مجله خبری-سبک زندگی نگار: صنایع دستی بافتنی، از معروفترین و قدیمیترین صنایع دستی ایران میباشند که قدمتی به اندازهی تاریخ چندین هزار سالهی ایران دارند. متریال اصلی این صنایع دستی، نخ میباشد. در این صنایع دستی، محصولات مختلفی بافته میشود. صنایع دستی بافندگی هم با دست و هم از طریق ماشین انجام میشود. این صنایع از قدمتی طولانی برخوردار هستند، اما از آنجایی که متریال اصلیشان، نخ است به مرور زمان از بین رفته اند و نمیتوان تاریخ دقیق پیدایش آنها را تخمین زد.
معرفی انواع صنایع دستی بافتنی
به طور کلی بشر از ابتدای پیدایش خود نیازمند پوششی برای خود بود. آنها در ابتدا از برگ برای پوشاندن خود استفاده میکردند، اما بعدها با پیشرفت تمدن بشری، الیافهای طبیعی مانند پشم، جایگزین برگها شدند. این پیشرفت تا آنجا ادامه داشت که پارچهها تولید شدند.
صنایع دستی بافتنی در ایران نیز از قدمتی طولانی برخوردار است و حتی هنرمندان ایرانی از پیشتازان این عرصه بودند. این مساله سبب شد که امروزه در کشور ما انواع صنایع دستی بافتنی موجود باشد. برای آشنایی بیشتر با این صنایع، با ما در ادامهی مطلب همراه باشید.
آشنایی با انواع صنایع دستی بافتنی
صنایع دستی بافتنی در ایران به صورت زیر طبقه بندی میشوند:
• صنایع بافتنی سنتی داری: شامل فرش و قالی دستباف، گلیم بافی، زلو و گبه
• بافتههای سنتی دستگاهی: شامل جاجیم، پارچه و پلاس
پارچههای مختلفی از گذشتههای ایران به یادگار مانده است که از انواع آنها میتوان به پارچههای زری، مخملهای نقش برجسته، عبا، چادر شب، پارچههای ابریشمی بافت کلات نادر و یوسف آباد، ترمه، برک، شمد، روفرشی، پرده، احرامی و ... اشاره کرد.
• دوخت روی پارچه: شامل سوزن دوزی، پته دوزی، نقش دوزی، ملیله دوزی، بخارا دوزی، نوار دوزی، قلاب دوزی، خوس دوزی و زرتشتی دوزی
• دوخت داخل پارچه: شامل سکمه دوزی و چشمه دوزی
• رو دوزی سنتی: شامل قیطان دوزی، منجوق دوزی، چهل تکه دوزی، پولک دوزی، سکه دوزی و نقده دوزی
• بافتههای حصیری: شامل چیغ بافی، بوریا بافی، بامبو بافی و مروار بافی
ویژگی مشترک تمام این بافتههای سنتی این است که از دو رشته، یا نخ و یا حصیر به صورت تار و پود استفاده میشود و با تنیدگی و یا بافت و گره، تار و پود ایجاد میشود که تبدیل به این بافتههای سنتی زیبا میشوند.
آشنایی با صنایع دستی بافتنی
در این صنایع بافتنی از چهارچوبی به نام دار، استفاده میکنند که این دار، اسکلتی برای شکل گرفتن بافت مورد نظر است. دارها بسته به نوع بافت به صورت افقی و عمودی میباشند. در هر صورت، بافنده طرح خود را روی آن پیاده میکند و نقش مورد نظر را میبافد.
از جملهی این بافتههای میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• فرش و قالی دستباف سنتی: قالیها و فرشها از پرطرفدارترین صنایع دستی بافتنی ایران و حتی جهان به شمار میروند. زیبایی و کیفیت بالا از مهمترین شاخصههای این صنایع دستی است.
• گلیم: گلیم نیز نوع دیگری از صنایع بافتنی داری است که بدون پرز میباشد. این بافت بر روی دارهای عمودی و افقی بافته میشود. مهمترین ویژگی گلیکها این است که رنگ بافتها بیشتر به چشم میﺁید و به نوعی آن را بافت پودنما میدانند. گلیمها به دو نوع یک رو و دو رو تقسیم میشوند.
• زیلو: نخی که در بافت زیلوها استفاده میشود پنبهای است و بافت آن نسبت به سایر صنایع دستی داری، ضخیمتر میباشد. دارهای این بافت، عمودی میباشند. زیلوها عموما در روستاها بافته میشوند و دارای بافت دو طرفه هستند. یعنی طرح رو با طرح زیر آنها فرق میکند.
