نوروز آیینی دینی است؟

نوروز؛ جشن بهار است. یک آیین ایرانی که بررسی ریشه‌های آن هنوز هم ادامه دارد. درباره اینکه نوروز یک جشن ملی برآمده از روحیه طبیعت‌دوستی ایرانیان است یا آیینی دینی با ماهیتی اخروی اختلاف وجود داد. هر چه که هست، نوروز به عنوان بزرگ‌ترین جشن ایرانیان، شادی و امید به بار می‌آورد.

به گزارش مجله خبری نگار، نوروز برای ایرانیان یادآور معانی چون دیرینگی، نوزایی، سبزاندیشی و شادمانی است که بنا به گفته ابوریحان بیرونی –دانشمند و محقق قرن پنجم هجری- نوروز، جشن پیشانی سال است.
«نوروز» یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژه فارسی «نو» به معنای تازه، جدید و اکنون و «روز» به معنای خورشید و آفتاب تشکیل شده است که روی هم‌رفته به معنای «روز نو» است و بر نخستین روز از نخستین ماه سال خورشیدی اطلاق شده که آغازگر بهار است.
به گفته حجت‌الله منیری، آریاییان نوروز را «ناواسردا» یعنی سال نو می‌گفتند، همچنین در دوره سلسله‌های سغدیان و خوارزمشاهیان، مردم آریایی آسیای میانه، نوروز را «نوسارد» و «نوسارجی» می‌نامیدند. البته به نوروز «جشن سال»، «جشن فروردین» یا «فره‌ وَهَر» نیز گفته می‌شد.
نوروز نماد هویتی ایرانیان است که بر اساس مطالب مورد اشاره در مقاله «پیوند و تنیدگی اندیشه‌های ناسوتی و لاهوتی ایرانیان در عید نوروز»، نوروز نه تنها بزرگترین عید مردم فلات ایران، بلکه جشن اقوام و گروه‌هایی است که در حوزه جغرافیایی و فرهنگ ایرانی کهن زیسته و نیز در این محدوده آمد و شد داشته‌اند. همه اقوامی که به این سرزمین آمدند و همه جریان‌های اعتقادی که در اینجا رواج پیدا کردند؛ نوروز را پذیرفته و از آن مایه گرفته و در آن اثر گذاشتند.
نوروز به عنوان یک عید ملی و دینی از دیرباز مورد توجه بوده و در میان جشن‌های جهان نیز به شهرت بسیاری رسیده است. بنا به گفته حجت‌الله منیری در مقاله یاد شده، نوروز هم ماهیت مادی و ناسوتی دارد و هم ماهیت معنوی و لاهوتی. «جشن فَروَردگان» یا «جشن اموات»، ماهیت اخروی عید را نشان می‌دهد که در پنج روز آخر سال برگزار می‌شود.
گفته می‌شود، در این مدت ایرانیان خانه‌های خود را غبارروبی می‌کنند تا میزبان خوبی برای درگذشتگان خود باشند. چون بار بر این است که در روزهای آخر سال روح درگذشتگان به بازماندگان خود سر می‌زند و برای آنها آرزوی توفیق و شادمانی می‌کند. در نتیجه سنت خانه‌تکانی ریشه در این باور کهن ایرانی دار که این بعد از نوروز نشانه ماهیت معنوی آن به حساب می‌آید.
از سوی دیگر جشن بهار یا جشن فروردین، جلوه مادی نوروز دانسته می‌شود که از قدیم روزهای ابتدایی سال جدید که همزمان با آغاز فصل بهار است؛ گرامی داشته می‌شود.
نکته شنیدنی آن است که گرچه نوروز برای ایرانیان نام‌آشناست اما بنا به گفته مهرداد بهار – پژوهشگر حوزه اسطوره‌شناسی-، در اوستا -کتاب دینی زرتشتیان- هیچ اشاره‌ای به نوروز نشده است. در مقاله پیوند و تنیدگی اندیشه‌های ناسوتی و لاهوتی ایرانیان در عید نوروز، اشاره شده است که اولین متن باستانی که از نوروز یادکرده کتاب «زند» -تفسیری بر اوستا- است. در این کتاب که متن آن به زبان پهلوی است؛ علاوه بر اشاره به نوروز، به شیوه نیایش در این روز نیز پرداخته شده است.
با این وجود، همچنان این اختلاف وجود دارد که آیا نوروز آیین فرهنگی و ملی است که از روحیه طبیعت‌گرایی یا طبیعت‌دوستی ایرانیان سرچشمه گرفته یا باورهای مذهبی و ماورایی در بزرگداشت این روز دخیل بوده است؟.

منبع: ایسنا