مجله خبری-سبک زندگی نگار: دین اسلام و بزرگان و پیشوایان دینی زیادی را برای تجربه یک زندگی خوب معرفی کرده اند زندگی خوبی که با صله رحم و حفظ و نگهداری روابط خویشاوندی میسر میشود بنابراین باید بدانید برای افزایش طول عمر و رزق و روزی دین اسلام بر صله رحم تاکید بسیاری داشته است.
یکی از با ارزشترین و زیباترین اقدامات دینی و اخلاقی دید و بازدید از اقوام و آشنایان و توجه به نزدیکان میباشد که این کار در طول سال از جمله کارهای شایسته ایرانیان است چرا که بارونق یافتن این رفت و آمدها در ایام فراغت و تعطیلات طراوت، شادابی و نشاط خاصی به زندگی افراد بخشیده میشود.
یکی از راههای مهم مهرورزی، ابراز محبت و همنوع دوستی برقراری ارتباط و به یاد داشتن اطرافیان میباشد پس با توجه به کارکرد مهم و اهمیت این واجب الهی در زندگی اجتماعی هر فرد برای گسترش دادن و تقویت این فرهنگ شایسته است با برطرف کردن و شناسایی آسیبهای پیش روی آن اسباب بهره مندی از این کار فرهنگی را فراهم کنیم.
دو واژه صِلِه و رَحِم مفهوم و معنای صله رحم در فرهنگ اسلامی را تشکیل داده اند. صله به معنی پیوستن دو چیز (لغت نامه دهخدا، ج ۷، ص ۱۰۵۱۹.) از ریشه «وصل» میباشد و معنی اصطلاحی صله رحم، ارتباط گرفتن و دیدار با اقوام و یاری رساندن به آنهاست. (طاهری خرم آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ص ۱۲)
کلمه «ارحام» نیز جمع کلمه «رحم» میباشد در واقع رحم به معنی محل نشو و نمای جنین در شکم مادر است، اما بعدها به عنوان استعاره و به علاقه ظرف و مظروف در معنای قرابت و خویشاوندی بکار برده شد، بخاطر اینکه خویشاوندان همه در اینکه از یک رحم خارج شده اند مشترکند بنابراین واژه " رحم" به معنی نزدیک و ارحام به معنای نزدیکان انسان است. (ترجمه المیزان، ج ۴، ص ۲۲۰.)
در روایتی امام علی (علیه السلام) فرموده است:
فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَه
کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند. (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۲، ص ۴۳۲)
همان طور که به ارزش و جایگاه صله رحم در روایات و آیات برای تقویت و حفظ بنیانهای اجتماعی و روابط خویشاوندی تاکید بسیاری شده است بی تفاوتی و ترک آن نیز در فرهنگ و منطق اسلامی یکی از بزرگترین و زشتترین گناهان کبیره محسوب میشود.
بی تفاوت بودن نسبت به ارحام به قدری در منطق قرآن مورد مذمت قرار گرفته است که در آیاتی از سوی خداوند متعال به شکل آشکار و صریحی افرادی که نسبت به این واجب دینی بی توجه هستند را به شدت نکوهش کرده و مانع ترک رحم میشود: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً؛ [نساء، آیه ۱]و از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست میکنید و از [بریدن با]خویشاوندان پروا داشته باشید، که خداوند بر شما نگاهبان است».
در نکوهش و شومی صله رحم با خویشاوندان همین روایت از امام محمد باقر (ع) کافی است:
«مبادا با کسی که قاطع رحم است رفاقت کنی، زیرا من او را در سه موضع از قرآن خدای عز و جل یافتم که به او لعن شده است». (الکافی، ج ۲، ص ۳۷۷)
خداوند متعال نیز در سوره محمد آیه ۲۳ و ۲۴ میفرماید: «بسا باشد که اگر پشت دادید در زمین تباهی به بار آورید و قطع رحم کنید آنهایند آن کسانی که خدا لعنتشان کرده است و آنها را از گوش و چشم هایشان کور نموده است» و در آیه ۲۴ سوره رعد فرموده است: «آن کسانی که بشکنند پیمان خدا را پس از بستن آن و ببرند از آنچه خدا فرمان داده که پیوست باشد و فساد کنند در زمین، آنانند که لعنت از آن آنها است و بد خانمانی» و همچنین در آیه ۲۷ در بقره چنین آمده است: «آن کسانی که بشکنند عهد و پیمان خدا را پس از بستن آن و ببرند آنچه را خدا فرمان داده که پیوست شود و فساد کنند در زمین هم آنانند زیان کاران».
