همه گیری‌های مرگبار با قارچ‌های زامبی‌ساز؟!

به گزارش مجله خبری نگار، روز‌های اوج شیوع کرونا را به خاطر دارید؟ نگرانی و استرس از ویروسی که دنیا را ترکانده بود. اما تکلیف انسان‌ها چه می‌شود اگر به جای ویروس‌ها، قارچ‌ها عامل یک شیوع خطرناک باشند؟ آن هم وقتی خبری از واکسن برای کنترل نیست و قدرت ابتلا چند برابر است؟ نتیجه می‌شود هشداری که یک اثر هنری می‌دهد. سال ۲۰۰۳ است. همه‌چیز آرام و عادی به نظر می‌رسد تا شبی که نشانه‌های نوعی همه‌گیری بروز می‌کند؛ هواپیما وسط شهر سقوط می‌کند، خانه‌ها آتش می‌گیرد، هرج‌ومرج و ناامنی با سرعتی باورنکردنی همه‌چیز را می‌بلعد. ماجرا زیر سر یک نوع قارچ است که جهش ژنتیکی در آن، باعث شیوع عفونت قارچی می‌شود و کسانی که هاگ‌های سمی‌اش را استنشاق می‌کنند، به موجوداتی شبیه زامبی بدل می‌کند. ۲۰ سال گذشته و رسیده‌ایم به زمان حاضر؛ سال ۲۰۲۳، یک قاچاقچی که از همه‌گیری قارچی جان سالم به‌در برده است و در منطقه‌ای قرنطینه شده زندگی می‌کند، مأمور می‌شود تا دختری جوان را که بعد از ابتلا، جان سالم به در برده و احتمالاً کلید درمان این بیماری است به جایی دور انتقال بدهد. همه‌چیز در هراس و وحشت و خطر می‌گذرد.

این خلاصه تازه‌ترین سریال رستاخیزی شبکه اچ‌بی‌او است؛ «آخرین بازمانده از ما/ The Last of Us» که درامی اکشن و ماجراجویانه است و به‌سیاق سایر آثار پسارستاخیزی، قصه‌ای خیالی را روایت می‌کند. البته ترس و هراس ناشی از همه‌گیری برای ما که سال‌های سیاه کرونا را با آن همه قربانی و اضطراب‌های هولناک و قرنطینه‌های آزاردهنده پشت‌سر گذاشته‌ایم، خیلی دور از واقعیت نیست. تبدیل شدن آدم به زامبی هم آن‌قدر در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف تکرار شده که دیگر چندان تخیل ما را قلقلک نمی‌دهد، اما «آخرین بازمانده از ما» ترفند تازه‌ای رو کرده و با وسط کشیدن پای قارچ‌ها، از قصه‌ای بار‌ها گفته شده، روایت متفاوتی به‌دست می‌دهد که توی ذهن کنجکاو‌ها علامت سوال بزرگی ایجاد می‌کند.

چرا قارچ؟ این ایده از کجا به ذهن سازندگان سریال رسیده است؟ نکند واقعا قارچ‌ها با آن ظاهر غلط‌انداز بی‌خطرشان، می‌توانند کار‌های عجیبی بکنند و ما تا حالا ازشان غافل بوده‌ایم؟ خب برویم ببینیم در عوالم قارچی چه خبر است.

ماجرای یک حمله قارچی تمام‌عیار

ایده هجوم بردن قارچ‌ها به موجودات زنده و زامبی ساختن از مورچه ها، سوسک‌ها و ... از کجا می‌آید؟
«آخرین بازمانده از ما» را «کریگ مازن» و «دنیل دراکمن» ساخته‌اند. از مازن، احتمالا مینی‌سریال «چرنوبیل» را درمقام نویسنده و کارگردان به خاطر داشته باشید، اما بعید است اسم دراکمن را تا حالا شنیده باشید، مگر آن که خوره بازی‌های ویدئویی باشید. دراکمن، طراح، برنامه‌نویس و کارگردان بازی است و با شرکت بازی‌سازی «ناتی‌داگ» همکاری می‌کند. یعنی همان جایی که ۱۰ سال پیش، «آخرین بازمانده از ما» تولید شد؛ یک بازی ویدئویی در سبک اکشن و ماجراجویی که در زمان خودش، بیش از ۳۰۰ جایزه برترین بازی سال را دریافت کرد و یکی از بهترین بازی‌های ویدئویی تمام دوران‌ها درنظر گرفته شد. بله، درست خواندید.

