روز‌های بهتر اقتصاد ایران با سه پیمان تجاری

به گزارش مجله خبری نگار براورد‌هایی که از وضعیت تجارت جهانی منتشر شده نشان می‌دهد که امروز بخش مهمی از تجارت جهانی، میان کشور‌های همسایه و کشور‌های حاضر در یک منطقه انجام می‌شود و در این میان ایران عملکردی پررنگ دارد و به جز چین، سایر شرکای اصلی تجاری ایران را همسایگان و کشور‌های حاضر در منطقه تشکیل می‌دهند.

با این وجود، با گسترش حوزه فعالیت‌های سازمان تجارت جهانی، تعداد قابل توجهی از کشور‌های جهان به این سازمان پیوسته‌اند و اصول جهانی را اجرایی می‌کنند، هر چند در سال‌های گذشته بار‌ها صحبت‌های مختلفی درباره فراهم شدن مقدمات لازم برای پیوستن ایران به این سازمان مطرح شده، اما هیچگاه در عمل موانع باقی مانده، برداشته نشده‌اند.

در کنار عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی، ایران در سال‌های گذشته و در چند دوره مختلف تحت فشار تحریم‌های آمریکا قرار داشته که بسیاری از دیگر کشور‌ها نیز به آن پایبند بوده‌اند و همین موضوع توسعه تجارت بین المللی ایران را با مشکل مواجه کرده است. قرار گرفتن در فهرست سیاه اف‌ای تی اف دیگر موضوعی است که تجارت ایران را تحت الشعاع خود قرار داده و نقل و انتقالات بانکی و ارزی را دشوار کرده است.

در چنین شرایطی، استفاده حداکثری از تمامی گزینه‌های موجود، راهبرد ایران در سال‌های اخیر بوده است و همانطور که مقامات دولتی بار‌ها تصریح کرده‌اند، گسترش حضور در بازار کشور‌های منطقه و همسایه راهبرد کوتاه مدت کشور برای افزایش حجم صادرات به حساب می‌آید.

هر چند ایران در سال‌های گذشته جای پای خود را در بازار کشور‌هایی مانند عراق، افغانستان و حتی ترکیه محکم‌تر از قبل کرده است، اما براورد‌های سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد که میزان واردات سالانه کشور‌های منطقه خلیج فارس بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار است و سهم ایران از این بازار بسیار گسترده محدود باقی مانده است.

در کنار مذاکرات دو جانبه و همکاری با کشور‌هایی که ایران با آن‌ها مرز مشترک دارد، قرار گرفتن در پیمان‌های اقتصادی مشترک که به برقراری امتیازات اقتصادی برابر منجر می‌شود، یکی از اولویت‌هایی است که ایران باید به آن‌ها دست پیدا کند.

قدیمی‌ترین پیمان اقتصادی مشترک منطقه‌ای که ایران در آن عضویت دارد به گروه اکو مربوط می‌شود. هرچند سنگ بنای ابتدایی این پیمان اقتصادی پیش از پیروزی انقلاب گذاشته شد، اما در ساال ۱۹۸۵، این پیمان اقتصادی بار دیگر با محوریت ایران و با نام اکو کار خود را آغاز کرد.

اکو با عضویت ایران، پاکستان و ترکیه کار خود را آغاز کرد، اما از سال ۱۹۹۲، کشور‌های افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان نیز به آن پیوستند.

پیمان اکو در حوزه‌های تجارت، حمل و نقل، انرژی، کشاورزی، منابع انسانی و روابط بین المللی فعالیت می‌کند و توسعه اقتصادی پایدار میان کشور‌های عضو، حذف تدریجی موانع تجاری منطقه‌ای، نقش آفرینی در تجارت جهانی، توسعه حمل و نقل و آزادسازی اقتصادی و خصوصی سازی اصلی‌ترین اهداف اکو را تشکیل می‌دهند.

با توجه به نقش محوری ایران در تاسیس و ادامه فعالیت‌های اکو، اجلاس پیش‌روی این گروه که در ترکمنستان برگزار خواهد شد، می‌تواند برای کشور مقدمات توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و البته افزایش صادرات غیرنفتی را فراهم کند.

قزاقستان و قرقیزستان دو عضو پیمان اکو هستند که در دیگر گروه اقتصادی که ایران اخیرا به آن پیوسته نیز حضور دارند. در آبان ۱۳۹۸، ایران عضویت سه ساله و آزمایشی خود در پیمان اقتصادی اوراسیا را آغاز کرد و طبق اعلام سازمان توسعه تجارت تا دو سال آینده مقدمات شکل گیری یک تجارت آزاد میان ایران و اعضای این پیمان فراهم خواهد شد.

پیمان اوراسیا نیز در سال ۲۰۱۴ با محوریت کشور‌های روسیه، قزاقستان و بلاروس به امضا رسید و سپس ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن پیوستند. تخفیف در تعرفه‌های تجاری و حرکت به سمت تجارت آزاد چند جانبه، اصلی‌ترین هدف گذاری اوراسیا به حساب می‌آید و پس از پیوستن ایران به این پیمان، با وجود کاهش آمار تجارت کشور تحت تاثیر کرونا، میزان تجارت با کشور‌های عضو این پیمان کاهش چشم گیری نداشته است.

در اوراسیا، تراز تجاری ایران با تمامی کشور‌های عضو به جز روسیه مثبت است و به این ترتیب ظرفیت صادراتی قابل توجهی در این مقاصد وجود دارد. از سوی دیگر ایران توانسته بخشی از نیاز مواد اولیه و کالا‌های اساسی خود را در سال‌های اخیر از طریق از روسیه براورده کند.

در کنار اکو و اوراسیا، ایران چند ماه قبل عضویت خود در پیمان اقتصادی شانگ‌های را نیز نهایی کرد. این پیمان اقتصادی با حضور تعداد زیادی از اقتصاد‌های نوظهور جهانی تشکیل شده و محوریت آن با چین است. چین در طول تمام سال‌های گذشته همواره اصلی‌ترین شریک اقتصادی ایران بوده و در کنار آن با آمار قابل توجه رشد اقتصادی طولانی مدت، به زودی به قدرت برتر اقتصادی جهان بدل خواهد شد.

احیای جاده ابریشم و استفاده از نقش ترانزیتی ایران در اتصال شمال به جنوب و شرق به غرب و توسعه صادرات به مقاصد دورتر صادراتی در شرق آسیا، اصلی‌ترین راهبرد‌های ایران در گروه اقتصادی شانگ‌های را تشکیل می‌دهد.

هر چند جز اکو، عضویت ایران در دو گروه اقتصادی دیگر تازگی دارد و هنوز ابعاد دقیق آن مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد در شرایطی که برخی محدودیت‌های اقتصادی، برای انزوای اقتصاد ایران تلاش می‌کنند، عضویت و فعالیت گسترده در این پیمان‌ها برای ایران دستاورد‌های مهمی در بر خواهد داشت.