه شکاف در جبهه رقبای داخلی خود را افزایش می‌دهد، توجه افکار عمومی را از مشکلات اقتصادی و تورم افسار گسیخته به جنگ با تروریست‌ها معطوف کند. اردوغان در این سال‌ها نشان داده که حاضر نیست کرسی ریاست جمهوری را به رقبا واگذار کند و به هر حربه‌ای متوسل می­شود تا بتواند همچنان در قدرت بماند.

رئیس جمهور ترکیه روی موج ملی‌گرایی سوار شده است و انفجار استانبول بهترین فرصت را برای او فراهم کرده تا بتواند مسیر پیروزی مجدد خود در انتخابات را هموار کند. اردوغان پس از انفجار استانبول در سخنانی تند همه آن‌هایی را که از حملات به پ ک ک و دیگر گروه‌های کرد انتقاد می‌کنند در شمار تروریست‌ها قرار داد تا مخالفان جرات عرض اندام در برابر او پیدا نکنند. با این سخنان اردوغان مخالفان داخلی را در منگنه قرار داد که در صورت انتقاد مخالفان داخلی از عملیات در سوریه که اردوغان آنرا برای از بین بردن تروریست‌ها توجیه می‌کند، می‌تواند افکار عمومی را برعلیه رقبا بشوراند.

موانع و چالش‌های عملیات ترکیه

هر چند ترکیه عملیات زمینی در سوریه را شروع نکرده، اما شواهد و قرائن حاکی از این است که شاید این عملیات به زودی آغاز شود، اما موانع زیادی بر سر راه این عملیات وجود دارد که کار را برای رهبران آنکارا سخت خواهد کرد.

اولین مانع در برابر ترکیه، واکنش تند ایران و روسیه است که به عنوان ضامنین توافقات آستانه با هر گونه جنگ افروزی جدید در سوریه مخالفند. ایران و روسیه در نشست سه جانبه تهران که در تیرماه سال جاری برگزار شد، مخالفت خود را با هر گونه اقدام نظامی در سوریه اعلام کردند و یکی از دلایل اصلی عقب نشینی موقتی ترکیه از شروع عملیات در شمال سوریه هم موضع‌گیری قاطع مقامات تهران و مسکو بود که این اقدامات تنش زا را خط قرمز اعلام کرده‌اند.

ایران و روسیه بر این باورند که تشدید تنش‌ها در سوریه فرصت مناسبی برای قدرت گیری مجدد گروه‌های تروریستی فراهم می‌کند که در این صورت بحران در این کشور مجددا شعله ور خواهد شد. این مسئله در زمانی که جنگ اوکراین همه جهان را درگیر کرده است می‌تواند بحران جدیدی را در منطقه ایجاد کند.

شاید اردوغان در این فکر است که روسیه به دلیل حضور در اوکراین و به خصوص پس از خروج نیرو‌های روسی از شهر خرسون در موضع ضعف قرار گرفته است و نمی‌تواند واکنشی جدی به عملیات احتمالی آنکارا نشان دهد، اما این برخلاف تصورات است. زیرا روسیه بار‌ها گفته که جنگ در اوکراین سبب نمی‌شود تا این کشور از تمرکز بر سوریه غافل شود و واکنش‌هایی که به حملات رژیم صهیونیستی به خاک سوریه در ماه‌های اخیر نشان داده است به خوبی گویای این واقعیت است. روسیه حتی در این مدت رزمایش هوایی با سوریه برگزار کرده و دامنه حملات هوایی خود به تروریست‌های ادلب را افزایش داده است تا هشداری به جبهه دشمنان باشد که مسکو پرونده سوریه را رها نکرده است، لذا مقامات ترکیه هم باید حواسشان به این مسئله باشد که در صورت وقوع چنین عملیاتی، واکنش تند روس‌ها را هم مدنظر قرار دهند.

هر چند برخی کارشناسان عملیات همزمان ترکیه و ایران به مواضع گروه‌های تروریستی کرد در عراق و سوریه را همسو با هم توصیف می‌کنند، اما تهران هر گونه تهاجم ترکیه به سوریه را ناقض توافقات آستانه می‌داند و در صورت شروع دور جدید عملیات، به شدت به آن واکنش نشان خواهد داد.

