مجله خبری-سبک زندگی نگار: هدف از نگارش این محتوا آشنایی شما با انواع صنایع دستی سنگی در ایران است. ویژگیهای منحصر به فرد سنگ، سبب شده که این جسم از قدیم الایام تا کنون برای بشر از اهمیت خاصی برخوردار باشد.
از مهمترین ویژگیهای این اجسام این است که به هیچ وجه نمیسوزند، نمیپوسند، خرد نمیشوند و زنگ نمیزنند. این ویژگیهای منحصر به فرد سبب شد که بشر در طول تاریخ از این اجسام، به گونههای مختلف اعم از ساخت ابزارهای کشاورزی، تجهیزات شکار، ساخت خانه، مجسمه سازی، ساخت وسایل تزیینی و ... استفاده کند.
این موضوع سبب شد که در حال حاضر آثار تاریخی زیاد و متنوعی از جنس سنگ باقی بماند که از معروفترین آنها میتوان به نقش برجستههای نقش رستم در فارس، تخت جمشید، مجسمههای شیر سنگی در انواع آرامگاه ها، ستونهای مسجد وکیل شیراز و ... اشاره نمود. طبیعتا با وجود چنین آثاری، صنایع دستی مختلفی میتوان با استفاده از این اجسام تولید کرد که ما قصد دارید در این مطلب به معرفی انواع صنایع دستی سنگی بپردازیم.
اما قبل از معرفی انواع این صنایع، باید متذکر شویم به طور کلی صنایع دستی سنگی، صنایعی هستند که عنصر و مادهی اولیهی آنها سنگ میباشد. از آنجایی که تنوع سنگ در کشور ما بسیار زیاد است از سنگهای مختلفی در این صنایع استفاده میشود که از مهمترین آنها میتوان به سنگهای مرمر، فیروزه، یشم، سنگ سماق، سنگ سیاه، سنگ گندمی، سنگ آهکی، سنگ سفید یا آلاباستر و .. اشاره کرد.
با استفاده از ابزارها و تجهیزات مختلف، این سنگها حکاکی و تراشیده میشوند و از آنها محصولات مختلفی همچون انواع ظروف، پایه چراغ، قاب عکس، انواع نگین و ... ساخته میشود. حال اگر میخواهید اطلاعات خود را در مورد انواع صنایع دستی سنگی افزایش دهید میتوانید با ما در ادامهی مطلب همراه باشید.
انواع صنایع دستی سنگی
صنایع دستی سنگی، ماندگارترین میراث ایرانی است که دارای تمدن چندین هزار ساله میباشد. این میراث کهن که قدمت آن به قرنها قبل از میلاد مسیح برمی گردد و تا به امروز، برای مردم امروز به یادگار مانده است هویت تاریخی و ملی ما میباشد. این میراث چندین هزار ساله که از مظاهر و جلوههای خاص و متنوعی تشکیل شده است به نحوی میتواند قدمت و سرگذشت درخشان و باستانی این مرز و بوم را بیان کند.
براساس شواهد به جای مانده، قدمت صنایع دستی سنگی ایران به ۸ هزار سال پیش و به عصر نوسنگی برمی گردد. آثاری که از این دوره و همچنین دورههای پارینه سنگی و میان سنگی بر جای مانده است گواه این است که مردم این تمدنها از ابزارها و وسایل سنگی استفاده میکردند. از دیگر ﺁثاری که نشان میدهد صنایع دستی در کشور ما از قدمتی کهن برخوردار است وجود ابزارهای مختلف همچون تیغههای دندانه دار با اشکال هندسی مختلف در بیستون و غارهای هوتو میباشد.
این آثار و شواهد نشان میدهند که صنایع دستی از قدیمیترین و ماندگارترین صنایع دستی میباشند و قدمتی به اندازهی قدمت بشریت دارند. سنگ از جمله اجسام فراوان در طبیعت است و لذا همیشه در دسترس مردم بود.
از طرفی شکل پذیری و ماندگاری آن سبب شد در گذشته به وفور از این صنایع استفاده کنند. انسانها ابتدا برای رفع نیاز خود، از این اجسام استفاده میکردند وجود کتیبهها و مجسمهها و ظروف سنگی بیانگر این واقعیت است و بعدها برای ساخت وسایل تزیینی مورد استفاده قرار گرفتند.
در حال حاضر سنگهایی که در صنایع دستی مورد استفاده قرار میگیرند شامل سنگهای زینتی و غیر زینتی میباشند.
صنایع دستی سنگی به صنایعی گفته میشود که سنگ و مشتقات آن، مهمترین و اولین مواد تشکیل دهندهی آن میباشند. این هنر و صنایع دستی نیز به مانند تمام صنایع دستی ایران، از گستردگی و تنوع زیادی برخوردار است که به طور کلی روشهای حجاری شامل تراش سنگ (جواهر تراشی، خراطی و نقش برجسته)، برش سنگ (معرق و مشبک)، خراش سنگ (حکاکی) و روشهای تلفیقی (نقش برجسته مشبک) میباشد.
از جمله رایجترین روشهای سنگ تراشی عبارتند از:
• حجاری سنگ
• حکاکی روی سنگ
• خراطی سنگ
• ساخت مجسمههای سنگی
• مرصع کاری
• مشبک سازی سنگ
• معرق کاری سنگ
• و ...