سریالی که امروز درباره‌اش حرف می‌زنیم، اقتباسی از یک بازی ویدئویی است. برگ برنده «آخرین بازمانده از ما» که در جدول فروش تا مدت‌ها صدرنشین بود و نظر گیمر‌ها و منتقدان را به یک‌اندازه جلب کرد، قصه‌اش بود. قصه‌ای که کاملا خیالی به نظر می‌رسد البته تا وقتی ندانیم از یک مستند الهام گرفته شده است. مستند تلویزیونی «سیاره زمین/ Planet Earth»، ساخته «دیوید اتنبرو» که اولین اپیزودش سال ۲۰۰۵ منتشر شد، شامل ۱۱ قسمت بود و طی پنج سال ساخته شد. در یکی از قسمت‌های این مستند، روایت یک اتفاق واقعی در طبیعت، دست‌مایه خیال‌پردازی سازندگان «آخرین بازمانده از ما» می‌شود؛ نوعی قارچ به بدن مورچه‌ها حمله می‌کند و آن‌ها را تحت‌کنترل خودش درمی‌آورد.

مورچه‌های زامبی

توی طبیعت، کنج دنجی پیدا کرده‌اید و زیر سایه لم داده‌اید. قطار مورچه‌های جدی و منظم، بی‌توجه به شما کنار دست‌تان درحال حرکت هستند. ناگهان یکی از مورچه‌ها از صف بیرون می‌زند. از ساقه نازک گیاهی بالا می‌رود و همان‌جا می‌ماند. اگر با زندگی مورچه‌ای آشنا باشید، می‌دانید که خسته شدن و از زیرکار دررفتن در فرهنگ مورچه‌ها جایی ندارد. پس دقیقا چه اتفاقی افتاده است؟ مورچه بیچاره که به‌زودی از بین خواهد رفت، زامبی شده است. قضیه از این قرار است که قارچ «اوفیو کوردیسپس» وارد بدنش شده و کنترل حرکات او را برعهده گرفته‌است. این اتفاق احتمالا مربوط به دو هفته پیش بوده، حالا مورچه کاملا آلوده شده و به دلیل پیشرفت عفونت، مجبور است لانه و رفقا را ترک کند تا خودش را به محیطی مرطوب برساند. چرا؟ چون رطوبت برای رشد قارچ، ضروری است.

مورچه همچنین به دستور قارچ که کنترل غرایزش را در دست دارد باید خودش را به نقطه‌ای مرتفع برساند. برای همین از بالای گیاهی سردر می‌آورد. قارچ، هاگ‌های سمی‌اش را وارد مغز مورچه کرده‌است، بنابراین با دردست گرفتن اتاق فرمان، می‌تواند مورچه را به هر کاری وادار کند. پس مورچه آرواره‌هایش را در برگ یا قسمت دیگری از گیاهی که به آن آویزان شده، فرو می‌کند و منتظر مرگ می‌شود. قارچ دقیقا چه مشکلی با مورچه دارد که چنین بلایی بر سرش می‌آورد؟ خب هیچی، فقط می‌خواهد خودش را تکثیر کند؛ قارچ با دراختیار گرفتن مورچه، می‌تواند بی‌دردسر از بدنش تغذیه کند و بعد از مرگش هم می‌تواند جای پای خودش را در طبیعت محکم‌تر کند. به این ترتیب که باد، بقایای جسد آلوده به قارچ مورچه را به جایی پرتاب و مورچه‌های تازه را دچار می‌کند.

سوسک‌های فریب‌خورده

شاید فکر کنید مورچه‌ها چوب سادگی‌شان را می‌خورند که قارچ‌ها می‌توانند در بدن‌شان خانه کنند، اما حمله قارچی در طبیعت، اتفاق نادری نیست. سوسک‌ها، جیرجیرک‌ها و گونه‌های دیگری از حشرات هم قربانی قارچ‌ها می‌شوند. ازجمله سوسک «گلدن‌رود» که عاشق گیاهان است؛ از گل‌ها تغذیه و روی گلبرگ‌های آن‌ها جفت‌گیری می‌کند. قارچ «ارینیوپسیس» که سوسک‌های گلدن‌رود را به‌عنوان قربانیانش برمی‌گزیند، در همان گل‌هایی زندگی می‌کند که این سوسک‌ها برای جفت‌گیری انتخاب می‌کنند. این قارچ دو رفتار متفاوت با سوسک‌ها درپیش می‌گیرد. نر‌ها بلافاصله بعد از آلوده شدن توسط قارچ، از بین می‌روند، اما ماده‌ها به زامبی تبدیل می‌شوند. سوسک ماده آلوده به قارچ، آرواره‌هایش را در گیاه فرو می‌کند و آن‌قدر در این حالت می‌ماند تا بمیرد، اما یک روز بعد از مرگ، هاگ‌ها که در بدن سوسک لانه کرده‌اند، بال‌های آن را به حالت اعلام آمادگی برای جفت‌گیری به حرکت درمی‌آورند. سوسک نر بی‌خبر از همه جا، خودش را به بالای گل می‌رساند و شکار سوسک زامبی می‌شود. به این ترتیب، قارچ مرموز، با یک تیر دو نشان می‌زند. هم قارچ ماده را از بین می‌برد و هم به‌راحتی هاگ‌هایش را به بدن سوسک نر منتقل می‌کند.