آیا تا به حال به ارتباط بین صله ارحام و توسعه روزی و فقرزدایی فکر کرده اید مگر چنین چیزی وجود دارد که بتوان فقر را با این روش از خود دور کرد؟ این ارتباط شاید در نظر بعضی افراد مشکل به نظر برسد، اما اگر فقط کمی دیدگاهمان را در خصوص عوامل گسترش رزق و روزی بهبود ببخشیم و نگرش خود را در مورد تاثیر گذار بودن عوامل مادی و محاسبات دنیوی اصلاح کنیم اراده، قدرت و تقدیر الهی را در اینباره پر رنگتر و برجسته ملاحظه خواهیم کرد.
افرادی که روابطشان با دیگران قوی است از روحیه بالاتری برخوردارند و به زندگی امیدوارتر هستند. در حقیقت میتوان از این مطلب چنان برداشت کرد که ارتباط با خویشاوندان و ادامه صله رحم رحمت و برکت الهی در زندگی پر رنگ شود و قانون مشخص و ثابتی نیز در فرهنگ روایات اشاره شده است.
از پیامبر اکرم (ص) در روایتی نقل شده است:
«هیچ خانوادهای صله رحم نمیکند، جز اینکه خداوند روزی را بر آنها جاری مینماید و آنها در تحت حمایت خداوند هستند» (کنزالعمال، ج ۶، ص ۴۷۲)
همچنین در روایتی دیگر از امام علی (ع) آمده است:
اِذا قَطَّعُوا الرحامَ جُعِلَتِ الموالُ فی أیدیِ الشرارِ
هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروتها در دست افراد شرور قرار میگیرد. (کافی، ج ۲، ص ۳۴۸.)
تفسیری ابتدایی و ظاهری که از این روایت میشود کسب کرد آن است که افرادی که اقدام به قطع صله رحم میکنند ممکن است که مال و منال شان را از دست داده و به چنگ افراد ناسالمی همچون کلاهبرداران و دزدان بیفتند. بنابر این برای حفاظت از دارایی و نعمات زندگیتان ارتباط با خویشاوندان سفارش شده است، همانگونه که امام علی علیه السلام فرموده اند:
حِراسَةُ النِّعَمِ فی صِلَةِ الرَّحِمِ
حفظ نعمتها در صله رحم است. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۰۶)
ذاتآ افرادی که در وجود خود دارای همنوع دوستی و روحیه اجتماعی بالاتری هستند و ارتباط قوی با دیگران دارند از شادابی و سرزندگی بیشتری برخوردار بوده و به زندگی امیدوارتر هستند افراد منزوی با روحیه منفی هیچ رغبتی به ارتباط گرفتن با نزدیکان خود ندارند بنابراین خودشان را محروم از هرگونه شادی و نشاط میسازند.
این دسته اشخاص جدا از محرومیت از نشاط اجتماعی، برکات خاصی که توسط خدا برای ارتباط با خویشاوندان شده است را نیز لمس نمیکنند و از آن بی بهره اند. از جمله همین برکات با اهمیت ارتباط با خویشاوندان طول عمر است.
چنانچه از پیامبر اکرم (ص) شده است:
مَن سَرَّهُ اَن یُنسَاَل َهُ فی عُمُرِهِ وَ یُوَسَّعَ لَهُ فی رِزقِهِ فَلیَتَّقِ اللّه وَ لیَصِل رَحِمَهُ
هر کس دوست دارد که عمرش طولانی و روزی اش زیاد شود، تقوای الهی پیشه کند و صله رحم نماید. (بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۱۰۲.)