خراطی سنگ
یکی از معروفترین رشتههای صنایع دستی سنگی، خراطی سنگ است که سبب میشود انواع صنایع دستی سنگی تولید شود. خراطی سنگی یعنی قطعهای سنگ، توسط چرخ خراطی به صورت دورانی تراشیده شود تا اجسامی با حجم متقارن و مدور تولید شود. از جمله انواع صنایع دستی سنگی که به صورت خراطی تولید و عرضه میشوند شامل هاون، قندان، پایههای صندلی ها، دیگ و .. میباشند.
از جمله سنگهایی که در تولید خراطی سنگ مورد استفاده قرار میگیرند شامل سنگهای مرمر، هرسین، تراورتن و سنگ چینی میباشند. در این روش ابزار و تجهیزات خاصی استفاده نمیشود. مهمترین ابزارهای خراطی سنگ، دستگاههای تراش و برش، سنگ یا کاغذ سمباده، قلم، متههای مختلف و چکش و ... میباشند.
معرق کاری سنگ
معرق کاری سنگ یکی از زیباترین صنایع دستی سنگی است که از کنار هم قرار دادن و چسباندن تکههای سنگ به وجود میﺁید. این سنگها میتوانند سنگ ریزههای رنگی موجود در طبیعت و یا خرده سنگهای برش خورده و حتی برش سنگهای بزرگتر باشد.
به طور کلی معرق کاری سنگ یعنی برش سنگهای رنگی و چیدن و چسباندن آنها کنار هم. این هنر عموما بر روی سطوح تخت و وسیع به کار برده میشود تا به خوبی بتواند زیبایی خود را نشان دهد.
به همین دلیل در حال حاضر از معرق کاری سنگی در ساخت و سازها خصوصا کف لابی ساختمان ها، راهروها، ورودیهای ساختمان ها، کف سالنهای پذیرایی و اتاقها و همچنین بر روی سطوح میز استفاده میشود. امروزه این هنر در اکثر هتلها و سالنهای عمومی و ساختمانها به چشم میخورد.
دقیقا مشخص نیست که قدمت این هنر به چه زمان و دورهای برمی گردد، اما بدون شک از هنرهای قدیمی و کهن ایرانی است. نقشها و ﺁثار به جای مانده از گذشته، نظیر کاخ خورشید مربوط به دورهی نادر شاه افشار و بنای تاریخی خانه خدا که بخشی از مسجد عتیق شیراز است بیانگر این موضوع میباشند.
در این نوع صنایع دستی سنگی هم، از سنگهای مختلفی استفاده میشود که وجود همین سنگهای متنوع سبب شدند معرق کاری سنگی به انواع زیر دسته بندی شود:
• سنگ مرمریت
• سنگ تراورتن
• سنگ گرانیت
البته نقوشی هم که به وسیلهی این هنر بر روی سطوح، ایجاد میشود متنوع میباشد و معرق کاری سنگ را بر اساس نقش به دستههای زیر تقسیم نموده است:
• نقشهای سنتی
• نقوش اسلیمی – ختایی
• نقشهای و طرحهای متنوع
از مهمترین ویژگیهای این نوع صنایع دستی سنگی این است که با قرار دادن تکههای سنگ در کنار هم میتوان، نقشهای متنوع و متعددی تولید کرد که طبیعتا این تنوع و زیبایی سبب میشود در موارد مختلفی مورد استفاده قرار گیرد.
البته کاربرد اصلی معرق کاری سنگ، تزیینی میباشد. از مهمترین کاربردهای معرق کاری سنگ میتوان به استفاده از این هنر در مجتمعهای مسکونی، لابی، تالارها، هتلهای اصیل و تاریخی، ساختمانهای تجاری، کف ﺁسانسور و ... اشاره نمود.
عکس انواع صنایع دستی سنگی
خراش یا حکاکی سنگ را میتوان یکی از اولین هنرهای به جای مانده از تمدن بشریت دانست که علاقه و تمایل بشر به خلق هنر را نشان میدهد. هنر حکاکی یا خراش بر روی سنگ برای ایجاد خط، بافت و نقوش کم عمق بر روی سنگ است که با انواع چکش و قلم فولادی انجام میگیرد. این هنر خود به دو نوع خراش زمینه و خراش طرح اصلی تقسیم میشود.
با استفاده از این هنر میتوان انواع نقوش ظریف و سطحی نوشتاری و تصویری را بر روی انواع سطوح سنگی تخت و منحنی انجام داد. با استفاده از این هنر میتوان انواع صنایع دستی سنگی را تولید کرد که از جملهی آن میتوان به انواع ظروف سنگ از قبیل قاب و قدح، سرمه دان، شمعدان، قاب، دیگ و دیگچه، مهرهای مسطح (دکمهای) و استوانهای (غلطکی)، سنگ مزار، کتیبهها و ... اشاره کرد.
مشبک روی سنگ از صنایع دستی سنگی
از دیگر نمونههای صنایع دستی سنگی است که با استفاده از ابزارهای برش بر روی سنگ ایجاد میشود. مشبک روی سنگ یعنی، بریدن بخشهایی از سنگ و پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی آن و ایجاد روزنه و شبکه در سنگ. از این هنر برای ایجاد نورگیر، هواکش و جداکنندهی فضاهای مختلف ساختمان استفاده میشود.
در این هنر از نقوش مختلفی استفاده میشود که از جمله آن میتوان به نقوش اسلیمی - ختایی، گره، خط نگارهها و نقوش جانوری اشاره کرد. این هنر یک هنر بسیار قدیمی است که از آن برای عبور نور از سقف استفاده میکردند.
منبع: بیتوته