جنگلِ به قتل رسیده

قارچ‌ها برای زنده ماندن و تکثیر شدن، فقط به حشراتِ بی‌دفاع حمله نمی‌کنند. نگاه به جثه ریزشان نکنید، آن‌ها حتی می‌توانند یک جنگل را از پا دربیاورند. قارچ «آرمیلاریا اوستویا»، معروف به بزرگ‌ترین ارگانیسم زنده جهان – توجه دارید؟ بزرگ‌ترین ارگانیسم زنده نه یک دایناسور یا مثلا نهنگ عنبر بلکه قارچ است- با نام قارچ قاتل شناخته می‌شود. مقتول کیست؟ یک پهنه وسیع جنگلی! متهم که سال‌ها در سکوتی زیرکانه به جنایت مشغول بود، وقتی دستش رو شد که دانشمندان به دنبال دلیل خشک شدن درختان در ایالت «اورگانِ» آمریکا بودند. تحقیقات معلوم کرد این قارچِ ۸ هزارساله که فرصت کافی برای گسترش در منطقه داشته و سایر موجودات زنده را هم برای تکثیر به خدمت گرفته، حدود ۱۰ کیلومتر وسعت و ۶ هزار تن وزن دارد و سالانه بیش از ۴۵۰ تن قارچ تولید می‌کند. در واقع محققان از این جا به سرنخ جنایت پی بردند و فهمیدند تمام قارچ‌های موجود در منطقه مدنظر از حیث ژنتیکی یکسان هستند؛ یعنی همگی متعلق به یک کلنی‌اند و ارتباط‌شان را با منبع حفظ کرده‌اند. نکته عجیب‌تر این که آرمیلاریا، یک بار به دلیل آتش‌سوزی بخشی از پیکرش را از دست می‌دهد، اما این اتفاق، خللی در فرایند گسترش قلمرویش ایجاد نمی‌کند. ارتش قارچ‌ها را هیچ چیز نمی‌تواند متوقف کند و دانشمندان هم نمی‌دانند با آن چه کنند. ازطرفی اگر دست روی دست بگذارند، درختان بیشتر و بیشتری قربانی قارچ‌ها خواهند شد و ازطرف دیگر نمی‌توانند این ارگانیسم زنده را که با آن قدمت به‌نوعی موجودی باستانی به شمار می‌رود، به راحتی از بین ببرند، چون به هرحال به‌عنوان بخشی از طبیعت محسوب می‌شود و درحال زندگی است.

زور قارچ‌ها به انسان می‌رسد؟

دانشمندان درباره تأثیر قارچ‌ها روی زندگی انسان، حدس و گمان‌های متضاد و نگران کننده‌ای دارند
آیا یک عفونت قارچی می‌تواند بلایی را که روانگردان بر سر ذهن و ادراک ما می‌آورد، تکرار کند؟ شاید در پاسخ به این سوال بگویید: «قارچ‌ها زورشون به ما که نمی‌رسه»؛ امابا کمال احترام باید بگوییم زهی خیال باطل! قارچ‌های سمی زیادی در طبیعت وجود دارند که خوردن‌شان باعث مسمومیت و حتی مرگ انسان‌ها می‌شوند. ظاهر بعضی از این قارچ‌های وحشی، هیچ تفاوتی با انواع بی‌خطرشان ندارد و به‌راحتی می‌توانند آدم را گول بزنند، اما همیشه هم تقصیر آن‌ها نیست. گاهی وقت‌ها قارچ‌ها دارند به زندگی مرموزشان ادامه می‌دهند که آدم‌ها سر می‌رسند و آن‌ها را به اعمال خبیثانه وادار می‌کنند؛ مثل از بین بردن جنگل‌ها که باعث جابه‌جایی خاک می‌شود و گرده‌های نوعی قارچ را در هوا پراکنده می‌کند. درنتیجه، خود انسان و حیواناتی که در نزدیکی جنگلِ ویران شده زندگی می‌کنند، به عفونت قارچی مبتلا خواهند شد، اما آیا زور قارچ‌ها در ارتباط با انسان از این بیشتر هم می‌شود؟ مثلا ممکن است اتفاقی شبیه «آخرین بازمانده از ما» در دنیای واقعی رخ بدهد؟