گرفتار شدن در تجملات و اسراف از جمله آسیبهایی است که در مجالس صله رحم پیش میآید این روال نامناسب و آسیب زا منجر میشود نقش دید و بازدید رفته رفته کمرنگ شود چرا که چشم و هم چشمی باعث شده افراد خواستار برگزاری مجلس مهمانی مشابه باشند، اما از طرفی عدم استطاعت مالی مانع آن میشود و منجر به خاتمه یافتن ارتباطات خویشاوندی میشود.
شادی دید و بازدید از اقوام و آشنایان یکی از آسیبهای شوم و خطرناک که تبدیل به تباهی و سیاهی میشود گرفتار شدن در دام گناهان کبیره و دور شدن از موازین اخلاقی میباشد چرا که بارها ثابت شده است مجالس مهمانی و دید و بازدید به یک مجلسی مبدل شده است که بدگویی و غیبت در آن موج میزند این اتفاق تلخ سزاوار آموزهها و فرهنگ اسلامی نمیباشد و بایستی از آن اجتناب کرد.
به جرأت میتوان گفت که مهمترین و بزرگترین مرتبه صله رحم کمک رسانی جانی به خویشاوندان است و چنانچه جان یکی از بستگان انسان به خطر افتاد بایستی تا پای جان ایستاده و از خویشاوندان خود در چارچوب معیارهای مکتبی و اسلام دفاع کرده تا بلا از او دور شود.
به فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله:
مَنْ مَشی إِلی ذی قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَجْرَ مِأَةِ شَهیدٍ
هر کس با جان و مالش، صله رحم کند، خدای متعال اجر صد شهید به او میدهد. (بحارالانوار ج ۷۴، ص ۸۹)
حمایت فکری زمانی اتفاق میافتد که یکی از بستگان شخص برای هدایت شدن به تصمیم گیری نیازمند راهنمایی باشد. به طور مثال یکی از اقوام انسان اهل نماز خواندن و عبادت نیست چنانچه راهنمایی و ترساندن او از پیامدهای نماز و روزه تاثیر گذار بود لازم است هر کسی که نزد او رفته امر به معروف و نهی از منکر کند و او را از لحاظ فکری راهنمایی کند به استفتایی در این زمینه توجّه فرمایید:
«آیا انسان میتواند از نظر شرعی با خویشاوندانی که بی تقوا و بی نماز و ضدّ انقلابند از قبیل پدر، مادر، خواهر و ... قطع رحم نماید؟ جواب:قطع رحم جایز نیست، ولی باید آنها را با مراعات موازین امر به معروف و نهی از منکر کند.» (استفتائات، ج ۱, ص ۴۸۷ و ۴۸۸)
چنانچه در بعضی موارد بین خویشاوندان افرادی نیازمند وجود داشت لازم است که از لحاظ مالی به آنها رسیدگی شود چرا که حمایت مالی در موضوع صله رحم از اهمیت بالایی برخوردار است.
به فرموده امیر مۆمنان علی علیه السلام:
فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَهُ
کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند. (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۲، ص ۴۳۲)
ترک آزار و اذیت خویشاوندان یکی از برترین روشهای صله رحم میباشد به این معنی که از تهمت، شماتت، غیبت و زخم زبان پرهیز کند چرا که دخالت نکردن در زندگی آنها و عیب جویی نکردن از آنها از جمله برترین موارد صله رحم میباشد.
گاهی مواقع یک سلام و احوالپرسی و یا رفتن به منزل خویشاوندانشان و یک نامه یا تماس تلفنی میتواند ایجاد محبت کرده و موجب دلجویی اقوام شود.
