۵ هزار ساعت مصاحبه تاریخ شفاهی در پستو خاک می‌خورد

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: «نهضت در شیراز»، دایرةالمعارف مصور تاریخ انقلاب اسلامی در شیراز ۱۳۵۷-۱۳۴۲، کوششی است از گروهی چندنفره از اهالی شیراز و حاصل ۳۲۰ ساعت مصاحبه از ۱۶۰ نفر و استفاده از ۲۵۰ کتاب که در سال ۱۴۰۱ از سوی انتشارات راه یار منتشر شد. به گفته پژوهشگران اثر، روند تدوین دایرةالمعارف مصور تاریخ انقلاب اسلامی در ۱۰ نقطه دیگر از کشور در حال انجام است.

این اثر روز جمعه ۲۹ اردیبهشت با حضور سید محمد ترابی، مدیرمسئول پروژه، مقدسی، مسئول پژوهش، محمدعلی صمدی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب و محمدحسن روزی‌طلب، مدیرعامل موسسه مطبوعاتی ایران، در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی رونمایی شد.

سید محمد ترابی، مدیرمسئول پروژه دانشنامه «نهضت در شیراز» درباره ایده اولیه این اثر گفت: وقتی بحث تاریخ شفاهی را شروع کردیم، با دوستان یک جمع چهارپنج نفره بودیم و با دفتر مطالعات و نشر راه یار مرتبط شدیم. بعد از چند ماه پیش بردن کار، ایده اولیه‌ای مطرح شد که این کار‌ها را به صورت جامع و دایرةالمعارف یا اطلس عرضه کنیم و این ایده در حین کار پخته شد. گروهمان کم‌کم شکل گرفت و آن اوایل مدخل‌بندی‌های اولیه را با دوستان شروع کردیم. کتاب‌ها و روزنوشت‌هایی را که منتشر شده بود مرور و مدخل‌بندی می‌کردیم. بعد تیم‌های پژوهشی اضافه شدند و مصاحبه‌ها را شروع کردند و اسناد جمع‌آوری شد. همزمان با این مراحل هم یک تیم فیش‌برداری می‌کرد.

ترابی افزود: هر مطلب در این کتاب هم زمانه‌اش بررسی و هم به بستر وقایع کشوری و هم به بستر وقایع شیراز اشاره می‌شود. همچنین افراد و اماکن و خاطرات مرتبط هم معرفی و اسناد ارائه شده است. در اواخر سال ۱۴۰۰ کار به خروجی اولیه رسید و در ادامه پس از بازبینی اصلاحاتی انجام گرفت و اواخر سال گذشته منتشر شد.

او درباره یکی از چالش‌های این کار گفت: یکی از مراحل سخت کار این بود که زمانی که کار را در مرداد ۹۷ شروع کردیم، رده سنی‌مان در حد دانشجو و زیر ۳۰ سال بود. به همین دلیل موقع مصاحبه با ما همکاری نمی‌کردند و اسناد را به ما تحویل نمی‌دادند.

در ادامه مقدسی، مسئول پژوهش، بیان کرد: دوستان ما اسناد را از زیر سنگ پیدا می‌کردند و به هر طریقی که می‌شد، اسناد را جور می‌کردند. این یک کار اصیل تحقیقاتی و پرزحمت است. این کتاب خیلی شکیل است و برای کار هنری اطلس زحمت زیادی کشیده شده است. از این رو نگران شدم نکند داده‌ها تحت‌الشعاع زیبایی کار قرار بگیرد و دیده نشود.

مقدسی اظهار کرد: همکارانمان گاهی با افرادی مصاحبه می‌کردند که حتی مسلمان نبودند. مثلاً یکی از مصاحبه‌شونده‌ها بهایی و یکی از افرادی بود که در لژ اسکاتلند عضو بود. معتقد بودیم برای مدخل نوشتن باید منابع متنوعی داشته باشیم و گاهی برای یک سند چند روز با هم دعوا می‌کردیم.

محمدحسن روزی‌طلب، مدیرعامل مؤسسه مطبوعاتی ایران، در این نشست گفت: خوشحالم بعد از پنج شش سال که دوستان درگیر پژوهش و تدوین این کتاب بودند، کار به سرانجام رسید. برای تولید این اثر هرچه اسناد و تاریخ شفاهی و عکس و ارتباطات داشتیم به کار گرفتیم تا اثر خوبی دربیاید و به نظرم کتاب قابل قبولی است؛ هرچند می‌توانست چند پله قوی‌تر باشد.

روزی‌طلب با طرح این سؤال که چرا چنین کتاب‌هایی نوشته نمی‌شود و چرا تاریخ نهضت در شهر‌های کشور نگاشته نمی‌شود، بیان کرد: دلیل تطهیر پهلوی این است که بدبودن رژیم پهلوی برای مردم ایران بدیهی است و بعد از انقلاب عناصر فرهنگی نیازی نمی‌دیدند که این عنصر بدیهی را توضیح بدهند. این غفلت که صورت گرفت، موجب شد عرصه برگردد و طرف مقابل بتواند ادبیات‌سازی کند. باید با همت جدی‌تری با این غفلت مقابله کنیم.

او درباره انحصارطلبی مراکز فرهنگی و صاحبان اسناد گفت: کار‌هایی که ما در مراکز تاریخ‌نگاری و فرهنگی داریم انجام می‌دهیم، در مقابله با این هجمه‌ای که تاریخ و ادبیاتمان با آن مواجه است، یک به صد است. آن تلاشی هم که ما می‌کنیم در آن دچار مشکلیم؛ زیرا اولین چیزی که برایمان مطرح است، انحصارطلبی است.

برای این پروژه ۳۰۰ ساعت مصاحبه گرفتند. من می‌توانم بگویم نهاد‌های فرهنگی در این موضوع حداقل ۵۰۰۰ ساعت مصاحبه گرفته‌اند؛ اما همه را در پستو گذاشته‌اند و در مواقع لازم انحصارطلبی و سهم‌خواهی می‌کنند.

مدیرعامل موسسه ایران عنوان کرد: مثلاً این کتاب به وضوح مشکل عکس دارد و حتی بعضی از عکس‌ها از گوگل دریافت شده است. خبرگزاری‌ها و روزنامه اطلاعات و کیهان و کتابخانه ملی که عکس وقایع را در اختیار دارند، عکس‎ها را نمی‌دهند. حتی نمی‌شود عکس‌ها را از این مراکز خرید. این تجمیع انحصار‌ها و بدخلقی‌های اداری و اینکه هر گروهی می‌خواهد کار را به نام خودش تمام کند، مهم‌ترین مانع برای نوشتن چنین آثاری است.

محمدعلی صمدی، پژوهشگر انقلاب، درباره این کتاب گفت: من زیاد بر مسائل و وقایع شیراز مسلط نیستم که بدانم کم و زیاد‌های کتاب چیست. ولی هرچه می‌دانستم در کتاب دیدم می‌تواند الگوی کار‌های مشابه باشد.