صد‌ها قارچ خطرناک برای انسان

دکتر «هنریک لیخت» استاد دانشگاه کپنهاگ، در جواب به سوال بالا می‌گوید: براساس اطلاعات فعلی می‌دانیم قارچ‌های دستکاری کننده رفتار که مگس‌ها و مورچه‌های زامبی را به وجود می‌آورند، مختص میزبان هستند؛ یعنی فقط می‌توانند تعدادی از موجودات گونه میزبان را آلوده کنند. برای مثال قارچی که در تایلند برای آلوده کردن مورچه‌ها تکامل پیدا کرده است، نمی‌تواند گونه متفاوتی از مورچه را در فلوریدا به زامبی تبدیل کند. به بیان دیگر توانایی قارچ‌ها برای تحت کنترل درآوردن رفتار میزبان، درطول سال‌ها تکامل مشترک با آن گونه، ایجاد شده است.

بر همین اساس، محققان نتیجه می‌گیرند احتمال این که یکی از این قارچ‌ها بتواند ناگهان چیزی متفاوت از حشره میزبان یعنی مثلا انسان را آلوده کند، وجود ندارد و اگر قارچ قصد داشت مغز پستانداران را مثل سایر جانداران تحت تسلط خودش دربیاورد، طی میلیون‌ها سال تغییرات ژنتیکی این اتفاق رخ می‌داد. خبر خوبی به نظر می‌رسد، اما نظریه دیگری هم وجود دارد. بعضی از دانشمندان می‌گویند بسیاری از بیماری‌های جدید احتمالا از ارگانیسم‌های بیماری‌زایی ناشی می‌شوند که از گونه‌های دیگر انتقال می‌یابند؛ بنابراین انتقال قارچ جهش‌یافته از گونه‌ای دیگر به انسان چندان دور از ذهن نیست، حتی اگر روندش سال‌های زیادی طول بکشد. هم اکنون از میلیون‌ها گونه قارچ موجود در جهان، چند صد گونه آن برای انسان‌ها خطرناک است و اگر ما دربرابر عفونت‌های قارچی به اندازه سایر موجودات آسیب‌پذیر نیستیم، دمای گرم بدن‌مان است که به دادمان رسیده است.

گرمایش زمین، عامل قدرت گرفتن قارچ‌ها

دمای عادی بدن ما برای تکثیر قارچ‌ها، زیادی گرم است. ما البته همین الان هم به انواع عفونت‌های قارچی از جمله قارچ پوستی مبتلا می‌شویم؛ به این دلیل که قارچ می‌تواند بین چین‌های پوست که تاریک و مرطوب و ایده‌آل برای تکثیرهستند، جا بگیرد، اما اگر وضعیت گرم شدن زمین به همین روال ادامه پیدا کند، اختلاف بین دمای محیط و بدن انسان چندان محسوس نخواهد بود. خب چه اتفاقی می‌افتد؟ آن گروه از قارچ‌ها که تکامل یافته‌اند اگر دمای گرم‌تر بیرونی را تاب بیاورند، می‌توانند دمای درون بدن انسان را هم تحمل کنند. «کاندیدا اوریس»، قارچی است که سال ۲۰۱۱ سروکله‌اش در سه قاره مختلف پیدا شد. این قارچ که درطول سال‌ها با دما‌های بالاتر سازگار شده است، وقتی وارد جریان خون انسان بشود، علایم عفونت باکتریایی ایجاد می‌کند. تخمین زده می‌شود که ۳۰ تا ۶۰درصد بیماران مبتلا به این قارچ جان‌شان را از دست داده‌اند. البته احتمال ابتلای این افراد به بیماری‌های نهفته، پزشکان را درخصوص پذیرفتن نقش کاندیدا در مرگ آن‌ها مردد می‌کند، ولی به هرحال هیچ کس نمی‌تواند با قطعیت، قدرت قارچ‌ها را در ایجاد همه‌گیری‌های مرگبار انکار کند. بلای بعدی را قارچ‌ها سر انسان می‌آورند؟

منبع: خراسان