بنابه فرموده امیر مۆمنان علیه السلام:
صِلُوا أَرْحامَکُمْ وَ لَوْ بِالتَّسْلیمِ
با بستگان خود صله رحم کنید، گرچه با سلام کردن (به آنان) باشد. (اصول کافی، ج ۲، ص ۱۵۵)
امام صادق علیه السلام نیز میفرماید:
پیوند میان برادران آن گاه که پیش هم هستند، دیدار همدیگر است و در مسافرت نامه نوشتن به یکدیگر. (اصول کافی، ج ۲، ص ۶۷۰)
گاهی همچنین شرکت در غم و شادی خویشان از موارد صله رحم است؛ شرکت در مراسم تشییع جنازه و مجالس ترحیم و دل جویی از بازماندگان آنان، و نیز شرکت در مجالس جشن و سرور ایشان، رسیدگی عاطفی به آنان بوده، در تقویت و تحکیم رابطه خویشاوندی نقش مۆثّری دارد.
فواید و آثار ارزندهای از صله رحم برای هر انسان وجود دارد که در ادامه این بخش به چند مورد از آنها اشارهای خواهیم داشت.
همانطور که دانستیم که پیشتر اشاره شد یکی از مهمترین و بزرگترین آثار صله رحم طولانی شدن عمر میباشد.
امام رضا علیه السلام در این مورد فرموده است:
یَکُونُ الرَّجُلُ یَصِلُ رَحِمَهُ فَیَکُونُ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُ سِنینَ فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ ثَلاثینَ سَنَةً وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ
چه بسا مردی که تنها سه سال از عمرش باقی مانده است، امّا خدا به خاطر صله رحم، باقی مانده عمرش را به سی سال میرساند و خدا آنچه را میخواهد، انجام میدهد. (اصول کافی، ج ۲، ۲۷۷)
شخصی به نام مَیسِر از امام باقر یا امام صادق علیهم السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود:
ای مَیسر! گمان میکنم به خویشان خود نیکی میکنی؟ گفتم:آری فدایت شوم! من در نوجوانی در بازار کار میکردم و دو درهم مزد میگرفتم، یک درهم آن را به عمّه ام و درهم دیگر را به خاله ام میدادم. آن گاه امام فرمود:به خدا سوگند تا کنون دو بار مرگت فرا رسیده، ولی به خاطر صله رحم به تأخیر افتاده است. (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۶۴.)
امام صادق علیه السلام میفرماید:
صِلَةُ الْأَرْحامِ تُحْسِنُ الْخُلْقَ
رسیدگی به خویشان، اخلاق را نیکو میکند. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۱۴.)
به فرموده حضرت سجاد علیه السلام:
مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَمُدَّ اللَّهُ فی عُمْرِهِ وَ أَنْ یَبْسُطَ لَهُ فی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ ...
هر کس دوست دارد، خدا عمرش را طولانی و روزی اش را افزایش دهد، باید صله رحم کند. (اصول کافی، ج ۲، ص ۱۵۶)
امام باقر علیه السلام میفرماید:
صِلَةُ الْأَرْحامِ تُزَکِّی الْأَعْمالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی ...
رسیدگی به خویشان، اعمال را پاک میکند و بلا را دور میسازد. (اصول کافی، ج ۲، ص ۱۵۲)
امام صادق علیه السلام فرمود:
صِلَةُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ
صله رحم و خوش رفتاری با همسایه شهرها را آباد میکند. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۲۰)
امام صادق علیه السلام فرمود:
صِلَةُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسابَ یَوْمَ الْقِیامَةِ ... وَ تَقی مَصارِعَ السُّوءِ
رسیدگی به خویشان حساب روز قیامت را آسان کرده و از مرگ بد جلوگیری میکند. (اصول کافی، ج ۳، ص ۲۲۹، ح ۳۲.)
بر اساس برکات و آثار خارق العادهای که دیدار با آشنایان و صله رحم به دنبال دارد شایسته است با حذف و شناختن گناهان معمول در این مجالس زمینهای برای خود و دیگران جهت بهره مندی از برکات و اثار مفید صله رحم فراهم کنیم.
منبع: نمناک