ترکیه که بحران اوکراین را فرصت مناسبی برای یکه تازی و اجرای پروژه‌های نیمه تمام خود در سوریه می‌داند، سعی دارد از دلمشغولی اروپا و آمریکا در اوکراین هم بهره‌برداری کند. ترکیه معتقد است که اروپایی‌ها در حال حاضر با بحران‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و چنان در بحران اوکراین گیر افتاده‌اند که نمی‌توانند به عملیات ترکیه متمرکز شوند و از طرفی، ناتو برای عضویت کشور‌های فنلاند و سوئد در این ائتلاف نظامی به موافقت ترکیه نیاز دارد و به نوعی دست غربی‌ها زیر ساطور آنکارا قرار دارد. اردوغان بار‌ها گفته که فنلاند و سوئد میزبان گروه پ ک ک هستند و از تروریست‌ها حمایت می‌کنند و گفته تا زمانی که دفاتر و مقر‌های این گروه در کشور‌های اسکاندیناوی منحل نشود، با درخواست عضویت آن‌ها در ناتو موافقت نخواهد کرد. بنابراین، انفجار تروریستی استانبول می‌تواند برگ برنده اردوغان باشد تا از فنلاند و سوئد امتیاز گرفته و آن‌ها را به عدم حمایت از رهبران کرد وادار کند.

مسئله دیگر اینکه اروپایی‌ها در تامین منابع انرژی خود نیز به کمک ترکیه نیاز دارند و اخیرا هم توافقاتی بین اردوغان و مقامات روسیه برای فروش گاز و ترانزیت آن به اروپا مطرح شده است و لذا اروپایی‌ها سعی خواهند کرد حتی المقدور اقدامی انجام ندهند که خشم آنکارا را برانگیزند و اردوغان هم به این نقطه ضعف اروپایی‌ها پی برده است.

با وجود نیاز غربی‌ها به ترکیه، اما آمریکا به شدت با عملیات ترکیه در سوریه مخالف است. واشنگتن که حامی کرد‌های سوریه است و از سال‌ها پیش آن‌ها را زیر بال و پر خود گرفته و آموزش‌های نظامی داده تا از وجود آن‌ها به عنوان نیروی زمینی خود در سوریه استفاده کند، عملیات ترکیه را برخلاف برنامه‌های خود می‌داند. آمریکا تاکنون با طرح ایجاد منطقه امن و عبور نیرو‌های ترک از شرق فرات موافقت نکرده و مانع اجرای طرح مد نظر اردوغان بوده است.

اگرچه جهان عرب در ابتدای بحران سوریه در جبهه مقابل دمشق ایستاده بود و در میدان غربی- صهیونیستی بازی می‌کرد، اما در سال‌های اخیر ورق برگشته و بسیاری از این کشور‌ها مواضع قبلی را تغییر داده و به سمت عادی سازی با دولت سوریه رفته‌اند؛ لذا با شروع عملیات احتمالی ترکیه، صدای مخالفت‌ها از اتحادیه عرب بلند خواهد شد. همانگونه که در سال ۲۰۱۹ نیز با حملات علیه کرد‌ها در کوبانی به شدت مخالفت کردند و این بار هم موضع گیری‌های تندی را علیه سیاست‌های جنگ طلبانه آنکارا اتخاذ خواهند کرد.

علاوه بر واکشن‌های جهانی، خود دولت سوریه بزرگترین مانع بر سر راه یکه‌تازی‌های اردوغان است. مقامات دمشق بار‌ها عملیات ترکیه را بازی با آتش توصیف کرده‌اند که می‌تواند تبعات ناگواری برای آنکارا داشته باشد. مسئله دیگر این است که ارتش سوریه در مقایسه با ابتدای شروع بحران در سال ۲۰۱۱ قدرتمندتر شده است و می‌توان تجاوزات ترکیه را دفع کند. همچنانکه در بحبوحه لفاظی‌های مقامات ترکیه در ماه‌های گذشته، ارتش سوریه در مناطق شمالی آرایش نظامی به خود گرفت تا نشان دهد که برای هر گونه سناریویی آماده است. حتی با رهبران کرد هم تعاملاتی را انجام داد تا در صورت لزوم برای از بین بردن تهدید مشترک در یک جبهه واحد قرار گیرند.

با در نظر گرفتن همه این موانع و مشکلات می‌توان گفت که ارتش ترکیه در حال حاضر چه از بعد بین‌المللی و چه داخلی توان شروع عملیات را ندارد، زیرا در صورت وقوع چنین طرحی همه تحرکات دیپلماتیک اردوغان برای بهبود روابط با سوریه، جهان عرب و روسیه بی‌اثر خواهد شد. از طرفی، آنکارا برای عملی کردن منطقه حائل ۳۰ کیلومتری به موافقت غربی‌ها نیاز دارد و به تنهایی از عهده این کار برنمی‌آید و اکنون که متحدان غربی هم در مقابل آنکارا ایستاده‌اند، ریسک چنین پروژه‌ای بسیار بالاست. مضاف بر این، عملیات جدید در سوریه که پایانی بر آن متصور نیست می‌تواند هزینه‌های زیادی را روی دوش دولت اردوغان بگذارد و این مسئله در زمانی که بحران اقتصادی در این کشور بیداد می‌کند طولانی شدن عملیات نظامی، ممکن است به ضرر اردوغان در انتخابات تمام شود.