• گبه: از دیگر بافتهای داری است که پودش نقش مهم تری دارد. این ویژگی سبب شده که ساختار گبه، نرم باشد. این بافتها پرزدار هستند و گاهی پرز آنها به ۱ سانتی متر هم میرسد.
صنایع دستی بافتنی چیست
در این صنایع دستی به جای دست از دستگاه استفاده میشود. در واقع این صنایع، دست ساز نیستند. البته این دستگاهها عموما دست ساز میباشند. از جمله محصولاتی که به این روش بافته میشوند عبارتند از:
پارچه ها: پارچهها ضروریترین نیاز مردم امروزی هستند، اما پارچههای سنتی و دست بافت، کیفیت متفاوت تری دارند. چرا که نه تنها نخهای بکار رفته در آنها طبیعی است بلکه نحوهی بافت آنها لطیفتر است و به طور کلی، مشخص است که هنر دست است. از جمله پارچههای سنتی عبارتند از:
• چادر شب: یکی از مهمترین و زیباترین پارچههای دستبافت مردم نواحی شمالی کشور است. برای بافت این پارچه از نخ ابریشم یا نخ پنبهای استفاده میشود. از این پارچه برای پوشش رختخواب یا بستن دور کمر و یا به عنوان پرده استفاده میشود.
• برک: نوعی پارچهی ضخیم دستبافت است که از آن برای دوخت لباس مردانه استفاده میشود. عموما برک در نواحی استان خراسان بافته میشود. برای بافت این پارچه از پشم شتر و یا پشم بز استفاده میشود و رنگ این پارچهها طبیعی است.
• مخمل: از دیگر پارچههای دستبافت سنتی است که از جنس نخ و یا ابریشم میباشد. این پارچه دارای پرزهای نرم و لطیفی است. پارچهی مخمل از نفیسترین و زیباترین پارچهها سنتی ایران به شمار میرود و عموما در شهر کاشان بافته میشود.
• زری: در بافت این پارچهی سنتی، ابریشم، پشم و پودهای طلا به کار میرود. این پارچه دارای نقوش زیبا و اصیل ایرانی است و عموما در استانهای اصفهان و یزد، بافته میشود.
• شمد: نوعی پارچهی رو انداز است که از ابریشم و نخ پنبهای بافته میشود. این پارچه در نواحی شمالی کشور، شوشتر و بهبهان بافته میشود.
• جاجیم: جاجیم بافتی شبیه گلیم است که از فرش، ضخیمتر میباشد. این زیر انداز دارای راه راههایی با نخهای رنگی است.
• پلاس ها: نحوهی بافت پلاسها به مانند جاجیم است. اما از آنجایی که نخ بکار رفته در پلاسها کمتر از جاجیم است لذا کیفیتشان نیز پایینتر میباشد. پلاسها نقش خاصی ندارند و دو رو بافته میشوند.
آشنایی با روشهای تولید صنایع دستی بافتنی
در این بافتههای دستی، از نیهای حصیری استفاده میشود. بافتههای حصیری نه تنها در کف پوش و زیراندازها کاربرد دارند بلکه برای ساخت سبد، کلاه و ظرفهای مختلف نیز به کار میروند. هنرمندان با استفاده از بافتهای مشبک و پیچشی این محصولات را میبافند که از جملهی آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• چیغ بافی: چیغ بافی نوعی حصیربافی است که توسط مردم عشایر بافته میشود.
• بوریا بافی: این نوع بافت حصیری برای سقف خانههای گلی بکار میرود.
• بامبو بافی: این هنر مخصوص مردم شمال ایران است. چرا که مواد اولیهی این هنر نیهای خیزان هستند که در مردابها یافت میشوند. از این هنر برای ساخت انواع محصولات همچون، شکلات خوری، سبد، میوه خوری، لوستر و ... استفاده میشود.
عکس انواع صنایع دستی بافتنی
در واقع باید متذکر شویم صنایع دستی بافتنی ایران، که در این مقاله به آنها اشاره نمودیم فقط بخشی از این هنر وسیع و قدیمی است. این هنر بسیار گسترده و وسیع است که معرفی تک تک آنها، در این مقال نمیگنجد.
تصویر انواع صنایع دستی بافتنی
منبع: بیتوته